İçeriğe atla

Şulaveri-Şomu kültürü

Şulaveri-Şomu Kültürü
Coğrafi aralıkGüney Kafkasya, Ermeni Yaylası
ÇağCilalı Taş Devri
Önemli sitlerŞaumiani, Şomu-tepe
ÖncülTrialetyan Kültürü
ArdılKaraz Kültürü, Trialetyan Kültürü

Şulaveri-Şomu kültürü, günümüz Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan topraklarında ve Kuzey İran'ın bazı bölgelerinde bulunan Geç Neolitik / Eneolitik bir kültürdür.[1] Bu kültürün en eski kalıntıları Gürcistan'da tespit edilmiştir ve M.Ö. 6. binyıl başlarına uzanmaktadır. Şulaveri-Şomu kültürü, bilinen en eski Neolitik kültürlerden biri olarak kabul edilir.[1][2]

Ana Sit

'Şulaveri-Şomu' adı, 1925'ten beri Gürcistan Cumhuriyeti'ndeki Şulaveri kasabasından ve Azerbaycan'ın Agstafa Bölgesinde Şomu Tepelerin'den gelmektedir. Bu iki yer arasındaki mesafe sadece 70 km'dir.

Şulaveri-Şomu kültürü Batı Azerbaycan'daki Şomutepe, Babadervis sahalarındaki kazılar sırasında I. Narimanov (1958-1964'te) ve Doğu Gürcistan'daki Şulaveris Gora'da A.I. Dzhavakhisvili ve T.N Chubinishvili (1966-1976'da) tarafından keşfedilmiştir.[3] Bu sitelerden yapılan keşifler, aynı kültürel özelliklerin Küçük Kafkasya dağlarının kuzey eteklerinde yayıldığını ortaya koymuştur.[4]

Öncesi

Şulaveri-Şomu kültürü, MÖ 6-5. Binyılı kapsar. Alanlarda bulunan maddi kültür örneklerine göre nüfusun ana faaliyetlerinin tarım ve üreme olduğunu göstermektedir.[4] Şulaveri kültürü, MÖ 4000–2200 civarında bu alanda gelişen Karazkültüründen önce gelir. Daha sonra, Orta Tunç Çağı döneminde (MÖ 3000-1500 civarı), Trialeti kültürü ortaya çıktı.[5] Doğu Gürcistan'ın Sioni kültürü muhtemelen Şulaveri'den Kura-Aras kültür kompleksine geçişi temsil ediyor.[6] Kerpiç yuvarlak, oval ve yarı oval mimari yapı bu kültür için tipiktir. Binalar kullanım amaçlarına göre farklı boyutlardadır. Çapları 2 ila 5 m arasında değişmektedir. Bazıları yaşam alanı olarak kullanılırken, daha küçük binalar depolama alanı olarak (1–2 m çapında) kullanılmıştır.[3] Azerbaycan'daki Şomutepe ve Gürcistan'daki Şulaveri'de yapılan kazılar sırasında araştırmalarda söz konusu olmuştur. Özellikle son yıllarda Göytepe'deki arkeolojik araştırmalar sonucunda, Şulaveri-Şomutepe kültürünün MÖ 7. binyılın ve 6. binyılın ikinci yarısına ait olduğu tespit edilmiştir. Şulaveri-Şomutepe alanları ilk olarak Eneolitik çağa atfedilse de, şimdi Hramis Didi-Gora ve Arucho I'de olduğu gibi metal nesnelerin keşfedildiği üst katmanlar dışında Neolitik çağın maddi ve kültürel bir örneği olarak kabul edilmektedir.[3][7]

