İçeriğe atla

1576 kanamalı ateş salgını

Yerli kurbanlar, Florentine Codex (derleme tarihi 1540–1585)

1576 kanamalı ateş salgını günümüz Meksika'sında bulunan, 16. yüzyılda Yeni İspanya diye bilinen bölgede gerçekleşen genel olarak kanamalı salgın denilen bir ya da birden fazla hastalık dolayısıyla gerçekleşen milyonlarca ölüme denmektedir.

Salgının nedeni bilinmemektedir ama yerli bir kanamalı ateş türü olabileceği, belki de son 500 yılda o bölgede beliren en kötü kuraklık ve Avrupa istilasının ardından Meksika yerlilerinin yaşam şartları dolayısıyla salgının daha da çok yayılmış olabileceği düşünülmektedir.[1] Bazı tarihçiler salgının sebebinin tifüs, kızamık ya da çiçek hastalığı olduğu teorisinde bulunmuşlardır ama belirtiler uyuşmamıştır.[2][3]

Tarihi

16. yüzyılda Meksika'daki nüfus azalışı, tekrar eden kanamalı ateş salgını yüzünden giderek azalış baş göstermiştir.[4]

Kanamalı ateş salgını genellikle büyük bir kuraklığın iki yılı içerisinde gerçekleşirken yağmurlu mevsimin iki yılı içerisinde de "matlazahuatl" denen bir hastalık ortaya çıkmıştır. 1576'daki salgın, Venezuela'dan Kanada'ya doğru ilerleyen kuraklıktan sonra gerçekleşmiştir.[5][6] Kuraklık ile hastalık arasındaki korelasyon ise kuraklıktan sonra gelen yağmurda, kanamalı ateş hastalığını taşıyan Calomys ismindeki fare cinsinin nüfusu, koşullar iyileştikçe artmıştır.[4] Kanamalı ateş olduğundan şüphelenilen toplam 12 tane salgın olmuştur, en büyükleri ise 1545, 1576, 1736 ve 1813 yıllarında gerçekleşmiştir.[6]

Etimoloji

Hastalığın asıl ismi (Cocoliztli) Nahuatl dilindeki "haşere" kelimesinden[1] veya illet, hastalıık ya da vebadan gelmiştir. Ama orijinal isim, ilk defa 1545'te belirip Yerli ve İspanyol benzerlerini öldüren isimsiz hastalığa da bu isim verildiğinde asıl taşıdığı anlamı kaybetmiştir.[3]

Belirtileri

1576'daki salgına tanık olmuş bir hekim olan Francisco Hernandez'e göre, hastalığın belirtileri ateş, şiddetli baş ağrısı, baş dönmesi, siyah dil, koyu renkli idrar, dizanteri, şiddetli karın ve göğüs ağrısı, baş-boyun nodülleri, nörolojik bozukluklar, sarılık ve burundan, gözlerden ve ağızdan aşırı kanamadır; ölüm ise 3 ila 4 gün arasında gerçekleşmektedir.[1]

Kaynakça

  1. ^ a b c Acuna-Soto, R; Stahle, DW; Cleaveland, MK; Therrell, MD (Nisan 2002). "Megadrought and megadeath in 16th century Mexico". Emerging Infectious Diseases. 8 (4). ss. 360-2. doi:10.3201/eid0804.010175. PMC 2730237 $2. PMID 11971767. 
  2. ^ "La epidemia de cocoliztli de 1576" (PDF). Instituto Nacional de Antropología e Historia. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2015. 
  3. ^ a b "Historia de las epidemias en el mexico antiguo" (PDF). Universidad Autónoma Metropolitana. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2015. 
  4. ^ a b ""Huey cocoliztli" en el México del siglo XVI: ¿una enfermedad emergente del pasado?". www.madrimasd.org. 23 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2015. 
  5. ^ "Cocoliztli y Matlazahuatl". www.zocalo.com.mx. 3 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2015. 
  6. ^ a b "Fiebres hemorrágicas causa de muerte en las culturas originarias". www.ciudadania-express.com. 11 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2015. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Grip</span> Yorgunluk, kırıklık, kas ağrıları, ateş vb. belirtileri olan, bulaşıcı, salgın hastalık

Grip, influenza veya enflüanza, viral bir hastalıktır. Sağlıklı insanlarda ortalama bir haftada geçmesine rağmen; vücut direncini düşüren kronik hastalığı olan kişilerde ve yaşlılarda pnömoni (zatürre), meningoensefalit, myokardit gibi ölümle sonuçlanabilecek hastalıklara yol açabilir. Bu tür risk grubundaki kişilere "yüksek risk grubundaki kişiler" denir.

