İçeriğe atla

Ә

Kiril harfi Ə
Kiril alfabesi
Slav harfleri
АА̀ А̂ А̄ ӒБВГ
ҐДЂЃЕЀЕ̄ Е̂
ЁЄЖЗЗ́ ЅИІ
ЇЍИ̂ Ӣ ЙЈК
ЛЉМНЊОО̀ О̂
ŌӦПРСС́ ТЋ
ЌУУ̀ У̂ Ӯ ЎӰФ
ХЦЧЏШЩЪ
Ъ̀ ЫЬѢЭЮЮ̀ Я
Я̀
ӐА̊ А̃ Ӓ̄ ӔӘӘ́ Ә̃
ӚВ̌ Ԝ Г̑ Г̇ Г̣ Г̌ Г̂
Г̆ Г̈ г̊ Ҕ ҒӺ Ғ̌
ғ̊ ӶД́ Д̌ Д̈ Д̣ Д̆
Ӗ Е̃ Ё̄ Є̈ Ԑ Ԑ̈ ҖӜ
ӁЖ̣ ҘӞ З̌ З̣ З̆ Ӡ
И̃ Ӥ ҊҚӃ ҠҞҜ
К̣ к̊ қ̊ ԚЛ́ Ӆ Ԯ
Ԓ Л̈ Ӎ Н́ Ӊ ҢԨ
Ӈ Ҥ О̆ О̃ Ӧ̄ ӨӨ̄ Ө́
Ө̆ Ӫ Ԥ П̈ Ҏ Р̌ С̌ Ҫ
С̣ С̱ Т́ Т̈ Т̌ Т̇ Т̣ Ҭ
У̃ Ӳ У̊ Ӱ̄ ҰҮҮ́
Х̣ Х̱ Х̮ Х̑ Х̌ ҲӼ х̊
Ӿ ӿ̊ ҺҺ̈ Ԧ Ц̌ Ц̈ Ҵ
ҶҶ̣ Ӵ ӋҸЧ̇ Ч̣
ҼҾШ̣ Ы̆Ы̄Ӹ
ҌҨЭ̆Э̄ Э̇ Ӭ Ӭ́ Ӭ̄
Ю̆Ю̈Ю̄Я̆Я̄Я̈Ӏ ʼ
ˮ
Arkaik harfler veya kullanılmayan harfler
А̨ Б̀ Б̣ Б̱ В̀ Г̀ Г̧
Г̄Г̓ Г̆ Ҕ̀ Ҕ̆ ԀД̓
Д̀ Д̨ Ԃ Е̇ Е̨
Ж̀ Ж̑ Џ̆
Ꚅ̆ З̀ З̑ Ԅ Ԇ
ԪІ̂ І̣ І̨
Ј̵ Ј̃ К̓ К̀ К̆ Ӄ̆
К̑ К̇ К̈ К̄ ԞК̂
Л̀ ԠԈ Л̑ Л̇ Ԕ
М̀ М̃ Н̀ Н̄ Н̧
Н̃ Ԋ ԢН̡ Ѻ
П̓ П̀
П́ ҦП̧ П̑ ҀԚ̆ Р́
Р̀ Р̃ ԖС̀ С̈ Ԍ Ҫ̓
Т̓ Т̀ Ԏ Т̑ Т̧
Ꚍ̆ Ѹ У̇
У̨ ꙋ́ Ф̑ Ф̓ Х́ Х̀ Х̆ Х̇
Х̧ Х̾ Х̓ һ̱ Ѡ Ѽ
Ѿ Ц̀ Ц́ Ц̓ Ꚏ̆
Ч́ Ч̀ Ч̆ Ч̑ Ч̓
ԬꚆ̆ Ҽ̆ Ш̀
Ш̆ Ш̑ Щ̆ Ꚗ̆ Ъ̄ Ъ̈
Ъ̈̄ Ы̂ Ы̃ Ѣ́ Ѣ̈ Ѣ̆
Э̨ Э̂ Ю̂
Я̈Я̂ Я̨ ԘѤѦ Ѫ
Ѩ ѬѮѰ Ѳ Ѵ
Ѷ
  • Kiril harfleri listesi
  • Kiril digrafikler