Maddi Kültür

Şulaveri-Şomu kültürü, yuvarlak kerpiç mimarileri, evcil hayvanların yetiştirilmesi ve tahıl yetiştirilmesi ile ayırt edilir.[3] Obsidyenden yapılmış oyulmuş süslemeler, bıçaklar, yanıklar ve sıyırıcılar, kemik ve boynuzdan yapılmış aletler,[3] nadir bulunan metal eşya örnekleri, buğday, tırtıl, arpa ve üzüm gibi bitki kalıntıları ile Kazılar sırasında hayvan kemikleri (domuzlar, keçiler, köpekler ve sığırlar) bulunmuştur.[4] Alanlarda bulunan, çoğunlukla oturmuş kadınların antropomorfik figürinleri, doğurganlık kültüyle ilgili dini amaçlar için kullanılan öğeleri temsil etmektedir.[3] Şulaveri-Şomu bölgelerinde ortaya çıkan havanlar esas olarak bazalt (% 50), metamorfik kayaçlar (% 34) ve kumtaşlarından (% 11) yapılmıştır.[3] Toprak kil üretiminde bölgesel kil kullanılmıştır. Bazalt ve grog, daha sonra bitkisel materyaller çömlekçilikte temper olarak kullanılmıştır.[4] Şulaveri-Şomu'da seramik üretim seviyeleri:[3]

I. Aşama Çıkıntı tabanı olan kaba tencereler
II. Aşama İnce bezemeli çanak çömlek
III. Aşama Düz tabanlı kaba renkli ve süslü seramikler
IV. Aşama Boyalı tencere
V. Aşama İnce kırmızı cilalı seramik

En eski üzüm

Dünyadaki üzümlere ilişkin en eski kanıtlar, Gürcistan'ın güneydoğusundaki Marneuli Belediyesi'ndeki Shulaveri gora alanının yakınındaki genel "Shulaveri bölgesi" nde bulunmuştur. Özellikle, en son kanıtlar aynı bölgedeki Imiri köyü yakınlarındaki Gadachrili gora'dan gelmektedir.[8]

Coğrafi bağlantılar

Shulaverian malzeme kültürünün karakteristik özelliklerinin çoğunun (dairesel kerpiç mimarisi, plastik tasarımla süslenmiş çömlekçilik, antropomorfik kadın figürinleri, uzun prizmatik bıçakların üretimine vurgu yapan obsidyen endüstrisinin) Yakın Doğu Neolitik (Hassuna) kökenine sahip olduğuna inanılmaktadır.[9] Kemiğe dayalı enstrümanların teknolojisi ve tipolojisi Orta Doğu Neolitik malzeme kültürüne benzer. Shomutepe'de bulunan 2 küçük içi boş olan bir el değirmeni, Khramisi Didi-Gora'da tespit edilene benzer. Makrolitik araçlar ile hardal kullanımı arasındaki benzerlikler Shulaveri-Shomu kültürünü Halaf kültürüne daha da yakınlaştırır. Suriye'deki Shulaveri-Shomu sahalarında ve Tell Sabi Abyad'ın Geç Neolitik tabakalarında bulunan havaneli ve harçlar da birbirine benzemektedir.[3]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b Encyclopedic Dictionary of Archeology - Barbara Ann Kipfer, s.512
  2. ^ "Gürcistan’da 8000 yıllık köy bulundu"
  3. ^ a b c d e f g h i From Neolithic to Chalcolithic in the Southern Caucasus: Economy and Macrolithic Implements from Şulaveri-Şomu Sites of Kwemo-Kartli (Georgia) (2008). "From Neolithic to Chalcolithic in the Southern Caucasus: Economy and Macrolithic Implements from Şulaveri-Şomu Sites of Kwemo-Kartli (Georgia)". Paléorient. 34 (2): 85–135. doi:10.3406/paleo.2008.5258 24 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ a b c d Bertille, Lyonnet; Farhad, Guliyev; Laurence, Bouquet; Gaëlle, Bruley-Chabot; Anaïck, Samzun; Laure, Pecqueur; Elsa, Jovenet; Emmanuel, Baudouin; Michel, Fontugne (2016). "Mentesh Tepe, an early settlement of the Shomu-Shulaveri Culture in Azerbaijan 10 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Quaternary International. 395: 170–183. Bibcode:2016QuInt.395..170L. 10 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. doi:10.1016/j.quaint.2015.02.038. ISSN 1040-6182
  5. ^ Kushnareva, K. Kh. 1997. The Southern Caucasus in Prehistory: Stages of Cultural and Socioeconomic Development from the Eighth to the Second Millennium B.C. University Museum Monograph 99. Philadelphia: The University of Pennsylvania Museum.
  6. ^ Kiguradze, T. and Menabde, M. 2004. The Neolithic of Georgia. In: Sagona, A. (ed.), A View from the Highlands: Archaeological Studies in Honour of Charles Burney. Ancient Near Eastern Studies Supplement 12. Leuven: Peeters. s. 345-398.
  7. ^ Ancient civilisations of East and West. Moscow: Progress Publishers. 1988. s. 89. ISBN 5010018233
  8. ^ Peter Boisseau, How wine-making spread through the ancient world: U of T archaeologist 10 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 17 Haziran 2015 - news.utoronto.ca
  9. ^ Kiguradze, T. (2001). "Caucasian Neolithic". In Ember, Melvin; Peregrine, Peter Neal (eds.). Encyclopedia of Prehistory. 4 : Europe. New York, Boston, Dordrecht, London, Moscow: Kluwer Academic / Plenum Publishers. s. 55–76. ISBN 0306462559