<span class="mw-page-title-main">Meksika</span> Kuzey Amerika yer alan bir ülke

Meksika, resmî adıyla Birleşik Meksika Devletleri (İspanyolca: Estados Unidos Mexicanos,

<span class="mw-page-title-main">Meksiko</span> Meksikanın başkenti

Meksiko, Meksika'nın 32 federal yapılanmasından biri, ülkenin başkenti ve nüfus bakımından en büyük şehri. "Alfa" bir küresel şehir olup, Amerika kıtasının en önemli finansal merkezlerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Ensefalit</span> grip benzeri semptomlarla seyreden akut beyin iltihabı

Ensefalit veya beyin iltihabı, beynin akut enflamasyonudur. Menenjit ile birlikte ise meningoensefalit olarak isimlendirilir.

<span class="mw-page-title-main">Tifüs</span> Rickettsia bakterilerinin etken olduğu bulaşıcı hastalık

Tifüs, Rickettsia bakterilerinin etken olduğu bulaşıcı hastalıktır. Neden olan etken bakteriler hücre içinde yaşama özelliği gösterirler, hücre dışında uzun süre canlı kalamazlar.

<span class="mw-page-title-main">Baş ağrısı</span> rahatsızlık

Baş ağrısı, başta ve bazen de boyun veya sırtın üst kısmında gerçekleşen ağrı. Yaygın ağrı şikâyetlerinden biridir ve hemen hemen tüm insanlar değişik nedenlerle baş ağrısından muzdarip olurlar.

Taşıyıcı ya da vektör epidemiyolojide: bir mikroorganizmayı veya parazit bir canlıyı vücudunda barındıran ve başka canlılara ulaşmasına aracılık eden canlılara denir. Taşıyıcılar enfeksiyon nedeni olan bakteri, kene, bit vb. canlıları üzerlerinde taşıyabilen eklem bacaklı, omurgalı veya omurgasız gibi gelişmiş canlılar olabildiği kadar, yapısında değiştirilmiş gen bölgelerini konağa aktarabilen basit yapılı bakteriler gibi canlılar da olabilirler.

<span class="mw-page-title-main">Şiddetli akut solunum yolu sendromu</span> Ölümcül hastalık

Şiddetli akut solunum yolu sendromu, insanları etkileyen, şiddetli akut solunum yolu sendromu koronavirüsünün (SARS-CoV) neden olduğu solunum yolu sendromu. Kasım 2002 ve Temmuz 2003 tarihleri arasında Hong Kong'da başlayan SARS salgını neredeyse pandemi hâline gelmiş ve dünya çapında 8422 vaka ve 916 ölüm görülmüştür. Dünya Sağlık Örgütü ölüm oranını %10,9 olarak açıklamıştır. Haftalar içinde SARS erkeni 2003 yılının başlarında Hong Kong'dan 37 ülkeye yayılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ebola virüsü hastalığı</span> Virüs kaynaklı ölümcül, bulaşıcı hastalık

Ebola virüsü hastalığı (EVD) veya Ebola kanamalı ateşi (EHF) veya kısaca Ebola, Ebola virüsünün neden olduğu, insanlarda ve diğer primatlarda görülen bir hastalıktır. Belirtiler tipik olarak virüse yakalandıktan sonra ateş, boğaz ağrısı, kas ağrısı ve başağrısı ile iki gün ila üç hafta sonra başlar. Tipik olarak bulantı, kusma ve ishal, karaciğer ve böbrek fonksiyonlarında azalma ile birlikte takip eder. Bu noktada, bazı kişilerde kanama sorunları görülmeye başlar.

<span class="mw-page-title-main">Rift Vadisi ateşi</span>

Rift Vadisi ateşi (RVF) hafif-şiddetli semptomlara yol açan bir viral hastalıktır. Hafif semptomları arasında şunlar bulunabilir: ateş, kas ağrıları ve genellikle bir haftaya kadar uzayabilen baş ağrısı. Şiddetli semptomları arasında ise şunlar bulunabilir: Hastalığın bulaşmasından 3 hafta sonra görme yeteneğinin kaybedilmesi, beyinin enfekte olması birkaç gün içinde şiddetli baş ağrılarına, sersemliğe, kanamaya ve karaciğer sorunlarına neden olabilir. Kanaması olanların ölüm riski 50% düzeyine ulaşmaktadır.

Zapatista Ayaklanması, NAFTA anlaşmasının uygulanmasına tepkili olan köylülerin, Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu tarafından koordine edilerek ayarlanmasıdır. 12 gün süren bir çatışmadan sonra ateşkes yapılarak barış görüşmeleri başlatıldı.

