15-16 Haziran olayları
| 15-16 Haziran olayları | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Taraflar | |||||
| 32. Türkiye Hükûmeti | ||||
| Komutanlar ve liderler | |||||
| Süleyman Demirel | |||||
15-16 Haziran Olayları, 15-16 Haziran 1970 tarihlerinde Türkiye'de İstanbul merkezli olarak başlayan ve yayılan, Türkiye tarihindeki en büyük işçi eylemlerinden biri.
Arka plan
Yasal düzenleme girişimi
1970'te, çalışma yaşamını ve temel sendikalar mevzuatını düzenleyen 274 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Yasası ile 275 sayılı Sendikalar Yasası'nda değişiklik yapan tasarı, Adalet Partisi ve Cumhuriyet Halk Partisi'nin işbirliğiyle önce Millet Meclisi ardından Senatodan geçirildi. Yapılan değişiklik, işçilerin sendika seçme özgürlüğünü önemli ölçüde kısıtlamakta, sendika değiştirmeyi güçleştirmekteydi. Yasa taslağı 11 Haziran 1970'te Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın onaylamasıyla yürürlüğe girdi.[]
Kanunlaşan tasarı esas olarak Türk-İş'ten DİSK'e işçi akışını önlemeyi amaçlamaktaydı. DİSK ve bağlı sendikalar yeni yasaya tepki gösterdiler. Türkiye İşçi Partisi ise söz konusu yasa değişikliklerini Anayasa Mahkemesi'ne götüreceğini açıkladı ve iptal davası açtı.[]
Olayların gelişimi
DİSK'li sendikacıların ve yöneticilerin tepkileri, 15 Haziran 1970 sabahı, İstanbul'un belli başlı merkezlerine doğru yürüyüşe geçmeleriyle yeni bir evreye girdi. Son 1,5 yıldır bazı büyük fabrikalarda çeşitli işçi hareketleri ve direnişleri sürmekte olduğundan birçok fabrikada ve işçi semtinde gerginlik artmıştı. 15 Haziran 1970'te patlak veren olaylar da bir nevi dışavurum oldu. Kentin Anadolu yakasında başlayan yürüyüş Kartal ilçesinden yürüyüşe katılan işçilerle Ankara Asfaltı (E-5 karayolu) boyunca ilerlerken, kendilerine başka fabrikalardan da katılanlar oldu. Göztepe dolaylarında, Otosan Fabrikası işçileri ile DMO işçileri de onlara katıldı ve yürüyüş saat 17:00'ye kadar sürdü. Bir başka yürüyüş kolu da Beykoz ve Paşabahçe'den Üsküdar'a doğru oluştu.16 Haziran'da ise Gebze'den başlayan işçi yürüyüşü, Kartal'dan katılan işçilerle birleşerek Bağdat Caddesi üzerinden Kadıköy İskele Meydanı'na kadar ulaştı.[]
Avrupa Yakası'nda ise 15 Haziran 1970'te, Bakırköy-Topkapı-Sağmalcılar güzergahında yürüyüş yapıldı. 16 Haziran'da da, kentin Topkapı dışındaki kesimlerinden gelen kollar birleşip, Aksaray üzerinden önce Sultanahmet'e, oradan Cağaloğlu ve vilayetten (valilik) geçip Eminönü'ne geldiler. Valilik Haliç üzerinde yer alan o zamanki iki köprüyü de açtırarak, eylemcilerin Beyoğlu tarafına geçmesini engelledi. Levent ve Beyoğlu'nda da küçük yürüyüş kolları oluşmuştu.[]
Gösterilere pek çok fabrikadan 75.000 dolaylarında işçi katıldı. Gösterilen tepki esas olarak DİSK üyesi işçilerden geldiği halde, yürüyüşlere çok sayıda Türk-İş işçisi de toplu halde katıldı. Olayların birinci günü akşamı Bakanlar Kurulu 60 günlük bir sıkıyönetim ilan etti. DİSK ve bağlı sendikaların yöneticilerinin pek çoğu sıkıyönetim mahkemelerince tutuklandılar ve yargılandılar. Kadıköy'de meydana gelen olaylarda 2 işçi, 1 polis ve 1 esnaf öldü. 16 Haziran'da Ankara, Adana, Bursa ve İzmir'de de küçük çaplı olaylar yaşandı.[]
Olayların ardından CHP Genel Sekreteri Bülent Ecevit, Genel Başkan İsmet İnönü ile birlikte partisi adına, TİP'den ayrı olarak Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. Anayasa Mahkemesi, yasa değişikliği konusunda açılmış olan davaları daha sonra karar bağlayarak, söz konusu yasa değişikliklerini iptal etti.[]