İlgili Araştırma Makaleleri

Bakır Taş Çağı, MÖ 5000-3000 yılları arasını kapsayan tarih öncesi dönemdir. Bakır Çağı'nın bir diğer adı Maden Taş Çağı'dır. Taş aletler yanında bakırın da kullanılmaya başlamasından dolayı Kalkolitik Çağ olarak adlandırılan bu dönem, Geç Neolitik Çağ'ın devamıdır. Bu çağda da, Neolitik Çağ'da olduğu gibi, bölgesel farklılıklar bulunmaktadır.

Ulucak Höyüğü, İzmir yakınlarında, Ankara yolu üzerinde, Kemalpaşa'nın 7 km kuzeybatısındaki Ulucak köyünde bulunan bir arkeolojik yerleşimdir. İzmir sınırları içinde bilinen ilk çiftçi köy yerleşimidir.

<span class="mw-page-title-main">Aşıklı Höyük</span>

Aşıklı Höyük, Aksaray'a bağlı Kızılkaya Köyü'nün yakınlarında yer alan arkeolojik bir alandır. Radyokarbon örneklerinin sonuçlarına göre, Aşıklı Höyük'te yerleşiklik MÖ 9. bin yılda başlar ve MÖ 8. bin yıl sonuna dek sürer. Yerleşme yaklaşık olarak MÖ 8200-7500 arasına tarihlenmektedir. Aşıklı topluluğu, bu bin yıla yakın süreç boyunca yerleşimi hiç terk etmez. Bu kesintisiz iskan süreci, yerleşim düzeni ve mimaride radikal değişim ve dönüşümler ile ve aynı zamanda ekonomide ve teknolojide oldukça yavaş ve kademeli bir değişim ile birlikte takip edilebilmektedir. Bu bağlamda Aşıklılılar, bölgede yerleşikliğe geçen ilk avcı-toplayıcılardandır ve gerek ilk yerleşiklik süreçleri gerekse de bin yıllık iskan süreci içerisinde yerleşikliğe adaptasyon ile birlikte yaşam biçimleri teknik, sosyal, kültürel, bilişsel boyutlarda tümüyle okunabilmektedir. Kısaca diyebiliriz ki, insanlık tarihinin en önemli değişim ve dönüşüm süreçlerinden biri olarak avcı-toplayıcı ve göçer yaşamdan yerleşik yaşama geçiş süreci Orta Anadolu'nun Volkanik Kapadokya Bölgesi'nde Aşıklı Höyük özelinde izlenebilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Cilalı Taş Devri</span> tarihöncesi bir devir

Cilalı Taş Devri veya bilimsel adıyla Neolitik Çağ, tarih öncesi çağlardan biridir. Neolitik Çağ veya Yeni Taş Devri Taş Devri'nin Avrupa, Asya ve Afrika'daki son bölümü olan arkeolojik bir dönemdir. Neolitik çağ, dünyanın çeşitli yerlerinde bağımsız olarak ortaya çıkmış gibi görünen geniş kapsamlı gelişmelerden oluşan Neolitik Devrimi gördü. Bu "Neolitik paket" çiftçiliğin başlayışını, hayvanların evcilleştirilmesini ve avcı-toplayıcı yaşam tarzından yerleşik tarza geçişi içeriyordu.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan kültürü</span>