Əə (Ә ә; italik: Ә ә) Kiril alfabesinin bir harfidir. Genellikle Tatarca, Başkurtça, Kazakça, Türkmence, Kalmukça, Azerice, Abhazca, Dunganca, Hantıca, Mansice, Hakasça dillerinde kullanılan Kiril alfabesinde kullanılan bir harftir. Latin alfabesinde karşılığı Ä ve Ə harfidir. Azericedeki karşılığı Əə dir. [æ] diye okunur. Ama Abhazca'daki fonemi [ʷ] şeklindedir, yani kendisinden önce gelen ünsüzün dudakların yuvarlatılarak söylenmesini sağlar (o, ö, u, ü harfleri gibi). Kalmık dilinde ve Dungan dilinde ise [ә] diye okunur. Kimi latin alfabelerinde "Ǝɘ" biçiminde de kullanılır. Latin harfleri arasında da yer almaya başlamıştır. Bu biçimiyle günümüzde Azeri Latin alfabesinde kullanılır. Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür (Æ). Ses ve harf karşılığı olarak Arapçada ve Almancada da bulunur. Türkçede normal e sesinden tam olarak ayırt edilebilmesi günümüzde çok zordur. Azericede yoğun olarak kullanılır. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Bu harfi içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumuna uymadığı hâlde kulağı tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin: İncə. Türkçede Selçuk ismi Azericede “Səlcuk” olarak yazılır. Kazakçada ise ince harftir ve ince uyumludur. Örneğin: Әріп/Harf, Әке/Baba, Әже/Nine

Kiril Alfabesi'nde de kullanılan bu harf aşağıdaki dillerde mevcuttur:

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Arap harfleri</span> Arap alfabesini temel alan yazı sistemi

Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Latin harfleri</span> Antik Roma tarafından Latince yazmak için kullanılan yazı sistemi

Latin veya Romen harfleri, kökeni antik Roma tarafından Eski Latinceyi yazmak için kullanılan Latin alfabesine dayanan bir yazı sistemidir. ISO tarafından belirlenmiş standart modern Latin alfabesinde 26 harf bulunur. Latin harfleri şu anda dünyada en yaygın kullanılan yazı sistemidir.

Türk dilleri alfabeleri veya çağdaş Türk yazı dilleri alfabeleri çağdaş dönem Türk yazı dilleri için kullanılan çeşitli alfabelerdir. Uzun tarihî dönemler içinde kullanılmış olan Türk yazı sistemlerinin sonrasında, bazılarının terki, bazılarının devamı ile günümüzde kullanımda olmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Kiril alfabesi</span> Slav dillerinin kullanımında rol oynayan bir alfabe

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Uygurca</span> Uygur Türkçesi

Uygurca veya Yeni Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinin Uygur grubunda yer alan bir dil.

Moldovaca, Moldova'nın resmî dili. Rumenceyle aynı dildir.

<span class="mw-page-title-main">Başkurtça</span> Kıpçak grubundan, Başkurdistanın resmi dili

Başkurtça veya Başkırca, çağdaş Türk yazı dillerinden biridir ve Kıpçak grubuna bağlıdır. Çoğunluğu Başkurdistan'da yaşayan Başkurtlarca konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Gagavuzca</span>

Gagavuzca veya Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu Batı Oğuz grubuna bağlı bir Türk dili. Gagavuzca, Balkan Gagavuzcasından bir dereceye kadar farklı bir dildir. Kimi Türkologlar ise Gagavuzca'yı ayrı bir dil veya lehçe saymayarak Türkiye Türkçesinin Rumeli ağızlarına dahil etmişlerdir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur.

