İçeriğe atla

1923 Krakow isyanı

1923 Kraków İsyanı
1917-23 Devrimleri

Ana Pazar Meydanı, kitlesel gösteri alanı
Tarih6 Kasım 1923
Bölge
Krakow, Polonya
Sebep Grev yapan işçilere hükümet darbesi
Sonuç İsyanlar bastırıldı
Taraflar

Polonya

 Polonya Sosyalist Partisi
Kayıplar
14 asker öldü, 101 asker ve 31 polis yaralandı 18–30 ölü, 10+ ağır yaralı


1923 Kraków İsyanı, 6 Kasım 1923'te Polonya'nın Kraków kentinde bir grev sırasında meydana gelen şiddetli bir isyandı. Olay, özellikle Marksist kaynaklar tarafından 1923 Kraków ayaklanması olarak da adlandırılıyor.[1] Göstericiler, Ana Pazar Meydanı bölgesinin kontrolünü ele geçirdi ve bazı birlikleri silahsızlandırdı. Sonunda askerlere ve polise işçilere ateş açma emri verildi, ancak bazı askerler bunu reddetti. Biri Dziadek ("Dede") adlı üç zırhlı araç, Pazar Meydanı bölgesindeki işçiler tarafından ele geçirildi. 18-30 kadar işçi ve 14 asker öldürüldü.[2] Polis ölmedi, ancak 31 kişi yaralandı.

Arka plan

Polonya'nın parçalanmasının ardından Polonya, Birinci Dünya Savaşı'nın sonrasında 1918'de bağımsızlığını yeniden kazandı, ancak 1920'nin sonlarına kadar ekonomik bunalım ve hiperenflasyon da dahil olmak üzere zorlu bir ekonomik durumla başa çıkarken Sovyet-Polonya Savaşı gibi çeşitli askeri çatışmalara karıştı.[3] İşçi hakları kısıtlandı, maddi durumları büyük ölçüde kötüleşti ve Polonyalı sosyalistler, Wincenty Witos'un başbakan olduğu Endecja ve Chjeno-Piast koalisyon hükûmetine karşı çıktılar. Aynı zamanda Witos ve adamları, o sırada Sulejowek'teki malikanesinde kalan Józef Piłsudski'nin iktidara dönmek için her fırsatı kullanacağından korkuyorlardı.[4] Marshall kendini resmen özel bir kişi olarak tanıtıyordu ama evi polis tarafından dikkatle gözetleniyordu.

1923 sonbaharında ülke genelinde yüzlerce grev gerçekleşti. İlk başta, Polonya hükûmeti işçi gösterisine karşı hoşgörülü bir politika benimsedi, ancak 1922'de polis hiçbir şey yapmazken Polonya cumhurbaşkanının bulunduğu bir vagonun işçiler tarafından taş yağmuruna tutulduğu bir skandaldan sonra bu politika değişti.[5] Ekim 1923'te demiryolları militarize edildi ve grev yapan demiryolu işçileri askere alındı. İşçi grevlerinin ve gösterilerinin de yapıldığı Kraków'da, yerel askeri komutan General Józef Czikiel, grev yapan demiryolu işçileri için özel mahkemeler kurdu. Yanıt olarak, 5 Kasım'da Polonya Sosyalist Partisi genel grev ilan etti.

Kraków'daki isyanlar

5 Kasım'da hükûmet her türlü gösteriyi yasakladı, ancak bu kararname Kraków işçileri tarafından dikkate alınmadı. Bu nedenle, bazıları makineli tüfeklerle donanmış birlikler, 6 Kasım sabahı erken saatlerde şehrin sokaklarına ve şehrin dört bir yanındaki önemli noktalara konuşlandırıldı. Bir gün önce, Polonya Sosyalist Partisi (Polska Partia Socjalistyczna, PPS) hükûmetin demiryollarını militarize etmesine (demiryolu işçilerinin bir ay süren grevini sona erdirmek için emredildi) ve diğer kısıtlamalara yanıt olarak genel grev ilan etmişti.[6] İşçiler polisle çatıştı, ancak durum o gün daha fazla ilerlemedi.