Azerbaycan kültürü Azerbaycan'da yaşayan halkların ve Azerbaycan tarihinde yer alan devletlerin kültürü. Bölgede yaşanan siyasi ve askeri olaylar ve Azerbaycan'ın Doğu ve Batı arasında yerleşmesi kültürün gelişimini etkileyen temel faktörlerdir. Azerbaycan Doğu Avrupa ve Batı Asya'dadır ve Avrupa Konseyi üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Tarih öncesi Gürcistan</span>

Tarihöncesi Gürcistan, bugünkü Gürcistan topraklarına ilk insanların yerleştiği dönem ile Asur, Urartu ve Klasik dönem yazarlarının bahsettiği proto-Gürcü kabilelerinin görülmeye başladığı dönem arasındaki zaman dilimine verilen addır.

<span class="mw-page-title-main">Leyla Tepe Medeniyeti</span>

Leyla Tepe Kültürü Bakır Çağı'na ait antik Albanya kültürü. Adını Ağdam Rayonu yakınlarındaki Leyla Tepe'deki arkeolojik alandan almaktadır. Bu kültüre ait yerleşimler, M.Ö. 4350-4000 tarihleri arasında, Orta Kafkasya bölgesinin güney yamaçları boyunca yayılmıştır. Leyla Tepe'deki anıtlar, 1980'lerde ilk olarak Sovyet arkeolog I. G Narimanov tarafından belirlenmiştir. Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı ve Güney Kafkasya Boru Hattı inşaat çalışmalarının zarar verme olasılığı, dikkatleri bu arkeolojik alana yöneltmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Maykop kültürü</span> Batı Kafkasyaya hakim olmuş arkeolojik kültür

Maykop kültürü, Tunç Çağı'nda Batı Kafkasya bölgesinde hakim olmuş başlıca arkeolojik kültürlerinden biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Kafkas avcı-toplayıcılar</span>

Kafkas avcı-toplayıcılar (CHG), ilk kez 2015 yılında yapılan bir çalışmada keşfedilen genetik insan soyunun adıdır. Batı Avrasya'da yaşayan birçok halkın popülasyon genetiğinde bu bileşen görülmektedir. Satsurblia Mağarası'nda bulunan Üst Paleolitik dönem örneğinde ve Batı Gürcistan'daki Kotias Klde mağarasında bulunan Mezolitik dönem örneğinde Kafkas avcı-toplayıcı genetiğine rastlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Neolitik mimarisi</span>

Neolitik mimari, Neolitik dönem olan MÖ 10.000 ila 2.000 yılları arasında konut ve barınmayı kapsayan yapıları ifade etmektedir. Güneybatı Asya'da, Neolitik kültürler M.Ö 10.000'den kısa bir süre sonra, başlangıçta Levant'ta ve oradan doğu ve batıya doğru ortaya çıkmaktadır. MÖ 6.500'e kadar Güneydoğu Avrupa'da ilk kez ortaya çıkan tarım toplumları ile MÖ 8.000'de Güneydoğu Anadolu, Suriye ve Irak'ta ve MÖ 5.500 civarı orta Avrupa'da erken Neolitik yapılar ve yapılar bulunabilmektedir..

<span class="mw-page-title-main">Göytepe Arkeoloji Parkı</span>

Göytepe Arkeoloji Parkı Azerbaycan'da bir neolitik arkeolojik parktır. Göytepe, Şomutepe kültürüne bağlı olup, Güney Kafkasya'da Neolitik erken döneminin en büyük yerleşim yeridir.

