1782 İstanbul yangınları
Büyük İstanbul Yangınları, İstanbul'da 1569, 1633, 1660, 1755, 1756 ve 1782[1][2][3] yıllarında yaşanan büyük çaplı yangınlar için kullanılan addır. 1782 yılında İstanbul'da 3 büyük yangın çıkmıştır.[4]
I. yangın (10 Temmuz 1782)
Ahmet Cevdet Paşa'nın aktardığı üzere yangın Samatya'daki harabeler civarında bir kerestecide başlamıştır. Sultan I. Abdülhamid ve Sadrazam İzzet Mehmed Paşa bölgeye kısa sürede gitmiş[5] ve yangın söndürme işlemlerine gecikilmeden başlansa da yangın hızlıca etki alanını arttırmıştır. Yangın sonrasında 1.000'den fazla ev kullanılamaz duruma gelmiştir.[5]
Hollanda elçisi Reinier van Haeften ise yangının Yedikule'de bir mahallede çıktığını ve yangın sonrasında 3.000 evin kullanılamaz duruma geldiğini yazmıştır.[6]
II. yangın (24 Temmuz 1782)
İlk yangından 2 hafta sonra başlamıştır. Yangın Balat Fenerkapı'daki Dibek Mahallesi'nde Ermeni bir ailenin evinde başlamıştır.[7] Yangın Sultan Selim Cami çevresi, Karagümrük ve Hırka-i Şerif mahallelerini etkilemiştir. Yangında Bezirganbaşı Cami de zarar görmüştür.[8] Yangında 7.000 ev yanmış ve sayısı belli olmayan kişi ölmüştür.[7][9]
Derviş Mustafa durumunu şöyle açıklar:
| Bazısı canın dahi halâs eylemeyüp nâçâr feda etmekle eşyası muhterik olanların hâli anlara nisbetle ehven oldu. | |
–Derviş Mustafa Efendi |
Bir Hollanda elçiliği çalışanı olan J. P. Panchaud ise bir mektubunda, yangının yirmi altı saat sürdüğünü, 10.000 evin yandığını, ekonominin iyi olmadığı yangının bir dönemde halkı daha da yoksul düşürdüğünü iletmektedir.[10] Sultan I. Abdülhamid, yangın çıktıktan itibaren yangının seyrine göre sürekli olarak yer değiştirmiş ve söndürme faaliyetlerini izlemiştir.[11] Van Haeften ise yangının çevresinin bir saatlik yürüyüşle çizilecek daire çapında olduğunu söylemektedir.[12]
Tepkiler
Yangın sonrasında yeniçeriler bazı devlet adamlarının görevden alınmalarını istemiştir.[13] Fakat yeniçerilerin bu isteği kabul edilmemiş ve sadece bir yeniçeri ağası olan Ali Ağa görevinden alınarak yerine daha önce de bu görevde bulunmuş olan Kürt Mehmed getirilmiştir.[14] Ayrıca van Haeften Osmanlı Alman konsolosluğunun kundaklanacağı haberini alır ve bütün elçiliklerin birbirine yakın olmasından dolayı endişe duyduklarını 9 Ağustos 1782 tarihli mektubunda aktarmaktadır.[12]
III. yangın (Harîk-i Kebîr, 22 Ağustos 1782)
22 Ağustos 1782'de Perşembe gecesi saat üçten sonra Cibali Ayakapı'daki Gül Camii civarındaki Çıngıraklı Mahallesi'nde bir evden başlamıştır.[15] Yangının tamamen söndürülmesi 65 saat sürmüştür. Mart ayından itibaren su kıtlığından dolayı yangına müdahale edilememiştir.[16] Yangın sonrasında devlet kabinesinde karışıklıklar yaşanmış ve 4 ayda 2 defa sadrazam değiştirilmiştir.[17] Osmanlı yangın sürecinde oruç tutulmayacağı fetvasını duyurmuştur.[18]
Cevdet Paşa yangında 20000 evin yandığını söylerken[19] van Haeften 80.000 evden bahseder.[20] Aksaray, Cerrahpaşa, Avretpazarı, Molla Gürani, Davudpaşa Camii etrafı, Koca Mustafa Paşa, Topkapı, Mevlânakapı, Narlıkapı, Samatya, Silivrikapı ve Yedikule yangından zarar gören yerlerdir..