6 Kasım sabahı geç saatlerde başka bir büyük işçi gösterisi başladı ve bazı kaynaklarda Kanlı Salı olarak tanımlanan olaylarla sonuçlandı. Her şey, protestocuların o gün için bir gösteri yapılması planlanan Dunajewskiego Caddesi'ndeki İşçi Evi'ne yaklaşmasıyla başladı. Ancak, Ev kilitliydi ve önünde bazıları tüfekli ve süngülü polisler vardı. Öfkeli işçiler polise yaklaştı ve ardından yakındaki bir otelde bulunan polislerden biri kalabalığa ateş etti. Kalabalığı ateşleyen kıvılcım buydu. Göstericiler polise koşarak bazı polis memurlarını etkisiz hale getirdi.[7] Aynı zamanda, Planty Park'ta polise yardım etmek için çağrılan bir Polonya Ordusu alayı belirdi. İşçiler "Yaşasın Józef Piłsudski" sloganları atmaya başladılar ve bunu duyan askerler, sevgili komutanlarını onurlandırmak için silahlarını bıraktılar. Kısa süre sonra, çoğu Sovyet-Polonya Savaşı'nın iyi eğitimli gazileri olan göstericilerin ellerinde tüfekler vardı.

Durum çok ciddileştiğinden, yerel yetkililer, astlarına kalabalığa saldırmalarını emreden deneyimli bir asker olan Rotmistrz Lucjan Bochenek komutasındaki 8. Alay'ın süvari birliklerini çağırdı, ancak atlar ıslak kaldırımlarda koşamadı ve birçoğu kaydılar ve düştüler. İşçiler dağıldı ve birçoğu yakınlardaki evlere saklanarak ateş açtı. Bochenek ve yardımcısı Mieczyslaw Zagorski öldürüldü ve şok geçiren süvari birlikler "Yaşasın Pilsudski! Kahrolsun Witos hükümeti!" sloganı atan işçiler tarafından silahsızlandırıldı. Başka bir süvari birliği de silahsızlandırıldı ve süvari komutanı 2 bacağından da vuruldu.[8]

General Czikiel'in emriyle, göstericilerle savaşmak için gönderilen ordu birliklerinin başına Albay Becker bırakıldı. Atlı birliklerin başarısızlığını öğrenen Becker, önceki gece Katowice ve Lviv bölgesinden nakledilen piyade alaylarını harekete geçirdi. Bu sırada işçiler Enternasyonal marşlarıyla barikatlar kuruyor, polis ve asker birlikleriyle yeniden çatışıyorlardı. Göstericiler, Ana Pazar Meydanı bölgesinin kontrolünü ele geçirdi ve bazı birlikleri silahsızlandırdı.[9] Sonunda askerlere ve polise işçilere ateş açma emri verildi, ancak bazı askerler bunu yapmayı reddetti. Üç Zırhlı araç kullanıldı; Dziadek adlı biri, pazar meydanı alanında işçiler tarafından ele geçirildi. Zırhlı aracın sürücüsü hayatını kaybederken, araçta bulunan iki asker de ağır yaralandı.

6 Kasım öğlen saatlerinde, Kraków Ana istasyonu çevresinde konuşlanmış polis ve ordu birimleri ve voyvoda ofisleri ile şehir merkezi işçilerin kontrolü altındaydı.[10] O sırada, göstericiler arasında, ağır silahlara sahip büyük ordu birliklerinin yolda olduğu söylentileri dolaşmaya başladı. Bununla birlikte, durumdan endişe duyan Varşova hükûmeti, muhalefetle çoktan müzakerelere başlamıştı ve daha fazla çatışmayı önleyen beş saatlik bir ateşkes ilan edildi. Toplamda, yaklaşık 18 ila 30 işçi ve 14 asker öldürüldü (talihsiz bir suçlamadan 11 süvari dahil) ve 101 asker yaralandı. Hiçbir polis ölmedi, ancak 31 polis yaralandı. Sivillerden 10'u ağır yaralandı. Ayrıca göstericiler 61 ordu atını öldürdü.

