İçeriğe atla

Şuşa Devlet Tarih ve Mimari Koruma Alanı

Koordinatlar: 39°45′5″K 46°44′9″D / 39.75139°K 46.73583°D / 39.75139; 46.73583
Şuşa Devlet Tarih ve Mimari Koruma Alanı
Azerice: Şuşa Dövlət Tarix - Memarlıq Qoruğu
Şuşa, 1992
Devlet Azerbaycan
Bölge Şuşa Rayonu
İlŞuşa
Koordinatları 39°45′5″K 46°44′9″D / 39.75139°K 46.73583°D / 39.75139; 46.73583
Kapladığı alan 290 km²
Kuruluş tarihi 10 Ağustos 1977
Kontrol kuruluşu Azerbaycan Cumhuriyeti, de facto Dağlık Karabağ Cumhuriyeti

Şuşa Devlet Tarihi ve Mimari Koruma Alanı (Azerice: Şuşa Dövlət Tarix - Memarlıq Qoruğu), bir Azerbaycan devlet koruma alanıdır. Azerbaycan'ın Karabağ bölgesinin Şuşa Rayonu sınırları içinde yer alan koruma alanı Azerbaycan'ın geçici Dünya Mirası listesinde yer almaktadır.[1]

Tarihi

Kafkasya'daki istikrarsız siyasi koşulların bir sonucu olarak birkaç bağımsız hanlık ve saltanat ortaya çıktı. Eyaletler arası savaşların potansiyel tehlikeleri nedeniyle, savunma kaleleri inşa etmek bir zorunluluktu.[2] Bu, Azerbaycan'da birçok kale şehrinin ortaya çıkmasına neden oldu. Yeni kurulan Karabağ Hanlığı hükümdarı Penah Ali Han, daha sonra Şuşa olarak yeniden adlandırılacak olan Panahabad kasabasını kurdu. Diğer kaleleri Bayat Kalesi (1747) ve Shahbulag Kalesi (1752) idi. 1805 yılında Kürekçay Antlaşması'na göre Rusların hanlığı devralmasından ve Gülistan Antlaşması ile Türkmençay Antlaşması'nın ardından sonra hanlık kaldırıldı ve başkent Şuşa 1841'de bir il merkezine dönüştürüldü. Şuşa bir dağ tepesinde yer almaktadır. Bazen yoğun ormanlarla çevrili üç sarp uçurumundan dolayı "Kayalık Şehir" olarak da adlandırılır. Gence'ye doğru kuzeye bakan ana giriş yolu Gence Kapısı idi. En yüksek rakım deniz seviyesinden 1.600 metre, en alçak kısım deniz seviyesinden 1.300 metre yüksekliktedir. Şehir, işgalcilerin her türlü ani saldırısını engelleyen çevredeki alanları net bir şekilde gören bir konumdadır.[1]

