İçeriğe atla

12 hayvanlı takvim

12 Hayvanlı Takvim'de hayvanlara göre yıllar.

12 Hayvanlı Takvim, Asya'da, özellikle Çinliler ve Türk halkları tarafından yaygın olarak kullanılmış bir takvim. Ayrıca Japonlar, Koreliler, Vietnamlılar, Moğollar ve Mançular da değişik hallerini kullanmışlardır.

Çin Takvimi

Çince'de 地支 (Dìzhī) olarak bilinir. 12 hayvan ile sembolize edilir. 12 hayvanın her birine bir "Dünyevi dallar"[1] numarası atanır, böylece dünyevi dallar Çin burçlarına karşılık gelir. Çinli gök bilimciler "Suìxīng" (歲星 - Jüpiter) gezegeninin yörüngesini takip etmek için göksel daireyi 12 bölüme ayırdılar. Daha sonra Suixing'in yörüngesi 12 yıla yuvarlandı (11.86'dan). Dünyevi Dallar günümüzde geleneksel Çin takviminin güncel versiyonunda ve Taoizm'de "Göksel kökler" ile birlikte kullanılmaktadır.

Yönler Avrupa kültürünün aksine 4'e değil 12'ye ayrılmıştır. Çinli denizciler ve gök bilimciler tarafından bu sistem kullanılmıştır. Zhèng Hé gibi deneyimli denizciler 48 bölümlü bir pusula tercih ettiler.

Aynı zamanda bir kardinal puan sistemi olarak da kullanılmıştır.[2]

Çin mitolojisine göre hangi hayvanın adının hangi sıraya koyulacağını göklerde yaşayan imparator Yu-Di hayvanlar arasında bir yarışma yaparak belirlemiştir.[3][4]

Türk Hayvanlı Takvimi

Özellikleri

Bu takvimde her hayvan bir yılı gösterir. Örneğin; “Pars Yılı” gibi. Her yılın o hayvanın özelliklerine göre şekillendiğine inanılır. Örneğin Maymun yılında eğlence ve hilenin artacağı inanışı vardır. Çağ adı verilen (ÇAĞ: 12x5=60 yıl) şeklindeki dönemler halinde ilerler ve bu rakam ortalama insan ömrüdür. 12 Hayvanlı Türk Takvimi Mete Han’ın tahta çıkış tarihi olan MÖ 209’da başlar.

Yıllar

Bazı Türk boylarındaki ve bu boylara yakın olan farklı milletlerdeki kullanımları şu biçimdedir.[not 1][not 2][not 3]

NoHayvanDiğer SöyleyişlerEski Türkçe[5]Farklı KaynaklardaÇinceTelafuzAnlamHakas TakvimiYönÖzellikleri
1 Sıçan Sıçgan, Sıçkan, Çıçgan Sïčɣan, Küskü Küsgü[6]子 zǐ Fare Küske ("sıçan") 0° Kuzey Hareket, sezgi.
2 Ud Ut, Uy Ud Buğa, Buga, Boğa 丑 chǒu Öküz İnek, İneh ("sığır") Sakinlik, akıl, bilinç.
3 Bars Barıs,[7] Pars Bars 寅 yín Pars Tülgü ("tilki") Atılganlık, kavga.
4 Tavışgan Tavışkan, Tovışgan Tawïšɣan Koyan, Koban[8]卯 mǎo Tavşan Hozan ("tavşan") 90° Doğu Merhamet, korkaklık.
5 Lu[not 4]Luy, Ulu, Uluğ[not 5]Luu Bal, Balıg, Balık 辰 chén Ejderha Kileski ("ejder") Talih, zenginlik.
6 Yılan Çılan, Cılan, Zılan Yïlan 巳 sì Yılan Çılan ("yılan") Saygı, hürmet, korku.
7 Yunt Yund, Yont, Yond Yunt Yılkı 午 wǔ At Çilgi, Çılgı ("at")[9]180° Güney Acele, telaş, sürat.
8 Koy Hoy, Honın, Konın Qoyn Koç, Koçkar, Huç 未 wèi Koyun Hoy ("koyun") Sevgi, dürüstlük, çokluk.
9 Biçin Meçin, Meşin, Piçin Bičin 申 shēn Maymun Kizi[10] ("kişi") Eğlence, kurnazlık.
10 Tabuk Tagaku, Toguk, Toğ, Takık Taqïqu 酉 yǒu Tavuk Tanah ("tavuk") 270° Batı İsyan, cimrilik.
11 İt İyt,[11] İşt İt Köbek, Kübek, Köpek 戌 xū Köpek Dorna, Torna ("turna") Sadakat, hissiyat.
12 Tonguz Tonuz Toŋuz, Laɣzïn 亥 hài Domuz Öski ("keçi") Karmaşa ve sükunet.

