1563 Londra veba salgını
| 1563 Londra veba salgını | |
|---|---|
 Londra'nın 1561 civarına ait bir haritası | |
| Tarih | Haziran 1563 – Ocak 1564[1] |
| Mekân | Londra, İngiltere Krallığı |
| Tür | Salgın, 14. yüzyıldan beri süren ikinci veba salgınının parçası. |
| Neden | Yersinia pestis |
| Can kaybı | 20.136+ |
1563 Londra veba salgını, Londra'da on altıncı yüzyılda görülen en büyük veba salgınıdır. Londra ve çevresindeki mahallelerde en az 20.136 kişinin vebadan öldüğü kaydedilmiştir.[2] Londra nüfusunun yaklaşık %24'ünün ölümüne sebep olan salgın[3] özellikle Londra'nın hijyenik olmayan mahallelerini etkilemiştir.[4]
1563 yılında Londra
1563'te yılında Londra; nüfus yoğunluğu çok fazla olan, sağlıksız ve yeterli polis denetimi olmayan bir şehir durumundaydı. Kraliçe Elizabeth, iktidarının beşinci yılındaydı ve hızla artan nüfusla mücadele etmekteydi. Londra'nın hijyeni uzun süredir büyük bir sorun olmasına rağmen şehirde onlarca yıldır veba salgını görülmüyordu. Bu durum 1563 yılında Derby, Leicester ve Londra'da[5] vebanın patlak vermesiyle birlikte değişmiş oldu. Veba salgını çok büyük bir şiddetle yayıldı ve Havre'da bulunan İngiliz askerî birliklerine kadar ulaştı. Orduya büyük bir zarar veren bu salgın, İngiliz askerlerin Fransız kuvvetlerine teslim olmalarına neden oldu.[6]
Londra'da veba
İlk veba vakaları Haziran ayında ortaya çıkmaya başladı. O dönem Londra'da yaşamakta olan İngiliz tarihçi John Stow'un Lambeth Kütüphanesi'nde bulunan el yazmalarına göre, 1563 yılının ölüm kayıtlarında veba kaynaklı ilk 17 ölüm 12 Haziran'da sona eren haftada kaydedilmiştir.[1] Kraliçe Elizabeth, Kilise aracılığıyla halkına ilettiği emirlerle salgına yönelik bir hükûmet müdahalesi oluşturmaya başladı. Kilise görevlileri ve papazlara, vebalı hastaların yanında kalan cemaat üyelerinin iyileştikten birkaç hafta sonrasına kadar kiliseye gelmemelerini söylemeleri talimatı verildi. Hastalık kapmış kişilerin evlerine mavi haçlar çizilmesi ve sokakta yaşayan kedi ve köpeklerin "vebadan kaçınmak için" öldürülüp gömülmesi gibi bazı katı önlemler alınarak vebanın yayılmasının önüne geçilmeye çalışıldı.[7]
Pek çok insan hala vebanın "miyasma" olarak bilinen kirli havanın solunmasından kaynaklandığına inanıyordu. 9 Temmuz'da Kraliçe Elizabeth, Londra'nın havasını temizleyeceğine inandığı için tüm ev sahiplerinin akşam saat yedide sokaklarda şenlik ateşi yakması emrini verdi.[7] Vakalar sonraki birkaç hafta içinde düzenli olarak artmaya başladı. 3 Temmuz'da sona eren haftada 131 Londralı vebadan ölürken Temmuz ayının sonuna kadar her hafta yüzlerce insan ölmeye devam etti.[1] Londra surları içindeki kentsel mahalleler, 1563 salgınından en çok etkilenen yerler arasındaydı.[8] Rahip Aziz Poulkar'a ait dini bölge, Fleet Nehri'nin Turnagain şeridi ve Seacoal şeridi vebanın en ağır yaşandığı bölgelerdi.[6] Özellikle Aziz Poulkar'ın dini bölgesi, çok miktarda meyve ürünü ve pislik bulundurduğu için fareleri çekmekteydi ve bu durum, bölgede yaşayan insanların veba salgınından büyük zararlar görmesine neden oldu.[5]
Dr. Geynes adlı tanınmış bir Londralı doktor, 23 Temmuz'da vebadan öldü.[6] Dr. John Jones adlı başka bir doktor, hasta bir kişinin evinde kaldıktan sonra vebaya yakalandı, ancak hastalıktan kurtuldu. 21 Ağustos'ta Kraliçe Elizabeth'in Lord Burleigh'a yazdırdığı ve "vebanın Kule'ye girebileceği korkusu" nedeniyle olduğu belirtilen bir emir sonucunda Hertford Kontu Edward Seymour ve aynı zamanda Kraliçe Elizabeth'in kuzeni olan eşi Leydi Katherine Gray'in Kule'den çıkarılmasına karar verildi.[9] Ağustos ayının sonunda haftada yaklaşık 1.000 Londralı ölüyordu[1] ve bu nedenle şehirde büyük bir panik yaşanmaktaydı. Kraliçe Elizabeth, Kraliyet Konseyi ile birlikte Londra'dan tamamen uzaklaşmaya karar verdi. Kraliçe, Windsor Kalesi'ne taşındı ve burada bir darağacı diktirerek kendisini takip eden Londralıları asmakla tehdit etti. Vebanın bulaşma korkusu nedeniyle Londra'daki eşyalarının Windsor'a getirilmesine izin vermedi.[10]