Ç, Latin alfabesini temel alan sistemlerde kullanılan bir harftir. Arnavutça, Azerice, Kurmançça, Tatarca, Türkçe, Türkmence ve Zazaca gibi dillerin alfabelerinde yer alır. Bunun dışında Fransızca, Katalanca ve Portekizce gibi dillerde C harfinin değişkesi olarak da kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Ü</span> Latin alfabesinde harf

Ü, Latin alfabesinde bir harftir. Almanca, Türkçe, Macarca, Azerice, Türkmence, Uygurca, Tatarca, Estonca dillerinde kullanılır. Bu dillerin hepsinde /y/ sesini temsil eder. Ayrıca İspanyolca, Fransızca, Katalanca gibi bazı Lâtin dillerde ise u sesinin ayrıca telaffuz edildiğini göstermek için kullanılır. Ä ve Ö harflerini kullanan Fince ve İsveççe dilleri, Ü harfinin yerine aynı sesi vermek için Y harfini kullanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Ayırıcı im</span>

Ayırıcı im, fonetik işaret veya diyakritik; telaffuz, ton ve diğer ayırıcı unsurları belirtmek için gliflere eklenen imdir. Örneğin Latin harflerine geçiş döneminde Türkçedeki ötümsüz artdişyuvasıl sürtünmeli ünsüz sesini karşılamak için yeni arayışlara gidilmiş ve mevcut S harfine sedil eklenerek Ş harfi elde edilmiştir. O > Ö veya A > Â ya da Y > Ý gibi harflerde ayırıcı imlere örnekler görülebilir.

Х Kiril alfabesinin 23. harfidir. Türkçedeki normal H sesinden biraz farklıdır. Ötümsüz artdamaksıl sürtünmeli ünsüz (dinle) sesini göstermek için kullanılır. Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir.

Ä veya ä, çoğunlukla Kuzeybatı Avrupa dillerinde yaygınlık gösteren bir harftir. Almanca, Lüksemburgca, Fince, İsveççe, Slovakça, Türkmence, Gagavuzca, Aymaraca ve Estoncada kullanılır ve bazılarında, bazılarında sesini gösterir. Aynı ses Azericede Ə harfi ile, Norveççe, Danca, Faroece ve İzlandaca'da Æ harfi ile gösterilir.

<span class="mw-page-title-main">Ə</span> Latin alfabesinde bir harf

Əə Latin alfabesine eklenmiş bir harftir. Bu harf Azerbaycan alfabesinde açığa yakın ön düz ünlüyü göstermek için kullanılır. 1991 yılında kabul edilen Azerbaycan alfabesinde bu ses için Ä harfi kullanılmışsa da bu ünlü Azerbaycancadaki en yaygın ünlü olduğundan ve mähäbbät örneğinde olduğu gibi nokta çokluğuna yol açtığından bir sonraki yıl Ä'nin yerine Kiril alfabesinde kullanılan Ә harfiyle aynı görünüşteki Ə harfi kabul edilmiştir. Kazan Tatarcasında ise tersi yaşanmış, başlangıçta Ə harfi kabul edilmesine karşın o dönem bu harfi pek çok yazı tipi ve bilgisayar sistemleri desteklemediğinden Ä harfine dönüş yapılmıştır.

Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.

Ⱪⱪ Türkî Kiril Alfabelerinde yer alan Қ harfinin Latin alfabesine çevrilmesinde kullanılan bir ses değeridir.

Қ Türki, Tacikçe, Kazakça, Tatarca, Abhazca, Özbekçe ve Osetçe Kiril Alfabelerinde yer alan bir ses değeridir. Latin alfabesinde bu sesi çevirebilmek için harfi kullanılır.

Çengel işareti, dil biliminde ve çoğu dilde kullanılan bir diyakritik işarettir. Türkçede yalnız sessiz harflerde kullanılan ve harflerin ses değerlerini değiştiren bir göstergedir.

İki nokta, Türkçede ve pek çok dilde yalnızca sesli harflerde kullanılan ve harflerin ses değerlerini değiştiren bir işarettir. Bu değişim genellikle ince bir harfe dönüme şeklinde ortaya çıkar.