1905 Moskova Ayaklanması
| 1905 Moskova Ayaklanması | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rus Devrimi | |||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||
| İvan Vladimirov'un 1905 Moskova Ayaklanması'nı anlatan Presnya'da Barikatlar adlı eseri | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
1905 Moskova Ayaklanması, 1905 yılında gerçekleşen Rus Devrimi kapsamında 7-17 Aralık 1905 tarihinde Moskova'da ortaya çıkan ayaklanma. İlk 2 gün barışçıl geçen ayaklanma, 9 Aralık günü silahlı çatışmalara dönüşmüş ve Çarlık ordusu saldırıları sonucu yüzlerce kişi ölmüştür.
Moskova'lı işçiler, Bolşeviklerin önderliğinde 7 Aralık günü birçok protesto gösterisi düzenlemişlerdir. Ardından 9 Aralık günü Moskova’ya giren Çarlık ordularıyla ayaklanmacılar arasında kıyasıya çarpışmalar yaşanmıştır. Ayaklanma, Kazak süvarilerinin ve topçu birliklerinin de desteğini alan Çarlık ordularının, 16 Aralık'ta isyancılara karşı "kesin vur emri" almasıyla birlikte, ertesi gün olan 17 Aralık günü tamamen bastırılmıştır.
Hakkında
Bolşevikler, Menşevikler ve Sosyalist Devrimciler 5 Aralık'ta Çarlık rejimine karşı bir ayaklanma planlamışlardır. 5-7 Aralık tarihleri arasında genel grev başlamış ve olaylar çatışma olmadan devam etmiştir.
Ayaklanmaya hazırlık günlerinde ünlü Sovyet edebiyatçısı Maksim Gorki kilit bir rol oynamıştır. Gorki Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'ne (RSDİP) 1905 yılında resmi olarak üye olmuş ve aynı yıl "Bilgi Yayınevi" adında bir yayınevi kurmuştur. Buradan sağlanan finansman ile işçiler için gereken malzeme ve erzak temin edilmiştir.[1] Ayrıca ayaklanmada kullanılacak askeri teçhizatlar Gorki'nin dairesinde hazırlanmıştır. Gorki, o dönemde zaman zaman Bolşeviklerin bazı tutumlarını eleştirmekteydi fakat Çarlık rejimine karşı olacak bu ayaklanmada partiye ve ayaklanmacılara yardım etmiştir.
Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi 1. Konferansı katılımcıları, bu ayaklanmaya katılmak için Moskova'ya hareket etmişlerdir.[2]
Ayaklanmada Sosyalist Devrimci Parti önderlerinden Alexey Uktomski de öldürülmüştür. Moskova-Kazan Demiryolu'nda Uktomski ile birlikte 150 civarında isyancı da ölmüştür.[3] Sovyetler Birliği'nde kahraman olarak anılan Uktomski'nin Moskova'da gene kendi adını taşıyan sokakta bir heykeli bulunmaktadır.
Sovyetler Birliği döneminde bu ayaklanma saygı ile anılmıştır. Günümüzde Rusya'da da önemli günler arasındadır.
Arka plan
Rusya'daki Bolşevikler Çarlığın devrilmesi için silahlı ayaklanma planları yapmaktaydılar. Kasım 1905'te Sivastopol’da ayaklanma yaşanır. Genelde ayaklanmaya katılanlar işçiler, yoksul köylüler, komutanlarına isyan etmiş denizciler başta olmak üzere askerlerdir. Rus-Japon Savaşı'ndan dönen askerleri taşıyan Sibirya tren hattı boyunca isyanlar yaşanır, terhis edilen askerler ile halk kaynaşır. Çar özel birliklerini göndererek tren hattı boyunca duruma hakim olmaya çalışır. Ayaklanmalar Moskova’daki ayaklanmanın bastırılmasıyla birer birer çözülür. 5-7 Aralık 1905 tarihleri arasında Rusya’nın tamamında işçiler genel greve gider.[4]
Kronoloji
5-8 Aralık
Olaylar sokak barikatlarıyla devam etti. Barikatlar, tramvayların devrilmesiyle, moloz yığınlarıyla ve taşlarla yapılmıştı. Barikatlarda yaklaşık 2000 kişi, 200 civarında silahla buraları korumaktaydı. Ayrıca Gönüllü Mücadele Kadrolar Ortak Konseyi işçiler için 800 civarında silah depolamıştı. Çarlık polisi bunları kaldırmaya çalıştıysa da başarılı olamadı. Bu dönemde polisin gösterdiği şiddet birçok kesimde öfkeye neden oldu ve bazı öğrenciler ve hatta iş adamları barikatları savunmaya geldi.
Ayaklanmayı koordine eden dört milletvekili bulunmaktaydı. Moskova valisi Koramiral Fyodor acil durum ilan etti ve ayaklanmaya teşvik ettiği gerekçesiyle bu milletvekillerini tutuklama emri çıkardı.[5]
9 Aralık
Daha önce "Savaş Bakanlığı"'nda askeri eğitim alan yaklaşık 150 Moskova'lı işçi, Fidler Okulu binasını kuşattı ve gece 10'dan sabah 3'e kadar binada silahlı çatışmaya girdi. Birçok işçi burada öldü.[6]
10 Aralık
İşçilerin Fidler Okulu binasında öldürülmesi birçok olayın başlangıcı olur. İşçiler birçok barikat arkasında mevzilenir. Çıkan çatışmalarda resmi kayıtlara göre 60'tan fazla polis yaralanır. Güvenlik departmanında uzun süre çalışmış olan A. N. Voyloşnikov, 37 yaşında, dairesinde eşi ve çocuklarının yanında ayaklanmacılar tarafından vurulur.[7]
10 Aralık gecesi Sosyalist Devrimciler, Çarlığa bağlı gizli polis teşkilatı olan Ohranka'nın genel merkez binasını bombalar.
