1899 Aydın-Denizli depremi
  | |
| Yerel tarih | 20 Eylül 1899 |
|---|---|
| Yerel saat | 04.00 |
| Büyüklük | 6,5–7,1 Mw |
| Merkez üs | 37°54′N 28°06′E / 37.9°K 28.1°D[1] |
| Maks. şiddet | IX (Çok yıkıcı) |
| Etkilenen ülkeler/bölgeler | Osmanlı İmparatorluğu |
| Kayıplar | 1,117-1,470 ölü, yüzlerce yaralı |
1899 Aydın-Denizli depremi, 20 Eylül 1899 tarihinde günümüz Türkiye'sinde 6,5-7,1 Mw büyüklüğünde bir depremdir. Depremin şiddeti Mercalli şiddet ölçeğine göre IX (Çok yıkıcı) idi. Aydın ve Denizli'de ağır hasar oluştuğu ve 1,117-1,470 arasında can kaybı olduğu kaydedildi.
Tektonik durum
Türkiye, Kuzey Anadolu Fay Hattı, Doğu Anadolu Fay Hattı ve Helen yitim zonu da dahil olmak üzere komşu levhaların sınırlar boyunca etkileşime girdiği, Anadolu levhasının jeolojik olarak aktif bir bölgesinde yer almaktadır. Arap levhasının Anadolu levhasına doğru kuzeye ilerlemesi ve okyanus kabuğunun Anadolu levhasının altına dalması, iç orojeneze neden olur. Anadolu levhası içindeki doğrultu atımlı faylar, Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu fayları boyunca bu orojenez bulunur. Türkiye'nin batısı, aktif bir genişleme bölgesinde (Batı Anadolu Genişleme Bölgesi) yer almaktadır. Bu kuzey-güney uzantısı bölgesi, açık denizdeki okyanus kabuğunun sonucudur. Aktif normal faylar, doğu-batı doğrultulu horst ve graben özelliklerini oluşturan, uzantı deformasyonunu barındırır.[2]
Deprem
Deprem, Batı Anadolu Genişleme Bölgesi'nde aktif bir normal fayın kırılması sonucu meydana gelmiştir.[2] Depreme sebep olan fay, Büyük Menderes grabenini de oluşturan güneye eğimli, düşük açılı bir yapıdaydı. Yırtılmanın yüzeyin 4–5 km altında meydana geldiği düşünülmektedir.[3] Denizli bölgesinde sık sık depremler meydana gelir ve MS 60'tan bu yana kaydedilen en az sekiz büyük deprem vardır.
1960'lar ve 1970'lerdeki jeolojik saha çalışmaları sırasında 50 km uzunluğunda bir yüzey kırılması ve 3 m'ye kadar dikey yer değiştirme ölçüldü. Kırılma ayrıca 50 cm'lik bir sağ yanal doğrultu atımlı bir bileşen üretti.[4] 1998'de Nikolas Ambrasis, yüzey kırılma uzunluğunu 70 km olarak ölçtü. Hasar ve yardım dağıtım raporları üzerine 2013 yılında yapılan bir çalışmayla, depremin aslında birbiri ardına meydana gelen iki ana şok olabileceği söylendi. İkinci ana şokun tahmini büyüklüğü 6,7 idi.[3]
Sonrası
Büyük Menderes grabeni büyük ölçüde hasar gördü ve en büyük tahribatı Sultanhisar, Atça, Nazilli, Kuyucak, Sarayköy, Denizli ve Karacasu kentleri yaşadı. Aydın merkezde 350; Köşk, Sultanhisar, Atça ve Nazilli'de 2.052; Kuyucak ve Ortakçı'da 2.931 ve Sarayköy'de 720 olmak üzere toplam 12.932 ev yıkıldı.[5] Bunun yanı sıra, 8.756 bina hasar gördü. Ana şok ve artçıları, 1.1170-1.470 can kaybına sebep oldu ve 80.000-100.000 kişiyi evsiz bıraktı.