Mimari ve doğal özellikler

Şuşa ve Kafkasya'daki diğer birçok kale, çevre ve mimarinin bir arada kullanıldığı koşullar ile inşa edildi. Şuşa üç aşamada inşa edildi. İlk aşamada, kalenin duvarları, kuleleri ve alt doğu kısmındaki dokuz semt (mahalle) inşa edildiğinde tarih 1753-1754'leri göstermekte idi. 1756-1805 yılları arasında gerçekleşen ikinci aşamada kentin yukarı doğu kesiminde sekiz, batı kesiminde on iki mahallenin inşası gerçekleştirildi. Bölgeye Rus İmparatorluğu tarafından el konulmasından sonra, Ermeni Mahallesi'nin kurulduğu platonun batı tarafında inşa çalışmaları devam etti. Şuşa 20. yüzyılda sınırlı kentsel yapıya sahip olduğundan, tarihi mimari planlı kompozisyonunu korudu. Şuşa'da birçok medrese, cami, doğal kaynak ve hamam bulunmaktadır. Mahalledeki camiler evler gibi dik açılıdır. Cami binaları yerel beyaz taşlardan, minareler ise pişmiş tuğlalarla inşa edilmiştir. Şuşa'nın en tanınmış camileri arasında Yukarı Gövher Ağa Camii ve Aşağı Gövher Ağa Camii bulunmaktadır. Şuşa uluslararası ticaret merkezlerinden biriydi ve zengin bir yerdi. Bu nedenle Kahraman Mirsiyab Ağa Kervansarayı gibi birçok kervansaray yer almaktaydı. Kentin çok güzel sokakları, meydanları, camileri, türbeleri, kiliseleri, kaynakları, kale duvarları, müzeleri (Şuşa Tarih Müzesi gibi) ve sarayları (Penah Ali Han'ınki gibi) vardır. İbrahim Halil Han, Gövher Ağa, Hurşidbanu Natevan, Kara Büyük Hanım, Üzeyir Hacıbeyov, Bülbül ve Cabbar Karyağdıoğlu gibi isimlerin evleri de burada yer almaktaydı. 18-19. yüzyıl Azerbaycan müziğinin, kültürünün ve mimari mükemmelliğinin merkezi olarak kabul edilir.[1] Şuşa yakınlarındaki bir Taş Devri mağarası da bölgenin eski zamanlardan beri eski medeniyetler tarafından yerleşim gördüğünü ispatlamaktadır. Mağaradaki arkeolojik keşifler sırasında Paleolitik, Mezolitik, Eneolitik ve Bronz ve Demir çağlarına ait aletler ve seramik kaplar bulunmuştur. Maden suyu ile zenginleştirilmiş Şuşa kaynakları, Şuşa'nın aşağı kesimlerindeki Taşaltı Vadisi'nden Taşaltı ve Halfalı nehir yataklarına akar.[2]

10 Ağustos 1977'de kasaba ve çevresi 280. numaralı kararla Azerbaycan Cumhuriyeti'nin tarihi ve mimari koruma alanı ilan edildi.[1][3]

Güncel durum

1920 Katliamı

Şuşa Kasabası, 1920'lere kadar Şuşa katliamına kadar en büyük Karabağ şehriydi. Okullar, kiliseler, evler, dükkanlar, vb. binalar yağmalandı. 1960'larda şehrin Ermeni kesiminin geri kalan bölümlerinin çoğu buldozerle yıkılmış, Kruşçev dönemine ait apartman kompleksleri gibi binalar inşa edilmiştir.

Ermeni işgali

Şuşa, 8 Mayıs 1992'de Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Ermeni askeri ve Karabağ milis kuvvetleri tarafından işgal edildi.[4] Savaş Ermeni zaferiyle sona erdi, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti bağımsızlık kazandı ve Mayıs 1994'te Azerbaycan'ın yedi bölgesi ilhak edildi.[5] Mamayi, Mardinli, Yeni Mahalle camileri ve medreseleri, Natavan büstleri, U. Hajibeyov, Bulbul, M. P. Vagif Türbesi gibi Azerbaycan mimari anıtlarının çoğu yıkıldı ve Yukarı Gövher Ağa, Aşağı Gövhar Ağaa, Saatli Camileri gibi birçok cami terk edildi.[3][6][7] İşgalden sonra harap bir halde bulunan Ghazançetsots Katedrali gibi diğer birçok bina onarıldı. Artsakh ve Ermenistan fonu gibi fonlar yeniden inşa çabalarına katkıda bulundu.[8]

Önemli yerler

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d "UNESCO World Heritage - Susha historical and architectural reserve". 2 Ocak 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  2. ^ a b "Shusha State Historical & Architectural Reserve". 4 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  3. ^ a b "Information On The Consequences Of Aggression Of The Republic Of Armenia Against The Azerbaijan Republic". 24 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  4. ^ War Against Azerbaijan - Targeting Cultural Heritage. 2007. ISBN 978-9952-8091-4-5. 9 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  5. ^ "Armenian vandalism against monuments of Azerbaijan". 6 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  6. ^ "Maddi və mənəvi həyatın güzgüsü". 6 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  7. ^ "Information Observatory on Cultural Policy of the GUAM Countries". 27 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2010. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Şuşa</span> Azerbaycanda şehir

