İçeriğe atla

Şuluu Sat

Şuluu Çırgalool Sat
Doğum15 Eylül 1926
Tıva Arat Cumhuriyetinin Uluğhem bölgesi- Çaa-Höl, Kaşpal köyü.
Ölüm18 Mayıs 1992
Meslekakademisyen-yazar, dilci
MilliyetTıva (Türk)

Kuular Arakçaa (Tıva Türkçesi:Шулуу Чыргал-оол Сат) (15 Eylül 1926 - 18 Mayıs 1992)[1] Tıva Arat Cumhuriyetinin Uluğhem kojuun idaresine bağlı Çaa-Höl beldesinin Kaşpal köyünde doğmuştur. Tıva Türklerinden bilim insanı, ilk Tıva Türk'ü profesörü,[2] filolog, yazar. Tuva Devlet Üniversitesi'nin Tıva dili ve edebiyatı bölümünün kurucusu ve ilk bölüm başkanı.

Yaşamı

Ş.Ç. Sat 15 Eylül 1926 yılında Tıva Arat Cumhuriyetinin Ulug-Hem kojuunnun Çaа-Hölde Kaşpal denilen yerde doğmuşur.[3][4][5] Küçüklüğü Ürbün, Kaşpal, Doozunnug-Hem, Adannıg-Art, Çiñge — denilen kendi çevresinde geçmiş, uzak yerlerde geçmemiştir. Çaa-Höl'ün yaz okulunda eğitim öğretimine başlamıştır. Çaа-Höl okulundan sonra, Şagaan-Arıg okuluna geçmiştir. 1947 yılında Kızıl şehrindeki V. İ. Lenin adlı birleşik okulunda (şimdi bu okulun adı Kızıldıñ №2 şkolazıdır) bitirmiştir. Okulunu altın madalya alarak mezun olmuştur.

Ş. Sat'ın öğrenim yaşamı Leningrad Devlet Üniversitesi Doğu Bilimleri Fakültesinde devam eder. Üniversiteyi bitirdikten sonra Kaа-Hem kojuunnun Sarıg-Sep orta öğrenimde Tıva dili ve Yurt Edebiyatı öğretmeni olarak öğretmenlik yapar. Bundan sonra ilmi çalışmalarını Tıva Dil Edebiyat Tarih Araştırmaları Enstitüsü'nde devam eder. Bir komisyon ile birlikte «tıva-orus slovarı» (Tıva dili ve Rusça karşılaştırmalı Sözlük) çalışmasını (А.А. Palmbah redaktörlüğüyle) yapar, böylece ilk ilmi eseri yayınlanır.

Pedagoji Anabilim dalı Ulusal Okullar Enstitüsünde yüksek lisansını yaptıktan sonra 1959 yılından sonra, Ş.Ç. Sat Kızıl şehrinin pedagoji enstitüsünde çalışmaya başlar.[6]

Eserleri

Akademik yazarın, 200'ü aşkın çalışması bulunur.

  • 1961 yılında «Tıva dılda priçastiyeler» (Tıva dilinde Ortaçlar) adlı konusuyla Yüksek Lisans tezi,
  • 1973 yılında «Tıva natsional dıldıñ tıvılganı bolgaş högjüldezi» (Tıva ulusal dilinin teşekkülü ve inkişafı) adlı konusuyla doktora tezini tamamlar.
  • «Tıva dıldıñ şinçilep kelgen töögüzünüñ oçerigi»,
  • «Amgı literaturlug tıva dıl (fonetika, leksika, morfologiya baza sintaksis» adlı 2 ciltlik kitap
  • «Tıva dialektologiya»,
  • Eşi Yahudi olan Tıva Türklerinden bilim insanı D.А. Monguş-ile birlikte yazdığı «Sovyet üyede tıva dıldıñ högjüldyezi» (Sovyetler zamanında Tıva dilinin Gelişimi).
  • «SSRE ulustarınıñ dıldarı» adlı 4 ciltlik antoloji kitabı
  • «Delegey dıldarı» (Dünya dilleri) adlı kitapta Tıva dili hakkında denemeleri, makaleleri.
  • Tıva-orus slovarlar (Tıva dili ve Rusça karşılaştırmalı sözlükler),
  • Enstitü ve Orta öğrenim okullarına Tıva dili öğretim programları, kitapları.

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015. 
  2. ^ İlk Tıva profesörü http://minprom.tuva.ru/about/174[]
  3. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2015. 

Dış bağlantılar

  1. K. Mаrt-ооl «Filоlоgiya fаkultеdingе еrtkеn üеlеrimniñ sаktıışkını»[] – Tıva Sosyal Bilimler Enstitüsünün web sayfası
  2. Sаt Şuluu Çırgаl-ооlоviç. Biyоgrаfisi.[]
  3. K 85-lеtiyu sо dnya rоjdеniya pеrvоgо prоfеssоrа Tuvı[]
  4. Şuluu Sаt ve Vlаdimir Оçur 1956 yılında Tıva geleneklik kültürü hakkındaki tema[]
  5. İlk Tıva profesör – Ş.Ç. Sаt[]

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tuva Halk Cumhuriyeti</span> Komünist, 20. yüzyıl türk devleti

Tuva Halk Cumhuriyeti, 1921-1944 yılları arasında Güney Sibiryada şimdiki Tuva Cumhuriyeti topraklarında bağımsız yaşamış bir Türk cumhuriyetidir. 11 Ekim 1944'te SSCB'ye bağlanmıştır. Kuruluşta Tandı Uranhay ülkesindeki Tañnı Tuva Cumhuriyeti adı sonra Tuva Halk Cumhuriyeti olarak değiştirilmiştir. Tuva meclisinin ilk başkanı Buyan Badırgıdır.