Denizli'deki tüm evlerin tahminen yüzde 55'i yıkıldı. Nazilli'nin eski kısmı tamamen yıkıldı; bir meyan kökü fabrikası ve tüm kamu altyapıları yok oldu. Şehrin daha yeni kesiminde, evlerin yarısı yıkıldı ve deprem sonrası çıkan yangınla daha da kötüleşti. Yangınlar, ana şoktan kurtulanlar da dahil olmak üzere Sarayköy'deki bazı evleri de yok etti. Aydın'da yüzlerce ev ve bir caminin minareleri çöktü. Bir fabrika bacası, bazı kiliseler ve sinagoglar yıkıldı. Aydın'dan Çal ve Denizli'ye uzanan demiryolu hattında, hafriyatın bir kısmı çökerek rayların 2 m havada asılı kalmasına neden oldu. Sarayköy yakınlarında bulunan üç kentte demiryolu köprüleri hasar gördü. Kuyucak ve Gemelli'nin doğusunda telekomünikasyon direklerinin çöktüğü bildirildi. Heyelanlar terk edilmiş bir kasabayı yok etti ve iki kasabaya zarar verdi. Koçarlı, Şahinli ve Cellat'ta toprak sıvılaşması rapor edildi.[6]
Tepkiler
Deprem haberi İstanbul'a ulaştı ve bir kriz yönetim planı yapıldı. İstanbul ve İzmir'de çeşitli dini ve etnik gruplar tarafından çok sayıda yardım kampanyası başlatıldı. Hasar gören telekomünikasyon sistemleri depremden sonraki ilk günlerde yardım dağıtımını yavaşlattı. Yardım dağıtımı dağınıktı ama daha sonra resmi kurumlar devreye girince daha düzenli bir şekilde devam etti.[3] Osmanlı hükûmeti 5.598 evin inşasına yardım etti ve 11.975 evin onarımını yaptı.[5]
Kaynakça
- ^ Sipahioglu, Selçuk (1979). "Büyük Menderes Alçalımı ile Menderes Masifi Yükseliminin Sınırını Oluşturan Kuşağa Uygulanan Bir Deprem Öncesi Çalışması" [A Pre-Earthquake Study Applied to the Belt Forming the Boundary of Büyük Menderes Graben and Menderes Massif Horst]. Bulletin of Earthquake Research. 6 (25). 18 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2023.
- ^ a b Kumsar, Halil; Aydan, Ömer; Şimşek, Celal; D’Andria, Francesco (2016). "Historical earthquakes that damaged Hierapolis and Laodikeia antique cities and their implications for earthquake potential of Denizli basin in western Turkey" (PDF). Bulletin of Engineering Geology and the Environment. 75 (2): 519-536. doi:10.1007/s10064-015-0791-0. 22 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2023.
- ^ a b c Ocakoğlu, Faruk; Açıkalın, Sanem; Güneş, Günver; Özkes, Sevilay; Dirik, Kadir; Özsayın, Erman (2013). "Was the 1899 Menderes Valley Earthquake a double earthquake? Historical and paleosismological constraints". Journal of Asian Earth Sciences. 67–68: 187-198. Bibcode:2013JAESc..67..187O. doi:10.1016/j.jseaes.2013.02.026.
- ^ Altunel, Erhan (1999). "Geological and geomorphological observations in relation to the 20 September 1899 Menderes earthquake, Western Turkey". Journal of the Geological Society. 156 (2): 241-246. Bibcode:1999JGSoc.156..241A. doi:10.1144/gsjgs.156.2.0241.
- ^ a b "Aydın'da yaşanan en büyük deprem: 1899". Aydın Denge Gazetesi. 4 Kasım 2020. 8 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2022.
- ^ National Geophysical Data Center (1972). "National Geophysical Data Center / World Data Service (NGDC/WDS)". Global Significant Earthquake Database. NOAA National Centers for Environmental Information. doi:10.7289/V5TD9V7K. 22 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2022.
