1917 Kanada'da askere alma krizi

1917 Kanada'da askere alma krizi sürmekte olan I. Dünya Savaşı sırasında Kanada'da patlak veren siyasi ve askerî krizi anlatır. Toplumda genel olarak zorunlu askeri hizmete karşı görüş ayrılığı yaşanmasının ötesinde, bu gündem Fransız Kanadalılarla İngiliz Kanadalılar arasındaki ilişkilere dair pek çok sorunu ortaya çıkarmıştır. Fransız Kanadalılar zorunlu askere almaya büyük çoğunlukla karşı çıkmış, Henri Bourassa önderliğindeki hareket tek sadakatlarının Kanada'ya karşı olduğunu öne sürmüştür. Buna karşın özellikle Kanada'ya yeni göçmüş İngiliz Kanadalılar Britanya İmparatorluğuyla derin bağları bulunduğundan hareketle savaşa destek siyasetini savunmuştur. 1 Ocak 1918 tarihinde hükûmet tarafından yürürlüğe konan Askeri hizmet yasası uyarınca 404 bin kişi silah altına çağrılsa da 385 bin kişi bu zorunluluktan kaçmanın yollarını aramıştır. Nisan ayı başlarında askere alım uygulamalarına karşı özellikle Quebec'de patlak veren toplumsal olaylarda 150 kişi ölmüş, büyük maddi hasar yaşanmıştır.

Kanada resmî olarak 4 Ağustos 1914 tarihinde I. Dünya Savaşı'na katılmıştır. Dönemin Savunma Bakanı Albay Sam Hughes 10 Ağustos günü aldığı yetkiyle 25 bin kişilik milis kuvveti oluşturmakla görevlendirilmiştir. Ağustos ayı bitmeden Hughes, Valcartier Québec'de 32 bin kişilik bir askeri eğitim tesisini hazır hale getirmiştir. İlk etapta silaha alınan 31.200 Kanadalı, 14 Ekim günü ilave eğitim için Britanya'ya geçmiş ve bu davranış "Kanada'nın savaşa cevabı" olarak görülmüştür. Hughes tarafından olağanüstü bir hızla oluşturulan ve savaşmak üzere eğitilen birlikler Kanada tarihindeki ilk düzenli askerî birlikler olmuştur.

Gönüllü askerlerin ezici çoğunluğu İngiliz Kanadalılardan oluşuyor, neredeyse hiç Fransız Kanadalı gönüllü olmamış durumdaydı. Fransız Kanadalılar Fransızca konuşan Katolik askerlerin İngilizce konuşan Protestan çoğunluğu içinde ayrımcılığa uğrayacağından çekinirken, az sayıdaki gönüllü Kanada milis kuvvetleri içindeki Fransız birliklerine dahil olmayı tercih ediyordu. Savaşın ilerleyen tarihlerinde hükûmet tarafından yapılan araştırma sonrasında Kanada'nın Fransız bölgelerinin savaşa asker katkısının çok az olduğu anlaşılmıştır.^[a] Dolayısıyla başta Québec olmak üzere bölgeye siyasi baskı yapılarak haklı ve gerekli savaş için katkı yapma yönünde kamuoyu yaratılmaya çalışılmıştır. Ancak başta Henri Bourassa olmak üzere kamuoyu savaşa katılma konusunda taviz vermeyen bir muhalif tutum sergilemeye devam eder. Savaşın gerçekleri, cephede yaşananlar, anlamsız ölümler ve komutanların sıradan askerlerin fedakârlıkları karşısındaki ilgisizliklerine dair bilgiler Kanada'ya ulaşmaya başladığında gönüllü olma hızı gözle görülür ölçüde düşmüştür.

Temmuz 1916'da başlayan ve dört ayı aşkın süre süren Somme Muharebesinde Alman İmparatorluğu ve İtilaf Devletleri yenişememiş ancak her iki taraf da toplmda yaklaşık 1 milyon kayıp yaşamıştır. Bu kanlı muharebenin ardından Kanada birlikleri acilen kayıplarını gidermeye çalışsa da çok az sayıdaki gönüllüyle sorun çözülememiştir. Başta Québec olmak üzere tüm ülke çapında gönüllülük kurumu çökünce hükûmet çareyi zorunlu silah altına almada bulmuştur. Ancak ülkede genel olarak İngiltere için cepheye fikrine soğuk bakılmaktaydı. Britanya'da toplantılara katılan Başbakan Robert Borden 29 Ağustos 1917 tarihinde yürürlüğe giren yasayla zorunlu askerliği getirir. Parlamentoda kabul edilen yasaya göre 20-45 yaşları arasındaki tüm erkekler askere alınacaktı.

Britanya İmparatorluğu ile birlik yanlısı muhafazakâr Robert Borden hükûmeti askerlik gündemini de kullanarak iktidarını sağlamlaştırmak amacıyla genel seçim ilan eder. 17 Aralık 1917 tarihinde yapılan seçimlerde Kanada tarihinin en düşük katılımı olur. Borden, silah altındaki askerlerin de oy kullanması yönünde düzenleme yaparak (cephedeki kadın hemşireler de oy kullanmıştır) askerlik yasasına destek planları yapmış ve başarılı olmuştur. Quebec haricinde ülkede sandıktan önde çıkan Borden iktidarını sağlaştırsa da ülkenin dil ayrımı üzerinden bölünmesini derinleştirmiştir.

1 Ocak 1918 tarihinden itibaren zorunlu askere alım kararı uygulanmaya başlanır. Uygulama özellikle Fransızca konuşulan bölgelerde direnişle karşılanır. Mart ayında gerilimler artar. 28 Mart günü Quebec'de rutin bir kontrol sırasında askerliğe uygun bir genç askerlik evrakını göstermeyi reddedince olaylar patlak verir. Gözaltına alınan kişi ertesi gün bırakılsa da karakolun önünde toplanan yüzlerce kişiden oluşan kalabalık giderek artarak onbinli rakamlara ulaşır. Öfkeli göstericiler polis karakollarını, askere alım bürolarını ve savaş yanlısı gazeteleri yağmalar. İki gün boyunca devame den eylemler üzerine Borden hükûmeti Quebec kentinde olağanüstü hal ilan ederek bölgeye askerî birlik gönderir. Sayıları 1200'e ulaşan askerler göstericilerin üzerine ateş açarak çok sayıda göstericinin ölümüne sebep olmuştur. 1 Nisan günü sona eren çatışmalarda 150 gösterici öldürülmüş, kentte büyük çaplı maddi hasar oluşmuştur.

Hükûmetin esnetilmeye açık madde hükümlerini revize etmesi üzerine silah altına alınmaktan kaçamayacaklarını anlayanlar da yasaya karşı çıkmaya başlar. Sonbahar dönemine gelindiğinde silah altına alınabilen asker sayısı 125 bin dolaylarında kalmış, bunların ancak 24 bini cepheye gönderilmiştir. Savaş zaaten birkaç ay sonrasında bitmiş ancak bu gündem Kanada toplumunun uzunca bir süre bölünmesine yol açmıştır.^[1] Borden 1920 yılında emekli olmuş, yerine gelen Arthur Meighen önderliğindeki muhafazakârlar 1921 Kanada genel seçimlerinden yenik çıkmıştır.