İçeriğe atla

1921 Moğol Devrimi

1921 Moğol Devrimi

Moğol devrimciler
Tarih1921
Bölge
Sonuç Devrimcilerin zaferi
Taraflar
Moğol Halk Partisi
Kızıl Ordu
Beyaz Ordu
Çin Cumhuriyeti
Anhui Kliği
JaponyaJapon İmparatorluğu[1][2]
Komutanlar ve liderler
Damdin Sühbatur Roman Ungern von SternbergDuan Qirui

1921 Moğol Devrimi, Moğolistan'da gerçekleşmiş komünist devrimdir. Devrim sonucunda Moğolistan Çin'den bağımsızlığını kazanarak Moğolistan Halk Cumhuriyeti ilan edildi.

Arka plan

Moğolistan, 1691'den 1911'e kadar, Çin'i yöneten Qing (Mançu) Hanedanı'nın yönetiminde kaldı. Asya'nın iki büyük gücünü karşı karşıya getiren Rus-Japon Savaşı'nda (1904-05) hem Ruslar, hem de Japonlar Moğol paralı askerlerini kullandı. Japonlar özellikle Rusya ve Çin'e karşı Moğol milliyetçiliğini geliştirmeye çalıştılar. Savaştan sonra imzalanan gizli bir antlaşmayla Ruslar, Moğol topraklarının büyük bölümünü Japon nüfuz alanının bir parçası olarak tanıdılar.

Çin'deki 1911 Devrimi'nin ardından Cebtsundamba Hutuhtu'nun önderliğinde birleşen Moğollar, Rus Çarlığı'nın desteğine güvenerek bağımsızlıklarını ilan ettiler. Ama Japonya ve Britanya ile ilişkilerini bozmak istemeyen Rusya, ağırlığını "özerklik"ten yana koyarak Moğolların ve Çinlilerin de katıldığı çetin görüşmelerden sonra bu statünün onaylanmasını sağladı. İç ve Dış Moğolistan'ın birliği ise gerçekleşmedi.

Devrim

Bu belirsiz siyasi durum, artan ekonomik ve toplumsal sorunlarla birlikte 1917 Devrimi'ne kadar sürdü. Rusya'daki gelişmeler üzerine Moğolistan'a giren bir Çin ordusu ülke yöneticilerini Çin Cumhuriyeti'ne katılmaya zorladı. Ardından Bolşeviklerden kaçarak Moğolistan'a giren Roman Ungern von Sternberg (Deli Baron) komutasındaki Beyaz kuvvetler Çin işgaline son verirken Moğollara karşı da acımasız baskılara giriştiler. Bu karışıklık ortamında eski bir asker olan Damdiny Sühbaatar'ın sol eğilimli bir aydın olan Khorloghiyin Çoybalsan'ın önderlik ettiği grupların birleşmesiyle, Moğolistan'ın bağımsızlığını hedef alan güçlü bir hareket ortaya çıktı. Geleneksel önderlerin dış müdahalelere karşı koymamasına duyulan tepki, geniş Moğol kitlelerinin bu radikal harekete katılmasını sağladı.

Kızıl Ordu'dan yardım alan devrimci Moğol kuvvetleri, işgalci birlikleri yenilgiye uğratarak Temmuz 1921'de başkent Urga'yı (bugün Ulan Bator) aldı. Sembolik bir hükûmet olarak başta tutulan Cebtsundamba Hutuhtu'nun ölümünden sonra 26 Kasım 1924'te halk cumhuriyeti ilan edildi.[3]