J. P. Panchaud, yangının üç gün sürdüğünü ve şehrin yarısından fazlasının yandığını zaten fakir olan halkın daha da yoksullaştığını iletmektedir.[21] Bu yangınla ilgili olarak, 1756 Cibali ve 1758 Sultanahmet yangınlarıyla benzerlik kuran[22] van Haeften, diğer taraftan en az 5.000 - 6.000 kişinin öldüğünü belirtir ve İstanbul'un, Türk tarihi boyunca böyle dehşetlisini yaşamadığını söyler. 80.000 ev ve dükkân dışında 30 tanesi taş yapılı 200 cami ve mescit, 60 hamam, 130 değirmen, 400 fırın ve Ermenilere ait bir ve Rumlara ait altı kilise yanmıştır.[23] Başka bir belgede ise, 300'den fazla mescit, 36 tekke, 264 hamam ve sayısız evin yok olduğu zikredilir.[24]
Evsiz kalanlardan 15.000 - 20.000 kadar kişi Silivri, Çorlu, Edirne, İzmit, Karamürsel, Kartal ve Şile'ye iskân edilmişlerdir.[25]
Bu yangınlar sonrasında ortaya çıkan aç, evsiz kalan ve isyan etmelerinden korkulan yeniçerilerin yeni yangınlar çıkarabilecekleri korkusuyla Sultan I. Abdülhamid, Sadrazam İzzet Mehmed Paşa'yı 25 Ağustos 1782'de görevden alarak yerine daha önce yeniçeri ağalığı yapmış olan Yeğen Seyyid Mehmed Paşa'yı atamıştır.[26] İsyan korkusunun hakim olduğu şehirde 26 Ağustos günü bütün dükkânlar kapalıdır ve sadrazam değişikliğini yeterli bulmayan yeniçerilerin, daha köklü bir hamle yapılarak padişahın da değişmesi gerektiği şeklindeki söylentiler etrafta yankılanmaktadır.[27]
Van Haeften ise 26 Ağustos 1782 tarihli mektubunda, 25 Ağustos'ta Galata'da yabancıların evleri civarında bazı kundakçıların bulunduğu, birkaç yerde bilinçli olarak çıkarıldığı anlaşılan küçük çaplı yangınlar olduğunu ve siyahi bir kişinin tutuklandığını aktarmaktadır.[28]
Dış bağlantılar
- 1782 İstanbul Yangını: Kadı Sicillerinden Tespit, Çıkarım ve Yorumlar 20 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İstanbul Yangınları - İstanbul İtfaiyesi 4 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
- ^ "İstanbul Yangınları". İstanbul İtfaiyesi. 1 Ağustos 2022. 4 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022.
- ^ İstanbul İtfaiyesi 1774-1959. İstanbul Belediye. 1959.
- ^ İstanbul’da Kırk Gün Kırk Gece. İstanbul Belediyesi.
- ^ Banoğlu, Niyazi Ahmet. Tarihte Büyük Yangınlar.
- ^ a b Ahmed Cevdet Paşa (1309). Târih-i Cevdet (Osmanlıca). 2. Matbaa-i Osmaniye.
- ^ "The Fires in Istanbul of 1782 and 1784 According to Maps and Reports by Dutch Diplomatic Representatives", 4, 5. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi. 1975. s. 53.
- ^ a b Derviş Efendi-zâde, Cevdet Paşa. 1782 Yılı Yangınları. Târih-i Cevdet. s. 173.
- ^ Semavi Eyice. "Bezirganbaşı camii". TDV İslam Ansiklopedisi. 28 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022.
- ^ "İstanbul Yangınları". İstanbul İtfaiye. 4 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022.
- ^ The Fires in Istanbul of 1782 and 1784. Slot. s. 54.
- ^ Derviş Efendi-zâde, 1782 Yılı Yangınları, s. 21-24; Cevdet Paşa, Târih-i Cevdet, s. 173.
- ^ a b Slot, “The Fires in Istanbul of 1782 and 1784,” s. 54.
- ^ Slot, “The Fires in Istanbul of 1782 and 1784,” s. 53-54.
- ^ Cevdet Paşa, Târih-i Cevdet, s. 174.
- ^ Derviş Efendi-zâde, 1782 Yılı Yangınları, s. 25-26.
- ^ 4 Slot, “The Fires in Istanbul of 1782 and 1784,” s. 50 ve 55.
- ^ Derviş Efendi-zâde, 1782 Yılı Yangınları, s. 44.
- ^ Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA), nr. E-723.
- ^ Cevdet Paşa, Târih-i Cevdet, s. 174-75.
- ^ Slot, “The Fires in Istanbul of 1782 and 1784,” s. 59
- ^ Slot, “The Fires in Istanbul of 1782 and 1784,” s. 54-55.
- ^ Slot, “The Fires in Istanbul of 1782 and 1784,” s. 55; 1758 yangını Nahılbend mahallesinde başlamış ve Çatladıkapı, Küçük Ayasofya, Sultanahmet ve Kadırga civarını etkilemiştir. Bk. Cezar, “Osmanlı Devrinde,” s. 361; Büyük yangın olarak anılan ve otuz altı saat süren 1756 Cibali yangınında Bahçekapı, Paşakapısı, Defterdar-kapısı, Çadır Mehterhanesi, Çuhacılar hanı, Mahmud Paşa Çarşısı, Mahmud Paşa Camii ve birçok yer yanmıştır. Bk. Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi, Mür’i’t-Tevârih, I, haz. Münir Aktepe (İstanbul: İÜ Edebiyat Fak. Yay., 1976), s. 182; Bu süreçteki yangınların küçük ölçekte bir değerlendirmesi için bk. Kenan Yıldız, “Üsküdar Şeriye Sicilleri Işığında Yangınların Sosyo-Ekonomik Sonuçları (1724-1756),” Uluslararası Üsküdar Sempozyumu V, 1-5 Kasım 2007, II (İstanbul: Üsküdar Belediyesi: 2007), s. 667-78.
- ^ Slot, “The Fires in Istanbul of 1782 and 1784,” s. 59.
- ^ TSMA, nr. E-723.
- ^ Derviş Efendi-zâde, 1782 Yılı Yangınları, s. 44-45.
- ^ Fikret Sarıcaoğlu, “İzzet Mehmed Paşa,” DİA, 23, 558; Slot, “The Fires in Istanbul of 1782 and 1784,” s. 50.
- ^ Slot, “The Fires in Istanbul of 1782 and 1784,” s. 56.
- ^ Slot, “The Fires in Istanbul of 1782 and 1784,” s. 56-57