Sonrası

6 Kasım'a kadar Polonya hükûmeti PPS ile müzakere etmeye istekli olduğunu açıkladı, ateşkes üzerinde anlaşmaya varıldı ve isyanlar yatıştı. Hükûmet, demiryollarının askerileştirilmesi konusundaki kararını geri almayı kabul etti; Kraków Voyvodalığının popüler olmayan voyvodası Kazimierz Gałecki'nin yerini Karol Olpiński aldı; ve General Józef Czikel (Kraków Askeri Bölgesi No. V komutanı) Lucjan Żeligowski ile değiştirildi. Buna karşılık sosyalistler grevi sona erdirme sözü verdiler ve tüm işçileri ertesi gün işe dönmeye çağırdılar. Kraków'da polis, silahlı işçiler tarafından geçici olarak devriye gezilen sokaklardan çekildi.

Giderek daha az popüler olan Chjeno-Piast hükûmeti, kısmen Kraków isyanlarını yönetmesi nedeniyle Aralık 1923'te istifa edecekti. Kraków dışında, Kasım 1923'ün başlarında, Tarnów ve Boryslaw gibi diğer güney Polonya şehirlerinde şiddetli sokak gösterileri ve polisle çatışmalar yaşandı, çok sayıda insan yaralandı ve öldürüldü. Öldürülen tüm süvariler, isimlerinin yazılı olduğu bir anıtın dikildiği Kraków'daki Rakowicki Mezarlığı'na gömüldü.

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2020. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2020. 
  3. ^ "Yahoo | Mail, Weather, Search, Politics, News, Finance, Sports & Videos". www.yahoo.com (İngilizce). 16 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2024. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2020. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2020. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu</span> Türkiyede bir işçi sendikaları konfederasyonu

Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu, 13 Şubat 1967 tarihinde Türk-İş'ten ayrılan Maden-İş, Lastik-İş, Basın-İş ve bağımsız Gıda-İş, Türk Maden-İş (Zonguldak) sendikaları ve onların genel başkanları olan Kemal Türkler, Rıza Kuas, İbrahim Güzelce, Mehmet Alpdündar ve Kemal Nebioğlu tarafından kurulan işçi sendikaları konfederasyonudur. 12 Eylül Askeri Darbesi ile kapatılmasının ardından 19 Ocak 1992 tarihinde yeniden kurulmuştur. DİSK, bağımsız bir sınıf ve kitle örgütüdür.

<span class="mw-page-title-main">Haymarket Olayı</span>

Haymarket Olayı, 1 Mayıs 1886'da Louisville, Kentucky'de (ABD) başlayan işçi grevleri sonucu 4 Mayıs'ta yine aynı şehirdeki Haymarket Alanında meydana gelen olay.

<span class="mw-page-title-main">1989 Tiananmen Meydanı protestoları</span>

1989 Tiananmen Meydanı Olayları, Çin'de (ÇHC) 15 Nisan - 4 Haziran 1989 arasında meydana gelen; öğrencilerin, aydınların ve işçilerin önderliğinde gerçekleşen gösterileri ve ardından yaşananları ifade eder. Gösterilerin odak noktası Pekin'de Tiananmen Meydanı idi, bununla birlikte göreceli olarak daha yumuşak gösterilerin gerçekleştiği Şangay gibi, Çin'in diğer şehirlerinde de kitlesel protestolar oldu.

Litvanya Bağımsızlık Savaşları veya diğer adıyla Özgürlük Mücadeleleri Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Litvanya'nın bağımsızlığı için yaptığı üç savaşı tanımlar. Bu savaşlar Bolşevik kuvvetlerine, Bermontiyalılara ve Polonya'ya karşı verilmiştir. Savaşlar, bağımsız Litvanya'nın uluslararası tanınmasını ve sivil kurumların oluşumunu geciktirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Polonya Halk Cumhuriyeti</span>

Polonya Halk Cumhuriyeti, Polonya'nın 1952-1989 yılları arasındaki resmî adı. II. Dünya Savaşı'nın sonunda, savaş öncesi Polonya topraklarının bir kısımına Sovyetlerin Almanlardan aldıkları toprakların da dahil edilmesiyle kuruldu. Polonya Halk Cumhuriyeti COMECON ve Varşova Paktına üyeydi.