Ayrıca bakınız

  • Onun Adı Sukhbaatar

Kaynakça

  1. ^ Spence, The Search for Modern China, page 329
  2. ^ John S. Major (1990). The land and people of Mongolia. Harper and Row. s. 119. ISBN 0-397-32386-7. in 1919, a Japanese influenced faction in the Chinese government mounted an invasion of Outer Mongolia and forced its leaders to sign a "request" to be taken over by the government of China. Japan's aim was to protect its own economic, political, and military interests in North China be keeping the Russian Revolution from influencing Mongolia. 
  3. ^ "Moğolistan'a ilişkin genel bilgiler". Türkiye Cumhuriyeti Ulanbator Büyükelçiliği. 12 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2015. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Moğolistan</span> Doğu ve Orta Asyada yer alan karasal bir ülke, devlet

Moğolistan, Doğu ve Orta Asya'da bulunan denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülke toprakları tarihî Dış Moğolistan bölgesine denk düşer. Kuzeyde Rusya; güney, doğu ve batısında Çin'e bağlı İç Moğolistan ile Sincan Uygur Özerk Bölgesi vardır. Moğolistan'ın Kazakistan'a sınırı olmamasına rağmen ülkenin en batısı Kazakistan'ın doğu ucuna 37 kilometre uzaklıktadır. Ayrıca Kazakistan'dan sonra denize kıyısı olmayan en büyük ikinci ülkedir. Yüzölçümü 1.564.116 kilometre kare, nüfusu 3,3 milyon civarı olan Moğolistan, en geniş on dokuzuncu ülke ve en seyrek nüfuslu ülkedir. Ülke çok az ekilebilir toprağa sahiptir. Topraklarının çoğu bozkırdır. Kuzey ve batıda dağlar ve güneyde Gobi Çölü bulunur. Ulan Batur, ülkenin başkentidir ve yaklaşık olarak ülke nüfusun %38'ine ev sahipliği yapar. Ayrıca dünyanın en soğuk başkentlerinden biridir. Moğolistan yarı başkanlık sistemi ile yönetilen cumhuriyettir.

Çin Komünist Devrimi, Çin'in kurulması yolunda, 1934'te imparatorluk içinde başlayan ve Çin-Japon Savaşı ve II. Dünya Savaşı'nı da içine alarak sonuca ulaşan Maocu bir halk devrimidir.

<span class="mw-page-title-main">Moğollar</span> Doğu Asyada yaşayan etnik halk ya da etnik grup

Moğollar, Doğu ve Orta Asya kavimlerindendir. Asıl yurtları olan Moğolistan'ın ve Moğolistan devleti ile sınır paylaşan, fakat Çin'e bağlı olan İç Moğolistan bölgesinin yerli halkıdırlar.

<span class="mw-page-title-main">Mançurya</span> Doğu Asyadaki coğrafi bir bölge

Mançurya, Doğu Asya'da bugünkü Çin'in kuzeydoğu bölgesi ve Rusya'nın Primorski bölgesini kapsayan tarihî bir bölge.

<span class="mw-page-title-main">Moğolistan bayrağı</span> Ulusal bayrak

Moğolistan bayrağı, Moğolistan'ın günümüzde kullanımda olan bayrağı.

<span class="mw-page-title-main">Tuva Halk Cumhuriyeti</span> Komünist, 20. yüzyıl türk devleti

Tuva Halk Cumhuriyeti, 1921-1944 yılları arasında Güney Sibiryada şimdiki Tuva Cumhuriyeti topraklarında bağımsız yaşamış bir Türk cumhuriyetidir. 11 Ekim 1944'te SSCB'ye bağlanmıştır. Kuruluşta Tandı Uranhay ülkesindeki Tañnı Tuva Cumhuriyeti adı sonra Tuva Halk Cumhuriyeti olarak değiştirilmiştir. Tuva meclisinin ilk başkanı Buyan Badırgıdır.

<span class="mw-page-title-main">İç Moğolistan</span> Çinin kuzeydoğusunda özerk bölge

İç Moğolistan ya da resmî adıyla İç Moğolistan Özerk Bölgesi, Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı bir özerk bölge. Ülkenin kuzey ve kuzeydoğusunda bulunur. Kuzeyde Moğolistan, doğuda Heilongjiang, Jilin ve Liaoning, güneyde Hebei, Şansi ve Şensi yönetim bölgeleri ile Ningxia özerk bölgesi, batıda da Gansu yönetim bölgesi ile çevrilidir. Yüzölçümü 1.183.000 km², yönetim merkezi Huhhot'tur. Nüfus; 24.049.155 (2020).