<span class="mw-page-title-main">Comandanta Ramona</span>

Comandanta Ramona, Zapatista Ulusal Kurtuluş Ordusu'nun (EZLN) Tzotzil halkına mensup yerli otonom devrimcisi. Gerilla olarak Güney Meksika'daki Chiapas'da faaliyet yürüttü. EZLN'nin en çok bilinen kadın aktörlerindendir. Ramona, üçte biri kadınlardan oluşan silahlı güçlerini yöneten yedi kadın komutanlarından biriydi. Aynı zamanda Zapatista Yürütme Konseyi Üyesi ve yoksul kadınların eşitliği için çalışan birimde çalışmaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Doğal afet</span> Dünyanın doğal süreçlerinden kaynaklanan olumsuz olay

Doğal afet veya Doğa kaynaklı afet büyük oranda veya tamamen insanların kontrolü dışında gerçekleşen, mal ve can kaybına neden olabilen, büyük ölçekli bir tehlike ve olay'dır. Antropojenik tehlike türleri de buna neden olabilir. Bu zaman devlet tarafından olağanüstü hâl veya sokağa çıkma yasağı uygulanabilir. Bu olaylar sonucu kıtlık, epidemi, salgın, pandemi olabilir. Çok ülkeler tarafından kayıpları küçültmek için afet risk azaltma, acil tahliye, depreme hazırlık, kasırga hazırlığı, insani yardım, sivil savunma önlemleri alınır.

<span class="mw-page-title-main">Meksika çay kültürü</span>

Meksika çay kültürü, tıbbi özelliklere sahip olduğu bilinen geleneksel bitki çaylarıyla bilinmektedir. Bazı Meksika bitki çayı tarifleri, Meksika dışında da yaygınlık kazanmıştır.

Bulaşıcı hastalık sürveyansı, hastalıkların ilerleme modellerini belirleyebilmek için yayılımlarının takip edildiği, epidemiyolojik uygulamaların tamamına verilen isimdir.

<span class="mw-page-title-main">2009 Bolivya dang humması salgını</span>

2009 Bolivya dang humması salgını, 2009 yılının başlarında Bolivya'yı vuran ve Şubat ayına kadar ulusal bir acil duruma yükselen bir dang humması salgını yedi. BBC, olayı ülke tarihindeki en kötü dang humması salgını olarak nitelendirdi. En az 18 kişi öldü ve 31.000 kişiye sivrisinek yoluyla bulaşan arbovirüs bulaştı.

<span class="mw-page-title-main">1557 grip salgını</span> Pandemi

1557'de öncelikle Asya'da pandemik olarak gözlenen grip türüdür. Sonrasında Afrika, Avrupa ve sonunda Amerika'ya yayıldı. Bu grip son derece bulaşıcıydı ve yoğun, bazen ölümcül semptomlarla kendini gösteriyordu. Thomas Short, Lazare Rivière ve Charles Creighton gibi tıp tarihçileri, modern tıp tarafından grip olarak kabul edilmiş nezle benzeri ateşli durumları derlediler. 1557 ve 1559 arasında bu ateşli hastalık o döneme dek en büyük yoğunlukta popülasyonları etkiledi. 1557 gribi, hükûmetlerin muhtemelen ilk defa doktorları salgına müdahale için bürokratik örgütlenme dışında hareket etmeye davet ettiği bir salgın oldu. Aynı zamanda, influenzanın patolojik olarak düşüklerle ilişkilendirildiği ve ilk kez İngilizce terminolojinin kullanıldığı, küresel olarak yayılan bir pandemiydi. Grip, tekrarlanan dalgalar halinde geri döndüğü için daha yüksek ölüm oranlarına, neredeyse evrensel enfeksiyona ve ekonomik kargaşaya neden oldu.

<span class="mw-page-title-main">Üçüncü kolera salgını</span> 1846-1860 yılları arasında tüm Dünyada görülen kolera salgını

Üçüncü kolera salgını (1846–1860), UCLA'daki araştırmacıların 1837 gibi erken bir tarihte başlamış olabileceğine ve 1863'e kadar sürmüş olabileceğine inandıkları, on dokuzuncu yüzyılda Hindistan'da ortaya çıkan ve sınırlarının çok ötesine ulaşan üçüncü büyük kolera salgınıdır. Bu salgın, 19. yüzyıl salgınları arasında en yüksek ölüm oranına sahip olarak kabul edilir.

Terleme hastalığı veya Latince sudor anglicus, 1485'te başlayan bir dizi salgınla İngiltere'yi ve daha sonra kıtasal Avrupa'yı vuran gizemli ve bulaşıcı bir hastalıktı. Son salgın 1551'de meydana geldi ve ardından hastalık görünüşte ortadan kayboldu. Semptomların başlangıcı aniydi ve ölüm genellikle saatler içinde meydana geliyordu. Terleme hastalığı salgınları, zamanın diğer salgınları ile karşılaştırıldığında benzersizdi: Diğer salgınlar tipik olarak kentsel ve uzun süreliyken, terleme hastalığı vakaları çok hızlı bir şekilde arttı, azaldı ve kırsal nüfusu ağır şekilde etkiledi. Nedeni bilinmemekle birlikte, bilinmeyen bir hantavirüs türünün sorumlu olduğu öne sürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Miyalji</span> Kas ağrısı

Miyalji, kas ağrısı için kullanılan bir tıbbi terimdir. Miyalji birçok hastalığın belirtisidir. Akut miyaljinin en yaygın nedeni, bir kasın veya kas grubunun aşırı kullanımıdır; bir başka olası neden viral enfeksiyondur, özellikle de travma olmadığında.