Kazaklar bu takvim sistemine "Müşel" (Kazakça: Мүшел) adı verirler.[12]

Yakutlar (Sahalar) ise 12'li düzene dayalı yıl takvimi kullanmakla birlikte, hayvanların yerine tanrıların adlarını kullanmışlardır.[13]

1. Cöhögöy, 2. Ayısıt, 3. İyehsit, 4. Ayığ 5. Buğor, 6. Cahın 7. Suğorun, 8. Hotoy, 9. Bayanay, 10. Sehen, 11. Tanha 12. Otun

Eski Türklerde Aylar

Sivas Gökmedrese, Taş oyma (12 hayvanlı takvim ile ilişkilendirilen[14][15] ama aslında 9 hayvan başından oluşan figür.[16])

Oşlak Ay

Oşlak Ay (veya Aşlak Ay) - Özellikle Avrasya göçebe halklarının ve Türklerin şaman takviminde birinci aydır.[17] Uluğ Kün (Ulu Gün) yani Nevruz kutlamalarıyla birlikte yani 21 Mart'ta başlar. Bu bahar şenliği kurban ayinleri, kutlamalar ve geleneksel eğlenceler ile gerçekleştirilir ve günümüzde de varlığını sürdürmektedir.[]

Son Ay

Son Ay (Azerice "Sonay") - Türk halk kültüründe yılın ilk yarısıdır. Özellikle Azerbaycan folklorunda güz mevsiminin son aylı gecelerine denir. Azerbaycan "ayın düşüncesi"nde (mitolojik anlayışında) Ay ve Güneş sevgilidirler.[18] Onların sevgisi sonsuzdur. Ama onlar hiçbir zaman birbirine kavuşamazlar. Ancak gece ve gündüzün eşitlendiği bu günde bu sonsuz sevdalılar birbirlerinin yüzlerini görebilirler. Ama sonra kavuşamadan yine kaybederler. Azerbaycan köylerinde bu gecede çeşitli oyunlar oynarlar.

Eski Türklerde Mevsimler

Eski isimHalk takvimindeGünümüzdeFarsça (D. Anadolu, Azerbaycan)
Oğlak ayKök, Kökey, Köklem, Köktem[19]İlkbaharBahar
Uluğ Oğlak ayYaz, Yay, CayYaz
Uluğ ayGüz, Güzey, Güzlem, GüzdemSonbaharPayız
Kadır Kış ayKış, Kıs, HısKış

Yılların karşılıkları

KarşılığıYıl
Fare2032, 2020, 2008, 1996, 1984, 1972, 1960, 1948, 1936, 1924
Öküz2033, 2021, 2009, 1997, 1985, 1973, 1961, 1949, 1937, 1925
Pars2034, 2022, 2010, 1998, 1986, 1974, 1962, 1950, 1938, 1926
Tavşan2035, 2023, 2011, 1999, 1987, 1975, 1963, 1951, 1939, 1927
Ejderha2036, 2024, 2012, 2000, 1988, 1976, 1964, 1952, 1940, 1928
Yılan2037, 2025, 2013, 2001, 1989, 1977, 1965, 1953, 1941, 1929
At2038, 2026, 2014, 2002, 1990, 1978, 1966, 1954, 1942, 1930
Koyun2039, 2027, 2015, 2003, 1991, 1979, 1967, 1955, 1943, 1931
Maymun2040, 2028, 2016, 2004, 1992, 1980, 1968, 1956, 1944, 1932
Horoz2041, 2029, 2017, 2005, 1993, 1981, 1969, 1957, 1945, 1933
Köpek2042, 2030, 2018, 2006, 1994, 1982, 1970, 1958, 1946, 1934
Domuz2043, 2031, 2019, 2007, 1995, 1983, 1971, 1959, 1947, 1935