<span class="mw-page-title-main">Rus Devrimi (1905)</span>

1905 Rus Devrimi, Rus İmparatorluğu çapında geniş yankı bulan kitlesel siyasi eylemlerdir. 1905 Moskova Ayaklanması örneğinde olduğu gibi, bazı eylemler doğrudan hükûmeti hedef almıştır. Saldırılar, işçi grevleri, köylü ayaklanmaları ve askeri isyanlar şeklinde gelişmiştir. Olaylar sonucunda anayasal monarşiye geçiş yapılmış ve Çarlık Duması kurulmuş, çok partili seçimler yapılmış, 1906 Anayasası meydana getirilmiştir. Ancak Çarlık rejiminin yıkılması ve bazı bölgelerdeki bağımsızlık yönünde yapılan silahlı ayaklanma girişimleri başarısız olmuş ve bastırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">1918-1919 Alman Devrimi</span> devrim

1918–1919 Alman Devrimi ya da Kasım Devrimi, I. Dünya Savaşı'nın sonunda Friedrich Ebert önderliğinde anayasal monarşiden parlamenter demokrasiye geçiş sürecidir. Savaşın Almanya’nın aleyhine gelişmesinden dolayı Alman halkının üzerinde oluşan gerilim, ülkede yeni bir rejimin kurulması gerektiği düşüncesini ön plana çıkarmıştı. Devrimin amacı monarşi rejiminin yerine demokratik bir cumhuriyet kurmaktı. Bu hedef, İmparator II. Wilhelm’in tahttan çekilmesiyle sonuçlanan, 1 hafta, 4 gün süren ilk aşamada gerçekleşti. Almanya’daki radikal solcular komünist bir rejim kurmak istediği için bu devrim, komünist devrimciler ile anti-komünistler arasındaki bir iç savaşa dönüştü; bu durum, devrimin ikinci aşamasını yarattı. İkinci aşama tam olarak 9 ay, 1 hafta sürdü ve yönetim biçimi parlamenter demokrasiye dayanan Weimar Cumhuriyeti'nin zaferiyle sonuçlandı.

1968 Mayıs olayları, Fransa'nın yakın tarihinin en önemli kırılma noktalarından birini oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Poznań Ayaklanması</span> 28 Haziran 1956da Polonya Halk Cumhuriyetinin totaliter yönetimine karşı kitlesel eylem

Poznań Ayaklanması, 1956 Poznań ayaklanması yahut Poznań Haziranı, Polonya Halk Cumhuriyeti'nin totaliter yönetimine karşı vuku bulan ilk kitlesel protesto eylemi. Olaylar, Cegielski Fabrikaları işçilerinin 28 Haziran 1956 tarihinde, daha iyi çalışma ve yaşam koşulları talep etmek için düzenledikleri gösterilerle başladı ve çok kısa sürede sert ve kanlı bir biçimde bastırıldı.

Obuhov Savunması, Sankt-Peterburg'da 7 Mayıs 1901'de Obuhov Çelik Fabrikası'ndaki işçilerin, polis ve askerî birlikler ile karşılıklı mücadelesini anlatan terim.

Tariş Olayları, İzmir'de TARİŞ'e bağlı fabrikalarda silah ve patlayıcı madde bulunduğuna dair haberler üzerine 22 Ocak 1980'de TARİŞ'in 5 ünitesinde arama yapan polislere ateş açılması sonucu başlayan olaylar.

<span class="mw-page-title-main">1905 Moskova Ayaklanması</span>

1905 Moskova Ayaklanması, 1905 yılında gerçekleşen Rus Devrimi kapsamında 7-17 Aralık 1905 tarihinde Moskova'da ortaya çıkan ayaklanma. İlk 2 gün barışçıl geçen ayaklanma, 9 Aralık günü silahlı çatışmalara dönüşmüş ve Çarlık ordusu saldırıları sonucu yüzlerce kişi ölmüştür.

<span class="mw-page-title-main">1905 Polonya Krallığı Devrimi</span>

1905 Polonya Krallığı Devrimi, Polonyalıların sanayileşmiş Lodz kentinde başladıkları Rus devriminden etkilenerek hem işçi hem de ulusal haklarını istemesiyle meydana gelen ayaklanmadır. Bazı Polonyalı tarihçiler bu ayaklanmayı Rus İmparatorluğuna karşı meydana gelmiş dördüncü Polonya ayaklanması olarak kabul eder.

