1654-1667 Lehistan-Rusya Savaşı

Lehistan-Rusya Savaşı (1654-1667)
Polonya-Rus savaşlarının parçası
Tarih 1654–1667 Bölge Avrupa; Doğu Sınır Bölgeleri Sonuç Rus zaferi[1] Coğrafi Değişiklikler Ruslar Ukrayna'nın sol kıyısı ve Kiev ile Smolensk şehirlerinin kontrolünü ele geçirdi
Taraflar
Rusya Çarlığı Kazak Hetmanlığı	Lehistan-Litvanya Birliği Kırım Hanlığı Kazak Hetmanlığı
Komutanlar ve liderler
I. Aleksey Aleksey Trubetskoy Bogdan Hmelnitski Yuri Hmelnitski İvan Bohun  (ölü) Vasily Şeremetev Vasiliy Buturlin İvan Kovanski Yuri Dolgorukov Yakov Çerkassi #  (ölü) [a]	II. Jan Kazimierz Waza Stefan Czarniecki Janusz Radziwiłł İvan Vıhovskıy

1654-1667 Lehistan-Rusya Savaşı, ayrıca Onüç Yıllık Savaş,^[2] Birinci Kuzey Savaşı,^[2] Ukrayna Savaşı veya Rus Tufanı olarak da adlandırılır. (Lehçe: Potop rosyjski, Rusça: Российский потоп, Litvanca: Rusų tvanas) Rusya Çarlığı ile Lehistan-Litvanya Birliği arasındaki büyük bir çatışmadır. 1655 ve 1660 yılları arasında İsveç Krallığı, Lehistan-Litvanya Birliği'ni işgal etti, bu nedenle Lehistan'da "Tufan" veya İsveç Tufanı başladı. Ayrıca Rusya-İsveç Tufanı (Lehçe: Potop szwedzko-rosyjski) olarak adlandırılır.^[3]

Lehistan-Litvanya Birliği 1654'te savaşın başlarında çok yenilgi aldı, fakat 1660'tan sonra birkaç savaş kazandı ve toparladı. Ancak, yağmalanan ekonomisi uzun çatışmayı finanse edemedi. İç savaşla karşı karşıya kalan Lehistan ateşkes imzalamak zorunda kaldı. Savaş, Rusya Çarlığı'nın önemli toprak kazanımlarıyla sona erdi ve Rusya'nın Doğu Avrupa'da yükselişi başladı.

Çatışmadan önceki son on yılın sonlarında, Lehler ve Kazaklar arasında, halk arasındaki hoşnutsuzluktan Kazakların Polonya hiyerarşisine karşı duyduğu öfkeyle cesaretlenen dini çekişmelere kadar uzanan önemli gerginlikler oluştu; Bunlar sonunda 1648'de Bohdan Hmelnitski'nin Zaporojya Kazaklarının Polonya-Litvanya Birliği'ne karşı başlattığı Hmelnitski ayaklanmasıyla sona erdi ve Çarlık içindeki bağlılığı karşılığında Çar Alexis'ten birincil desteğini aldı. Tatar desteği almak için güvence altına aldığı ön hazırlıkları sırasında, IV. Władysław Waza tarafından Ukrayna'ya doğru ilerleyen bir Polonya ordusu Mayıs ayında iki ayrı savaşta yok edildi. Hmelnitski, bunları popüler bir ayaklanma için bir işaret olarak ileten zaferlerden yararlandı. Şiddet, yetkili memurlar ve toprak ağaları ile Latin ve Uniate din adamları gibi Polonya işbirlikçisi olarak görülenlere karşı Ukrayna'da hakimdi. Yahudilere yönelik pogromlar yaygındı, çünkü arendator olarak tanınıyorlardı ve köylüler tarafından baskıcı olarak tanımlanıyorlardı. İsyan eden nüfusa uygulanan ağır baskılar ve misillemeler Kazak ayaklanmasını daha da yoğunlaştırdı ve yakın zamanda bir Polonya askeri oluşumuna karşı bir yenilgi daha verildi. Hmelnitski daha sonra Zamość'u kuşatmadan önce Galiçya'ya doğru batıya doğru ilerledi. Ancak Polonyalılar üzerindeki büyük avantajına rağmen hızlı seferini uzatmadı. Władysław'ın Mayıs ayında ölümünün ardından, üvey kardeşi Kasım ayında Parlamento tarafından seçildikten sonra Kral oldu ve bu da Hmelnitski'yi derhal geri çekilmeye teşvik etti ve kısa bir süre sonra Ukrayna'ya geri döndü. Hemen ertesi Ocak ayında şehre girerek, bölge üzerinde bir kurtarıcı olarak yaygın bir şekilde alkışlandı. II. Jan Kazimierz Waza, eyaletlerde patlak veren siyasi anlaşmazlıkları, etnik gerginlikleri ve çatışma fırtınasını çözmek amacıyla derhal reformlar yapmaya başladı.