<span class="mw-page-title-main">Övür (il)</span>

Övür İli — Tıva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biri olup ülkenin güneyinde yer alır. Bölgenin idari merkezi — Handagaytı.

<span class="mw-page-title-main">Çaa göl (il)</span>

Çaa-Höl İli — Tuva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biridir. İdari bölgenin yönetim merkezi — Çaa-Höl.

<span class="mw-page-title-main">Tuva Devlet Üniversitesi</span>

Tuva Devlet Üniversitesi 1995 yılında kurulan Tuva eğitim kurumu. Üniversite, kurulma aşamaları şöyle gerçekleşmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Salçak Toka</span> Tuvalı siyasetçi (1901-1973)

Salçak Toka, Tuva yazar ve devlet idarecisi. General. Sosyalist İşçi kahramanı. Tuva Halk Cumhuriyeti'nin cumhuriyet ödülünü aldı. Bağımsız Tuva Halk Cumhuriyeti'ni Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ile birleştirdi.

Viktоr Şоgjаpоviç Kök-ооl — Tuva Türkleri arasında ünlü bir oyun yazarı, yönetmen, Tıvа edebiyatının önde gelen yazarlarından biridir. Rusya Sovyet Sosyalist Federasyonu Cumhuriyeti'nin önde gelen, Tıvа Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriyeti'nin milli sanatçısı idi.

Leonid Çadamba — Tıvalı şair, nesir ustası, yazar, oyun yazarı, çocuk edebiyatı yazarı, çevirmen, sosyal aktivist.

Karaküske Çoodu, Tıvalı yazar, şair, gazeteci.

Eker-ool Keçil-ool — Tıvalı yazar, şair, çevirmen.

Zoya Namzıray Aldınoolkızı, Tuvalı kadın şairdir. Tuva Cumhuriyeti Yazarlar Birliği üyesidir.

Aleksandr Palmbah, Rus yazar, romancı, filolog, çevirmen ve Türkolog. Sovyet bilim insanı. Tıva Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bilim çalışmalarının bilinen araştırmacısı. Eski ve Çağdaş Türk dili - Tıva dili araştırmacısı, Tıva edebiyatı bölümünün kurucularından birisidir. Tıva alfabesi ve Tıva dilinin ilk kez dilbilgisi alanının kurucularından. Rusça-Tıvaca (1953) ve Tıvaca-Rusça sözlüklerin oluşturulmasını projeleyen, editörlüğünü üstlenen kişidir.

Şomaadır Kuular Süthöl yöresinde Hör-Tayga'da doğmuştur. Tıva Türklerinden gazeteci-yazar, romancı.

Yuri Şoydakoğlu Künzegeş Toju yöresinde Arbık'ta doğmuştur. Tuva yazar, çevirmen.

Mannayool Monguş . Tıva Arat Cumhuriyetinin Övür bölgesi Handagaytı beldesinde doğmuştur. Tıva bilim insanı, tarih bilimi doktoru, Tıva Sosyal Bilimler Enstitüsünün başlıca emektarı. Tıvаnın arkeolojisine, etnografyasına ve tarihine dair 150 kadar makalenin, 3 ilmi çalışmanın (monografi) yazarıdır. Tuva Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti–nin ünlü akademisyeni. «Tıvаnıñ XX. çüs çıldа аldаrlıg kijilеri» adlı devle kitabında adı geçen ender kişilerden biridir.

Dоrju Kuulаr, Tıva bilim insanı, profesör, edebiyat tarihçisi, eleştirmen ve filoloji bilimi doktoru. Tıva Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyetinin önemli bilim insanlarından birisidir. Tıva Cumhuriyeti 20. YY Önemli Kişileri adlı kitabında adı geçer.

Darıma Ondar. Tıva Arat Cumhuriyetinin Çöönhemçik bölgesindeki Mançürekte Üstüü-Çırgalıg-Oy yerleşiminde doğmuştur. Tıva folklor derlemecisi, ulusal hastanenin başkanı, Tıva Cumhuriyetinin ünlü emektarı. Tıva Cumhuriyetinin Yazarlar Birliğinin üyesi olmuştur.

Angıroğlunun öyküsü — Tuva Türklerinden tanınmış yazar Stepan Sarıg-ool Arbaanoğlu'nun roman türü eseri, yayınladığı iki ciltlik kitabı. İlk cildi 1961 yılında çıkmış, onda 43 konu başlığı yer almıştır. İkincisi 1966 yılında çıkmış, onda da 39 konu başlığı yazılmıştır. Eserin dili Tıva Türkçesi olup Türkçeye henüz çevrilmemiştir.

Dorug-ool Monguş, Sovyet Tuva dilbilimci, profesör.

Şançı, — Tıvada Çaa-Höl kojuununda köy yerleşimi. Şançı belgesinin yönetim merkezi ve tek yerleşim yeri. Halk nüfusu 380, 341 kişi idi. Nüfusun azaldığı görülmektedir.

Çürgüy-ool Dorju (Tıva Türkçesi: Чүргүй-оол Михаил оглу Доржу, Çürgüy-ool Mihail oğlu Dorju; 16 Ekim 1949, Tıva - 9 Ekim 2018, Tuva asıllı yazar, dilbilimci ve yayıncıdır.