Kaynakça

  • Eski Türk Dünyasında Kronoloji Yöntemleri, Louis Bazin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ocak 2011, ISBN 9789751624260
  • Başkurtlarda Eski Türk Takvimi ve Nevruz Bayramının Kutlanması, Ahat Salihov, Bilig Dergisi, 2019, Sayı: 88, Sayfa: 189-203
  • Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, "Hüseyin Ayan" özel sayısı, Erzurum, 2009, s. 671–683, 12 Hayvanlı Türk Takvimi, Yrd.Doç Nergis BİRAY
  • Akademia Disiplinlerarası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, Türklerin Kültür Mirası Olarak, 12 Hayvanlı Türk Takvimi, Recep KÜLCÜ, 2015
  • Gregoryen Kıpçaklar ve Oniki Hayvanlı Türk Takvimi Üzerine, Dr. Gülnisa AYNAKULOVA, Millî Folklor, 2007, Yıl: 19, Sayı: 74
  • Tuncer Baykara, “Türk Takvimi, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi ve Yılın Başlangıcı”, Türk Dünyasında Nevruz, IV. Uluslararası Bilgi Şöleni, 21–23 Mart, Sivas, 2001
  • Zeyneş İsmail, “Kazak Türklerinde 12 Hayvanlı Takvim”, Tüksoy Dergisi, Mayıs 2003
  • İsmail bin Abdullah’ın Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, Prof.Dr. İdris Güven KAYA, Turkish Studies - Volume 7/2 Spring 2012, p. 15-34
  • Çağdaş Türklük Araştırmaları - 2013" Sempozyumu Bildirisi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, 19-22 Kasım 2013

Dipnotlar

  1. ^ Yuval Blum, "Introduction to the "STEMS AND BRANCHES" theory", Mahaya Forest Hill Integrative Health Clinic, Toronto. Archived: 2018-08-27 (İngilizce)
  2. ^ Le système du temps dans la tradition chinoise 27 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (David Elbaz'ın matematiksel analiz ve astronomik verilere dayanan "Çin geleneğinde zaman sistemi" konulu makalesi) (Fransızca)
  3. ^ The Chinese Zodiac, The Race to Finish 17 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişim tarihi: 05/10/2020)
  4. ^ The Great Race for the 12 Creatures of the Zodiac, Glenda Joe, September 28, 2010 (İngilizce)
  5. ^ Kane, Daniel (2009). The Kitan Language and Script. Handbook of Oriental Studies, vol. 9. Leiden: Brill. ISBN 9789004168299
  6. ^ "Kültürel Etkileşim Açısından 12 Hayvanlı Türk Takvimi, Ufuk Tavkul" (PDF). 17 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2012. 
  7. ^ А. Мухамбетова (A. Mukhambetova), Казахский традиционный календарь The traditional Kazakh calendar (Rusça)
  8. ^ "12 Hayvanlı Türk Takvimi, Nergis Biray" (PDF). 15 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Şubat 2012. 
  9. ^ "Khakhas-English Dictionary". 19 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020. 
  10. ^ Kültürel Etkileşim Açısından 12 Hayvanlı Türk Takviminin Yayılışı, Ufuk Tavkul, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi (2007), 4/1:25-45
  11. ^ Prof.Dr. Zeyneş İsmail, “Kazak Türklerinde 12 Hayvanlı Takvim”, Tüksoy Dergisi, Mayıs 2003, Sayfa: 15 "İyt (it)" ve Sayfa: 17 "Madde-11: İt yılı"
  12. ^ Prof.Dr. Zeyneş İsmail, “Kazak Türklerinde 12 Hayvanlı Takvim”, Tüksoy Dergisi, Mayıs 2003, Sayfa: 15
  13. ^ Töre Bilgileri (Saha Türklerin kültür örneği), Doç.Dr. Ludmila Egorova, Yakuts Devlet Pedagoji Üniversitesi
  14. ^ Aslanapa, O. (1997). Türk Sanatı. Istanbul: Remzi Kitabevi.
  15. ^ Ögel, S. (1966). Anadolu Selçukluları'nın Taş Tezyinatı. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu yayınları: Vol. 6. Ankara: Türk Tarih Kurumu
  16. ^ Anadolu Selçuklu Dönemi Sivas Medreselerinde Giriş Cephesi Bezemeleri 5 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Sanat ve Tasarım Araştırmaları Dergisi, 3(4), İlknur AKKAYA, Nur URFALIOĞLU, 241‐264. (Sayfa: 252)
  17. ^ Kevin Alan Brook. The Jews of Khazaria. 2nd ed. Rowman & Littlefield Publishers, Inc, 2006.
  18. ^ Dil ve Ayın Düşünce, Dilmaç Jurnalı 34. Özel Sayı, 2007 (Tahran)
  19. ^ "Türk Dil Kurumu, Lehçeler Sözlüğü, "bahar"". 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2012. 