11 Aralık
Bolşevikler sokak savaşı hakkında bir el kitapçığı yayınlarlar. RSDİP Moskova Komitesi'nin askerî kanadı, ayaklanma sırasında üyelerine bir broşür gönderir. Broşürde şöyle yazmaktadır;[8]
| “ | :"Yoldaşlar, bizim en öncelikli görevimiz şehirdeki iktidarın halka verilmesidir. Bizler ele geçirdiğimiz bölümlerde seçilmiş bir hükûmet kuracağız ve 8 saatlik iş gününü tanıtacağız. Bizim yönetimimiz altındaki herkesin hak ve özgürlüklerinin, onlardan daha iyi korunacağını ispat edeceğiz." | „ |
12 Aralık
6 demir yolu istasyonu ve birçok ilçe ayaklanan işçilerin eline geçer. Trenle gelen 50 subay alıkonulur. İşçi birlikleri ve topçular meydanları ve Kremlin etrafını sarar.
14 Aralık
14 Aralık gecesi Sankt-Peterburg'dan demiryolu ile Semenov Yaşam Muhafızları Alayı'na bağlı 2000 asker Moskovaya gelir.
15 Aralık
Ohranka'nın Moskova şefi ayaklanmacılar tarafından öldürülür.[9] Moskova Sovyeti son bir toplantı yapar. Presnya'da çatışmalar başlar. Buradaki çatışmalar 17 Aralık'a kadar devam edecektir.
Aynı gün 10 ayaklanmacı polis tarafından gözaltına alınır. Gözaltına alınanların arasında ünlü iş insanı Savva Morozov'da bulunmaktaydı. Morozov'un ayaklanan işçilere kaynak sağlamadaki katkıları, onun işçi önderleriyle olan yazışmalarını araştıran Çarlık polislerince tespit edilmişti. Birkaç ay sonra Mayıs ayında, Fransa'da bir otel odasında vurulmuş halde bulunacaktır. Bununla birlikte gözaltına alınan ve polislerce öldürülen 22 yaşındaki Nicholas Schmidt, Moskovskiye Vedomosti gazetesince "özgürlük savaşçısı" ilan edilir.
18 Aralık
Çarlığa bağlı askerlerin komutanı Georgi Min, askerlerine son emrini verir: "Merhamet olmadan hareket edin. Tutuklama olmayacak". Ardından askerî birlikler tüm güçleriyle işçilere saldırır ve barikatların önemli bir bölümünü yıkar.
19 Aralık
Yenilginin farkına varan RSDİP, işçilere, işlerine geri dönmesi talimatı verir. Presnya'da çatışan işçi birliklerinin komutanı Litvin Zinovi de işçiler son bildirisini söyler;
| “ | :"Mücadelemiz sona eriyor. Bir bu dünyada yalnızız. Tüm insanlar bize bakıyor, bazıları korkuyla, bazıları derin sempatiyle. Kan, şiddet ve ölüm ayak izlerimizi takip edecek. Fakat önemli değil. Sınıf savaşı kazanacak." | „ |
Hakkında yazılanlar
Lenin Moskova Ayaklanmasından Alınacak Dersler adlı eserinde bu ayaklanmayı ele almış ve gerek Rus işçi sınıfı, gerekse onun öncü partisinin çıkaracağı derslerden bahsetmiştir. Bu konuda halka ve işçi sınıfına devrimci önderlik yapacak olan öncü parti olmaksızın gerçekleşecek bir ayaklanmada başarısız olunacağını belirtmiştir.[10] Ayrıca Lenin daha sonra, başarısız olmuş olsa da 1905 silahlı ayaklanmasını çok önemseyecek ve “1905 provası olmasaydı 1917 Ekim Devrimi asla olmazdı.” diyecektir.[11][12]
Galeri
Çatışmaların yaşandığı bölgelerden biri
Ayaklanmayı anan 1930 tarihli Sovyetler Birliği pulu
Kaynakça
- ^ a b c Woods, A. Bolshevism: The Road to Revolution 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Bölüm 2: Birinci Rus Devrimi
- ^ Congresses of the R.S.D.L.P. 24 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce), Erişim tarihi: 29 Aralık 2016.
- ^ Дерзновение, Д; Валовой, М. Валовая, Г. Лапшина. — М.: Мол. гвардия, 1989. (Rusça), s. 286-292.
- ^ Larned, J. N. "History For Ready Reference, Vol VII", 1910, s. 574.
- ^ Злодеяния революционеров в Российской Империи 22 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (Rusça) Erişim tarihi: 21 Aralık 2015.
- ^ Романюк С. К. Из истории Московских переулков 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (Rusça) Erişim tarihi: 21 Aralık 2015.
- ^ Охотничья Газета» №49 и 50. 1906 (С-Петербург) 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (Rusça)
- ^ Ilyasova, T. The 1905 Revolution in Moscow 22 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (İngilizce) Sputniknews, 3 Kasım 2008, Erişim tarihi: 21 Aralık 2015.
- ^ Oct-Dec, 1905: The Crisis of the Revolution 4 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) Erişim tarihi: 21 Aralık 2015.
- ^ Lenin Collected Works, Progress Publishers, 1965, Moscow, Volume 11, s. 171-178
- ^ Troçki, L. Rus Devrimini Savunurken 15 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 27 Kasım 1932
- ^ Lenin (1920). "Sol" Komünizm: Bir Çocukluk Hastalığı (PDF). s. 15. 19 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Haziran 2024.
Dış bağlantılar
- Vladimir Lenin: Lessons of the Moscow Uprising 27 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