<span class="mw-page-title-main">Nuit debout</span>

"Nuit debout" protestoları protestoları olarak bilinen Fransa'da içerisinde "Yeni İş Yasası" adıyla yer alan kısıtlayıcı kanunlarında yer aldığı çalışma reformlarına karşı gösteri ve grevlerinde yer aldığı, 31 Mart 2016'da Fransa hükûmetine karşı başlatılan, Fransa geneline yayılan ve işçi sendikalarının da destek verdiği sivil halk ayaklanması. "Yeni İş Yasası" adıyla Fransa Hükûmeti tarafından çıkarılan kanunla günlük çalışma saatleri artırılmış, çalışan işçilerin sosyal hakları kısıtlanmış ve işverenlere, çalışanlar aleyhine ek haklar tanınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ignacy Daszyński</span>

Ignacy Ewaryst Daszyński, 1918'de Lublin'de oluşturulan ilk Polonya hükûmetinin, İkinci Polonya Cumhuriyeti'nden Polonyalı sosyalist politikacı, gazeteci ve Başbakanıydı. Ekim 1892'de Polonya Sosyalist Partisi'nin (PPS) öncülüğünü kuran Polonya Sosyal Demokrat Partisi'ni (PPSD) kurdu. 1897'de Avusturya Parlamentosu'na seçildi ve 1918 yılına kadar görev yaptı.

<span class="mw-page-title-main">Tomasz Arciszewski</span>

Tomasz Stefan Arciszewski, Polonya Sosyalist Partisi üyesi ve 1944-1947 yılları arasında Londra'da sürgünde bulunan Polonya hükûmetinin Başbakanı olarak hükûmetin Batılı güçlerin tanınmasını kaybettiği dönemde başkanlık yapıyordu.

<span class="mw-page-title-main">Polonya Komünist Partisi</span> Polonyada siyasi parti

Polonya Komünist Partisi, 1918 yılında Polonya Sosyalist Partisi - Sol ve Polonya Krallığı ve Litvanya Sosyal Demokrasisi'nin birleşmesiyle Polonya'da kurulan komünist parti. Troçkist görüşlere kayması sebebiyle Büyük Temizlik sonrası 16 Ağustos 1938 tarihinde kapatıldı.

<span class="mw-page-title-main">Ignacy Mościcki</span>

Ignacy Mościcki, 1926-1939 yılları arası Polonya Cumhurbaşkanlığı görevini yapmış politikacı ve kimyager. Polonya Cumhuriyeti tarihinin en uzun süre görev yapan kişidir. Nazi Almanyası ve Sovyetler Birliği Polonya'yı işgal ettiğinde Polonya Cumhurbaşkanıydı.

Türkiye'deki 2011–2012 Kürt protestoları, ülkedeki Kürt azınlık haklarının kısıtlanmasına karşı BDP liderliğinde Türkiye'de yapılan protestolardır. Türkiye'deki Kürtlerin uzun protesto eylemlerin sonucu olarak, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'da da protestolar olmuştur. Hürriyet gazetesi, Mısır ve Tunus'ta devrimlere neden olan ve "Arap Baharı" olarak adlandırılanın kalkınmanın, Ortadoğu'nun kuzey kesimlerinde bir "Kürt Yazı"na yol açabileceğini öne sürdü. Protestocular hem İstanbul'da hem de Türkiye'nin güneydoğusunda sokaklara döküldü. Bazı gösteriler de Anadolu ve İzmir'de yapıldı.

Doğu Planı, 1920'lerde ve 1930'larda Sovyetler Birliği'ne karşı savaş durumunda oluşturulan bir Polonya savunma askeri planıydı. Batı Planı'nın aksine, İkinci Polonya Cumhuriyeti hükûmeti Sovyetler Birliği'ni tam ölçekli bir savaş başlatabilecek en büyük potansiyel askeri tehdit olarak gördüğü için, tüm savaş arası dönemde hazırlanıyordu. Bununla birlikte, bugün orijinal plandan yalnızca birkaç tarihi belge kalmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.