Notlar

  1. ^ Yrd.Doç.Dr. Nergis BİRAY, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi'nin "Hüseyin Ayan" özel sayısındaki (2009) "12 Hayvanlı Türk Takvimi" adlı makalesinin 3. sayfasında (derginin 673. sayfasında) bu tablo ile büyük oranda uyumlu başka bir tabloya yer vermektedir. Makalede ayrıca her bir hayvana dair başka pek çok ayrıntılı bilgi yer almaktadır.
  2. ^ Yrd.Doç.Dr Mustafa Balcı, Türkbilig Dergisi'nin, 2010/20 sayısında 85-96 sayfalar arasındaki "Bilinmeyen Bir 12 Hayvanlı Takvim Risalesi: Takvîm-i Tatar Ma‘a-acem" adlı makalesinde aşağıdaki tabloda ayrı bir sütün halinde bulunmayan Tatar varyantına dair bilgiler aktarmaktadır. Bunlar da yine tablo içindeki verilerle uyumludur.
  3. ^ Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 17, Sayı 1 (Mart 2020), Sayfa: 9-27 arasındaki "Karaim Halk Takvimi: Ulug Ata Sanavı" adlı makalesinde Elvina Er aşağıdaki tablo ile uyumlu pek çok hayvan adını içeren başka bir tabloyu açıklamaktadır.
  4. ^ 5. yıl bazı kaynaklarda Nek = Timsah olarak geçmektedir. "Nek yılı: Timsah yılı". Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 346.
  5. ^ Çince kökenli Luu ("ejderha") sözcüğü Türkçeleşerek Uluğ/Uluğ ("büyük") şekline dönüşmüştür. Anlam kaymasına uğraması bu varlığa yönelik büyüklük algısıyla da bağlantılı görünmektedir. Bu biçimiyle günümüzde de bazı Türk dillerinde kullanılmaktadır. - Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) 7 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta 12 hayvanlı takvim ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

Mart, Gregoryen Takvimi'ne göre yılın 3. ayı olup 31 gündür.

Eylül, Jülyen ve Gregoryen Takvimi'ne göre yılın 9. ayı olup 30 gün çeker.

<span class="mw-page-title-main">Nevruz</span> Baharın ve yeni yılın gelişinin kutlandığı bir gelenek

Nevruz Bayramı ya da kısaca Nevruz dünya çapında çeşitli halklar tarafından kutlanan geleneksel yeni yıl ya da doğanın uyanışı ve bahar bayramı. Nevruz bayramına 4 hafta kala, her salı günleri özel günler olur ki, bunlara çarşamba denir.

<span class="mw-page-title-main">Gök Medrese (Sivas)</span> Sivas, Türkiyede bir medrese

Gök Medrese ya da diğer adıyla Sahibiye Medresesi, Sivas'ta yer alan medresedir.

Muharrem Ergin, Türk Türkologdur.

Geleneksel Kore takvimi diğer Doğu Asya ülkelerinin takvimlerine benzer biçimde Çin takvimine dayanan bir ay-güneş takvimidir. Tarihler, Kore'nin meridyenleri esas alınarak hesaplanır.

Osman Turan, Türk tarih profesörü, akademisyen ve siyasetçi. Selçuklu İmparatorluğu hakkında detaylı incelemeler ve araştırmalar yapmıştır. Selçuklu üzerine yaptığı çalışmalar İslam Ansiklopedisi gibi yerlerde yayımlanmış ve uluslararası tarih camiasında tanınmasına olanak sağlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Takvimler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu bir Takvimler listesidir. Liste; kullanımda olan, arkaik, reform takvimleri, dünya dışı takvimler ve kurgusal takvimler şeklinde ayrılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Edebiyat teorisi</span> Edebiyat doğasının ve edebiyat analiz yöntemlerinin sistematik çalışmasıdır.