<span class="mw-page-title-main">Roman Ungern von Sternberg</span>

Kan Dökücü Baron ve Deli Baron olarak da tanınan Roman Nickolai Maximilian von Ungern-Sternberg, Baltık-Almanı kökenli bir subay ve Moğolistan'ı Mart-Ağustos 1921 tarihleri arasında yöneten korgeneraldir. Moğolistan ve Baykal Gölü çevresinde monarşik bir yapı kurmayı amaçlayan Sternberg, Mihail Aleksandroviç Romanov önderliğindeki Rus egemenliğini diriltmek ve Bogd Han'ın yönetimindeki Moğol Hanlığı'nı bu oluşuma destek vermeye çağırmayı amaçlamaktaydı. Baron, çoğunlukla komünistler ve Yahudilere karşı savaşmıştır. Sternberg, Kızıl Ordu tarafından ele geçirildikten sonra birçok savaş suçuyla yüz yüze kalmış ve idam edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali</span>

Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali, Rus–Gürcü Savaşı ya da Sovyet Rusya'nın Gürcistan'ı işgali olarak da bilinir, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı Kızıl Ordu'nun Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin Menşevik hükûmetinin yerine Bolşevik rejimini kurmak amacıyla giriştiği askerî işgaldir. İşgal, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin varlığının sona ermesi ve Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kalmuklar</span> Etnik topluluk

Kalmuklar veya Kalmıklar, Batı Moğol halkı Oyratlar'ın 17. yüzyılda Cungarya'dan Hazar Denizi'nin batısına göç etmiş olan koludur. Bugün çoğunlukla Rusya'nın Kalmukya Cumhuriyeti'nde yaşamaktadırlar. ABD, Fransa, Almanya, İsviçre ve Çekya'da azınlık olarak bulunurlar. Sovyet yazar Marietta Şaginyan Ekim Devrimi'nin lideri ve Sovyetler Birliği'nin kurucusu Lenin'in babaannesi Anna Smirnov'un Kalmuk soyundan geldiğini belirtmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Moğolistan Demokratik Devrimi</span>

Moğolistan Demokratik Devrimi, 1990 yılında Moğolistan'da gerçekleşen demokratik barışçıl devrimdir. Devrim, sosyalist hükûmete karşı açlık grevleri ve protesto gösterileri ile başladı. Başkent Ulan Batur'un Sühbatur Meydanı'nda çoğunlukla gençler tarafından öncülük edilen protestolar kansız bir şekilde otoriter yönetimin istifasıyla sona erdi ve yeni bir anayasa oluşturuldu ve çok partili demokratik düzene geçildi.

Sovyet-Japonya sınır çatışmaları Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği ile Japon İmparatorluğu'nun, ayrıca kukla devletleri olan Moğolistan ve Mançukuo'nun arasında gerçekleşen savaşlar ve çatışmalardır. 1932 ve 1939 yılları arasında gerçekleşmiştir, Khasan Gölü Muharebesi haricinde Mayıs 1939'a kadar olan savaşlar, küçük sınır çatışmalarıydı. Sınır Savaşı, Sovyetlerin Japonlar üzerinde ağır angajmanlar uyguladığı Halkin-Gol'da sona erdi. Sonucunda Sovyet-Japon Tarafsızlık Anlaşması imzalandı. Çatışmalar, Ağustos 1945'te Sovyetler Birliği'nin II. Dünya Savaşı'ndaki müttefik ülkelerine destek olarak başlattığı Mançurya Stratejik Saldırı Operasyonu ile karıştırılmamalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Moğolistan-Rusya ilişkileri</span> Moğolistan ve Rusya Arasındaki Diplomatik İlişkiler