Salgının sonbahar zirvesi ve kış düşüşü
27 Ağustos ve 1 Ekim arasında haftalık ortalama 1.449 kişi ölüyordu ve 1 Ekim'de sona eren haftada Londra'da 1.828 kişinin veba sebebiyle ölmesi sonucunda salgının zirve noktasına ulaşıldı.[1] Kraliçe Elizabeth'in hükûmeti 30 Eylül'de, hastalıklı kişilerin bulunduğu evlerin kapı ve pencerelerinin tahtayla kapatılması ve içerideki hiç kimsenin 40 gün boyunca dışarıdaki kişilerle temas kurmaması yönünde yeni bir emir verdi.[7]
Farelerin ve üzerlerinde yer alan pirelerin sayılarının kar nedeniyle azalması ve kaynaklarının seyrelmesi nedeniyle vebanın kış aylarında yavaşlaması pek çok veba salgınında görülmektedir.[11] Bunun neticesinde 2 Aralık tarihine gelindiğinde ölümler haftada 178'e kadar düştü ve veba hastalarının bulunduğu evlerin hiçbirinin kiralanamayacağına dair bir emir yayınlandı.[7] 21 Ocak 1564'te sona eren haftada veba kaynaklı ölümler 13'e kadar düştü ve ardından veba şehirden dağıldı.[1]
Kaynakça
- ^ a b c d e f A History of Epidemics in Britain. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 1891. s. 305. 23 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022.
- ^ The Progresses and Public Processions of Queen Elizabeth, Among which are Interspersed Other Solemnities, Public Expenditures, and Remarkable Events During the Reign of that Illustrious Princess. John Nichols, F.S.S Lond. Edina. & Perth. 1823. 19 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2019.
- ^ "London Plagues 1348-1665" (PDF). www.museumoflondon.org.uk. Museum of London. 2011. 27 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2019.
- ^ Kohn, George, (Ed.) (2007). Encyclopedia of Plague and Pestilence: From Ancient Times to the Present. 3. InfoBase Publishing. s. 229. ISBN 9781438129235. 13 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2019.
- ^ a b A History of Epidemics in Britain. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 1891. ss. 307-309. 25 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022.
- ^ a b c A History of Epidemics in Britain. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 1891. ss. 306-307. 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022.
- ^ a b c d A History of Epidemics in Britain. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 1891. ss. 315-317. 18 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022.
- ^ "Living standards and plague in London, 1560–1665" (PDF). The London School of Economics and Political Science. ss. 11-17. 12 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Mayıs 2019.
- ^ Notes and Queries: A Medium of Intercommunication for Literary Men, General Readers, Etc. Bream's Building, Chancery Lane, London: John C. Francis. 1895. s. 342. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022.
- ^ The Story of London (İngilizce). Londra: J.M. Dent & Company. 1904. s. 208. 23 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022.
- ^ Encyclopedia of Plague and Pestilence: From Ancient Times to the Present (İngilizce). Infobase Publishing. 2007. s. 232. ISBN 978-1-4381-2923-5. 13 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2022.