Başlangıçta Polonyalı yetkililerden sorunların ele alınmasını talep etmesine rağmen, Hmelnitski sivil kamuoyunun kesin olarak lehine dönmesiyle genel odağını değiştirmeye başladı. Daha sonra Ukrayna'yı egemen bir Kazak devleti olarak görmeye başladı. Kısa bir süre sonra, kıdemli Kazak subaylarından oluşan bir yönetim kurumu altında yerel bir yönetim kurarak bir hükûmet ve para otoriteleri sistemi için planlar başlattı ve ayrıca yabancı devletlerle ilişkiler başlattı. Polonya tacı altında egemenliği resmen tanımaya hazır kalarak Polonyalılarla müzakerelere başladı. Bu, o yılın yazında sonuçsuz Zboriv Antlaşması ile sonuçlandı - aynı şekilde iki yıl sonra da - ne Polonyalılar ne Ukraynalılar ne de radikalleşmiş genel halk tarafından kabul edilebilir değildi ki bunların büyük çoğunluğu o zamanlar Hmelnitski hizbiyle aynı çizgideydi. Polonyalılar ile isyancı partizanlar arasında zaman zaman çatışmalar ve çatışmalar yaşansa da, Tatar müttefikleri kritik olaylar sırasında güvenilmezliklerini ortaya koydular, bu nedenle Hmelnitski, ulus olma yolunda kendisine yardımcı olacak başka müttefikler aramaya başladı.^[4]

1654'te Hmelnitski ile Moskova hiyerarşisi arasında Pereyaslav Antlaşması imzalandı ve büyük ölçüde tartışmalı sonuçlar ortaya çıktı; Rus tarihçiler, Ukrayna'nın Çar'ın üstünlüğünü kabul ettiğini ve böylece Rus egemen yönetimini meşrulaştırdığını sık sık vurguladılar, ancak Ukrayna tarih yazımı, Moskova'nın özerk haklarını tanımasını vurguladı - seçilmiş bir hetmanlık, devlet hükûmeti ve dış ilişkilere erişim ile ilişkilendirerek - ki bu, anlaşmada belirtildiği gibi esasen bağımsızlığa eşdeğerdi. 1651'deki Zemsky Sobor, Kazakları Moskova etki alanına kabul etmeye ve Polonya-Litvanya'ya karşı savaşa girmeye hazır olmasına rağmen; Çar, yeni bir halk meclisinin sonunda Ukrayna'nın himayesini Rusya Çarlığı ile yetkilendirdiği 1653'e kadar bekledi. Kazaklar anlaşmayı Pereyaslav Konseyi'nde onayladıktan sonra, Rus-Polonya Savaşı kaçınılmaz hale geldi.^[5]

Wikimedia Commons'ta 1654-1667 Lehistan-Rusya Savaşı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Russo-Polish War, 1654–166724 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The Muscovite Wars and the Polish Ascendancy10 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.