Moğolistan-Rusya ilişkileri Sovyetler Birliği'nin Moğol Halk Cumhuriyeti'ni desteklediği komünizm döneminden beri güçlüdür. Komünizm sonrasında da kardeş ülke olarak kalmışlardır. Rusya'nın iki başkonsolos generali ve Ulan Batar'da bir büyükelçiliği bulunur. Moğolistan'ın ise Moskova'da bir başkonsolosluğu, üç başkonsolos generali ve Yekaterinburg'da elçiliği vardır. İki ülkede Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın tam üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Moğolistan Halk Cumhuriyeti</span> 1924-1992 yılları arasında Doğu Asyada hüküm sürmüş sosyalist devlet.

Moğolistan Halk Cumhuriyeti (Moğolca: Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс, Bügd Nairamdakh Moğol Ard Uls, 1924 ile 1992 yıllar arasında Asya kıtasında bugünkü Moğolistan sınırları içerisinde egemen olan sosyalist devlet.

<span class="mw-page-title-main">Moğolistan tarihi</span>

Moğolistan coğrafyasında gerçekleşen olayların tarihidir. Cengiz Han tarafından Moğolların birleştirilmesi ile Moğollar Dünya'nın ikinci en büyük İmparatorluğunu kurdu. Rus ve Çin sömürgesinde kalan Moğol halkı 1911 yılında bağımsızlık kazandılar.

<span class="mw-page-title-main">Moğol Platosu</span>

Moğol Platosu, Orta Asya Platosu'nun bir parçasıdır ve 37°46'-53°08'K enlemleri ile 87°40'-122°15'D boylamları arasında yaklaşık 3.200.000 kilometrekare (1.200.000 sq mi) boyunca uzanır. Doğuda Büyük Hingan Dağları, güneyde Yin Dağları, batıda Altay Dağları ve kuzeyde Sayan ve Hentiy dağları ile çevrilidir. Plato, Gobi Çölü'nün yanı sıra kurak bozkır bölgelerini içerir. En alçak noktası Hulunbuir'de ve en yüksek noktası Altay'da olmak üzere yaklaşık 1.000 ila 1.500 metre arasında değişen yüksekliğe sahiptir.

<i>Soyombo</i> sembolü Moğolistanın ulusal sembolü

Soyombo sembolü 1686'da Zanabazar tarafından icat edilen Soyombo alfabesindeki özel bir karakterdir. "Soyombo" adı, Sanskritçe svayambhu "kendi yarattığı" kelimesinden türetilmiştir. Moğolistan bayrağı, Moğolistan arması ve diğer birçok resmi belgede bulunan Moğolistan'ın ulusal sembolü olarak hizmet eder.

<span class="mw-page-title-main">Uranhay Cumhuriyeti</span>

Uranhay Cumhuriyeti Çing Hanedanında 1911 Devrimi ile hanedanlık yıkılınca bağımsızlığını ilan eden Tuvalar tarafından kurulmuştur. "Uranhay" terimi Moğolcadır bölge uzun dönem moğol egemenliğinde kaldığı için Çinliler ve Ruslar da bu terimi kullanmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Moğolistan'a Sovyet müdahalesi</span>

Moğolistan'a Sovyet müdahalesi, Sovyet birliklerinin 1921'de Moğol Halk Partisi'nin komünist hükûmetinin isteği üzerine Beyaz Rus general Baron Ungern'in anti-komünist hükûmetine karşı savaştığı ve Moğolistan'ın tamamını işgal etti. Bu dönem, Moğol Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşuna ve Moğolistan'ı Çin'in Beiyang hükümetinin etkisinden ve Sovyet Rusya'nın etkisi altına tamamen çeken Moğol milliyetçiliğine ilişkin modern fikirlerin oluşumuna tanık oldu.