Sonuçları
Eylemler sırasında ve sonrasında hayatını kaybedenler
16 Haziran günü ölenler
- Yaşar Yıldırım, Mutlu Akü Fabrikası işçisi
- Mustafa Bayram, Vinleks işçisi
- Mehmet Gıdak, Cevizli Tekel Fabrikası işçisi
- Doğukan Dere, esnaf
- Yusuf Kahraman, polis memuru
Eylemle bağlantılı direnişlerde ölenler
- Hüseyin Çapkan, eylemlerden sonra direniş başlatan Gıslaved işçilerinden Lastik-İş sendikası üyesi işçi
- Necmettin Giritlioğlu, Aliağa rafinerisi inşaatında çalışan ve greve giden Yapı-İş Sendikası Genel Başkanı
Eyleme katılan işçilerin çalıştıkları fabrika / işletmelerden bazıları
- Türk Demir Döküm
- Sungurlar
- Derby
- Elektrometal
- Rabak
- Auer
- Çelik Endüstrisi
- Mutlu Akü
- Vinileks
- Otosan
- Arçelik
- Vita
Değerlendirme
16 Haziran'da Kocaeli ve İstanbul'da sıkıyönetim ilan edildi. 12 Mart ve 12 Eylül Askeri Darbelerinde Kemal Türkler ve diğer DİSK yöneticileri halkı kışkırtmak ve bölücülük propagandası yapmaktan yargılandılar; davalardan beraat ettiler. Olayların ardından CHP Genel Sekreteri Bülent Ecevit, Genel Başkan İsmet İnönü ile birlikte partisi adına, Türkiye İşçi Partisi'nden ayrı olarak Anayasa Mahkemesi'ne başvurdu. Anayasa Mahkemesi, yasa değişikliği konusunda açılmış olan davaları daha sonra karar bağlayarak, söz konusu yasa değişikliklerini iptal etti. Yasa da anayasaya aykırı olduğu için Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildi.[]
Mirası
15-16 Haziran eylemleri özellikle sol siyasi partiler için Türkiye'deki geniş çaplı ilk büyük işçi sınıfı eylemi olduğu için önem taşır ve sahiplenilir. Sol partiler ve sendikalar eylemin yıldönümlerinde çeşitli etkinlikler ve toplantılar düzenlerler.[1][2]
Popüler kültüre etkileri
Vasıf Öngören'in 1977'de yazdığı Zengin Mutfağı adlı tiyatro eserinde ve aynı eserin 1988 yılında sinemaya aktarılması olan Zengin Mutfağı adlı filmde 15-16 Haziran Olayları sırasında bir burjuvanın konağındaki mutfağında gelişen olaylar işlenir.[3]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "2008 yılında düzenlenen etkinliklere dair bir haber". 3 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2008.
- ^ "15-16 Haziran direnişinin yıldönümünde 2003 yılından beri ""15-16 Haziran Ruhuyla Geleceğimizi Kurmaya" şiarıyla bir organizasyon düzenlenmektedir. Her yıl yapılan organizasyona bugüne kadar aralarında bugüne kadar aralarında Kazım Koyuncu, Ali Asker, Hilmi Yarayıcı, Kardeş Türküler, Sabahat Akkiraz gibi pek çok sanatçı ve grubun sahne aldığı etkinliklere 100’e yakın sanatçı ve 10 binden fazla izleyici katılmıştır. Düzenleyen kurumlar: AKA-DER (Anadolu Kültür Araştırma Derneği), İşçi Gazetesi, İşçi Evi Derneği, Kaldıraç, Özgür Lise, Özgür Eğitim Platformu [1] 21 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "15-16 Haziran: İşçi sınıfının büyük direnişi". SoL. 15 Haziran 1970. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2023.
Konuyla ilgili yazılan eserlerden bazıları
- Kemal Sülker, 15-16 Haziran Türkiyeyi Sarsan İki Uzun Gün, İleri Yayınları 2005, ISBN 975-6288-50-7
- Sırrı Öztürk, İşçi Sınıfı Sendikalar ve 15/16 Haziran, Sorun Yayınları 2001, ISBN 975-431-118-8
- Kamil Ateşoğulları, İki Uzun Gün ve Bir Uzun Yürüyüş, 15-16 Haziran, Birleşik Metal-İş Yayınları 2003, pdf formatında Kitap için 16 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