<span class="mw-page-title-main">Alepotrypa mağarası</span>

Alepotrypa mağarası, Mora yarımadasının Manya bölgesinde bulunan bir arkeolojik sit alanıdır. Sit alanı, ilk çiftçilerin yaşadığı bir yer olmasının yanı sıra, mezar alanı ve ibadet alanı olarak da kullanılmıştır. Arkeolojik kanıtlar, mağara alanının Avrupa'da günümüze kadar bulunan en büyük Neolitik mezar alanlarından biri olduğunu ortaya koydu. Bölgede MÖ 4. binyıla tarihlenen bir mezardan iki yetişkin insan iskeleti ve en az 170 ayrı kişiye ait kalıntılar bulundu. Arkeologlar, MÖ 2. binyıla tarihlenen ve Alepotrypa'da yeniden gömüldüğü anlaşılan bir Miken mezarını ortaya çıkardılar. Yeniden defin işleminin nedeni ortaya çıkarılamadı. Doğrudan bir kanıt bulunmamakla birlikte, mezar alanının Alepotrypa'yı klasik mitolojide Hades'in Tainaron'a giriş yaptığı kapıya bağladığına inanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Samara kültürü</span>

Samara kültürü, yukarı Volga Nehri'nin Samara kıvrım bölgesinde yer alan, MÖ 5. binyılın başında gelişen bir eneolitik kültürdür. Samara kültürü, Khvalynsk, Repin ve Yamna kültürleri gibi Pontik-Hazar bozkırının çağdaşı veya sonraki tarih öncesi kültürleriyle ilgili olarak kabul edilir. Proto-Hint-Avrupa anavatanı genellikle bu kültürlerden bir veya daha fazlasıyla bağlantılıdır.

<span class="mw-page-title-main">Alikemek Tepesi</span>

Alikemek Tepesi, Azerbaycan'ın Celilabad rayonundaki Mugan ovasında yer alan ve Kalkolitik döneme, MÖ 5000 yılı civarına tarihlenen bir arkeolojik sit alanıdır. Erken seviyeler Shulaveri-Shomu kültürüne aitti. 1 hektardan fazla bir alanı kaplamaktadır.

Kültepe, Azerbaycan'ın Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin Babek Rayonu'nda yer alan ve Neolitik Çağ'dan beri yerleşim görmüş bir köy ve belediyedir. 1.859 nüfusa sahiptir.

Babaderviş, Azerbaycan'ın Kazah rayonunun batı kesiminde, Ağstafaçay nehrinin sol kıyısında, Hanlıklar köyü yakınlarında yer alan eski bir yerleşim yeridir. Yerleşim alanında 1958'den 1966'ya kadar yapılan arkeolojik kazılarda üç kültür katmanı ortaya çıkarılmıştır. Babaderviş, Azerbaycan hükûmeti tarafından dünya çapında öneme sahip arkeolojik anıtlar listesine dahil edilmiştir.

Azerbaycan'daki Taş Devri, Paleolitik, Mezolitik ve Neolitik dönemlere ayrılmıştır. Karabağ, Kazah, Lerik, Kobustan ve Nahçıvan'da Taş Devri ile ilgili araştırmalar gerçekleştirilmiştir. Kazah bölgesindeki Gyrag Kasaman köyü yakınlarında bulunan Şorsu vadisinde Taş Devri'ne ait taş malzemeler Mammadali Hüseynov tarafından bulunmuştur. Hüseynov'un araştırmalarına göre, insanlar ilk olarak 2 milyon yıl önce Azerbaycan topraklarına yerleşmişlerdir. Taş Devri'nde bölgede iki farklı insan türü yaşamaktaydı: Homo neanderthalensis ve Homo sapiens.

Trialetiyen, Güney Kafkasya'da görülen bir Üst Paleolitik - Epipaleolitik taş alet endüstrisidir. Geçici olarak MÖ 16.000/13.000 ile MÖ 8.000 arasındaki döneme tarihlenmektedir.

Jak Yakar, (d. 1949, İstanbul) İsrailli arkeolog.

<span class="mw-page-title-main">Tarih öncesi Ermenistan</span>

Tarih öncesi Ermenistan, Ermeni Yaylası'nda insan varlığının başlangıcından, yani yaklaşık 1 milyon yıl öncesine tekabül eden Alt Paleolitik Devri'nden Demir Çağı'na kadar olan tarihi kapsar. MÖ 9. yüzyılda Urartular'ın ortaya çıkmasıyla ve MÖ 6. yüzyılda yıkılmasıyla tarih öncesi Ermenistan dönemi bitmiştir ve Antik Ermenistan dönemi başlamıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.