Edebiyat teorisi, edebiyatta bir eleştiri akımıdır. Sıkı bir anlamda edebiyat doğasının ve edebiyat analiz yöntemlerinin sistematik çalışmasıdır.

Yılgayak – Türk ve Altay halk kültüründe yeni yıl başlangıcı. Nevruz. Nevruzla eşanlamlı olarak kullanılsa da Yılgayak kavramının Nevruzdan en önemli farkı, sadece bir anlık olmasıdır. Cılgayak da denir.

Halk takvimi; resmi olmayan ve belirli bir yöreye veya bölgeye özgü olan ya da herkes tarafından bilinmeyen takvimdir.

<span class="mw-page-title-main">Zaman</span> uzaysal bir boyutu olmayan; geçmiş, gelecek ve şimdiyi kapsayan süreklilik

Zaman veya vakit, ölçülmüş veya ölçülebilen bir dönem, uzaysal boyutu olmayan bir süreklilik. Zaman kavramı, tarih boyunca felsefenin ilgi alanlarından biri olmasının yanı sıra matematik ve fizikteki önemli çalışma alanlarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Akademia Sosyal Bilimler İndeksi</span> Sosyal bilimler alanında çalışan çevrim içi dizin sistemi

Akademia Sosyal Bilimler İndeksi veya kısaca ASOS Index, Sosyal bilimler alanında basılı veya elektronik ortamda, süreli yayın ilkelerine bağlı olarak düzenli ve hakemli dergileri tarayarak elektronik ortama aktaran profesyonel bir indeksleme çevrimiçi veritabanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ermeni Kıpçakçası</span> İnsan dili

Ermeni Kıpçakçası ya da Ermeni harfli Kıpçak Türkçesi, Eski Kıpçakçaya giren ölü bir Türk dilidir. Hristiyanlığın Gregoryen mezhebine mensup Ermenilerin ve Gregoryen Kıpçakların Orta Türkçe dönemine ait 16-17. yüzyıllarda batı Ukrayna'da Ermeni alfabesini kullanarak Kıpçak Türk dilinde meydana getirdikleri vakayinameler (kronikler), dini ve hukuki belgelerle bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Şagaa</span>

Şagaa — Tıva Türklerinde yılbaşı, nevruz. Ay takvimine göre yeni yılı belirtir. 12 Hayvanlı Türk takvimi ve ay takvimine göre Şubat ayında olmaktadır. Tıva halkının önemli bir bayramı.

<span class="mw-page-title-main">Etiyopya takvimi</span>

Etiyopya takvimi , Etiyopya'da kullanılan temel takvimdir. Etiyopya Hristiyanları için de dini takvim olma özelliği taşır. Mısır takvimi gibi güneş temelli olup Jülyen takvimi gibi her 4 yılda bir artık gün eklenmektedir. Yılbaşı Jülyen takvime göre 29 veya 30 Ağustos'dur. Miladi takvim ve Etiyopya takvimi arasında oluşan 7-8 yıllık fark İsa'nın müjdelenmesinin hesabında olan farklılıklardan oluşur.

Bahâî takvimi veya Bahai takvimi, Bahâîlikte kullanılan bir takvimdir. Takvim 21 Mart 1844'te kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">El örgüsü çorap</span>

El örgüsü çorap, geleneksel yöntemlerle çoğu zaman yünden veya elverişli başka malzemelerden imal edilmiş iplerle elde örülen çoraplardır.

Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü veya kısaca Derleme Sözlüğü, Anadolu'da halk ağzında bulunan, halk tarafından kullanılan ancak yazı diline girmemiş Türkçe sözcüklerin derlenmesi amacıyla Türk Dil Kurumu tarafından 1932-1960 yılları arasında yürütülen faaliyet sonucu ortaya çıkan sözlüktür. Derleme çalışmaları ise Türk Dil Kurumu bünyesinde Ağız Araştırmaları Bilim ve Uygulama Kolu tarafından hala devam ettirilmektedir. Ayrıca pek çok akademisyen ve gönüllü, akademik ve bireysel çalışmaları ile derlemeye günümüzde de katkı sağlamaktadır.

Yırçı Kazak, Kumuk kökenli Dağıstanlı ozan, yazar ve devrimciydi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.