Şuşa, Azerbaycan'ın Karabağ bölgesinde yer alan bir şehir. Azerbaycan'ın kültür başkenti. Şuşa rayonunun idarî merkezi olan yerleşim, 1992'de Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından işgal edildi ve hiçbir ülke tarafından tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin de facto yönetimi altına girdi. 8 Kasım 2020'de ise şehir Şuşa Muharebesi sonucunda Azerbaycan kuvvetlerince ele geçirildi ve 28 yıllık fiili yönetim son buldu.

<span class="mw-page-title-main">Karabağ Hanlığı</span>

Karabağ Hanlığı, 1748-1805 yılları arası bugünkü Azerbaycan topraklarında yer almış ve İran'ın Kaçar Hanedanı egemenliği altında fiilen bağımsız olmuş Azeri feodal devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Revan Hanlığı</span> 1747 ile 1828 yıllarında faaliyet gösteren Türk hanlığıdır. Kökeni Türk olan hanlığın bayrağında elinde kılıç tutan bir aslan sembolü vardır.

Revan Hanlığı, merkezi günümüzdeki Erivan şehrini başkent olarak seçen ve 1747 ile 1828 yıllarında faaliyet gösteren hanlıktır.

<span class="mw-page-title-main">Kerbelayı Sefihan Karabaği</span>

Kerbelayı Sefihan Karabaği (Azerice: Kərbəlayı Səfixan Sultanhüseyn oğlu Qarabaği;, Azerbaycanlı mimar. O zaman Rus İmparatorluğu'nun bir parçası olan Azerbaycan'ın Karabağ bölgesinde Şuşa kentinde dünyaya gelmiştir ve orada da ölmüştür. Kerbelayı Sefihan Karabaği, özellikle Karabağ'daki mimari eserleriyle ün kazanmışır.

<span class="mw-page-title-main">Penahali Han</span>

Penah Ali Han, Azerbaycan'ın Terter şehrinde doğan Karabağ Hanlığı'nın kurucusu ve ilk hanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Vagif Anıt mezarı</span>

Vagif Anıt mezarı, Karabağ Hanlığı veziri olan ünlü şair ve ünlü devlet adamı ve diplomat Molla Penah Vâkıf'in onuruna inşa edildi. Şuşa şehrinde bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Molla Penah Vâkıf</span> XVIII. yyde yaşamış Azeri şair, devlet adamı

Molla Penah Vâkıf, Azeri şair, Karabağ Hanlığı başveziri.

İbrahim Halil Han, Karabağ Hanlığı hanı. Azerbaycan Türk'ü Cevanşir ailesinden Penah Ali Han'ın oğludur.

<span class="mw-page-title-main">Yukarı Gövher Ağa Camii</span> Azerbaycanın Şuşa şehrinde camii

Yukarı Gövher ağa Camii, Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesinde bulunan Şuşa kentindeki bir cami.

<span class="mw-page-title-main">Saatli Camii, Şuşa</span> Azerbaycanın Şuşa şehrinde camii

Saatli Camii Şuşa'da yer alan bir camidir.

<span class="mw-page-title-main">Aşağı Gövher Ağa Camii</span> Azerbaycanın Şuşa şehrinde camii

Aşağı Gövher Ağaa Camii, de jure olarak Azerbaycan'ın Karabağ bölgesinde, Şuşa'da bir camidir.

<span class="mw-page-title-main">Ağdam Ulu Camii</span> Ağdam, Azerbaycanda bir cami

Ağdam Ulu Camii, Azerbaycanın, Ağdam şehrinde 19. yüzyılın sonlarında inşa edilen cami. Cami Dağlık Karabağ Savaşı ve sonrasında hayalet kasaba haline gelen Ağdam'ın merkezinde yer almaktadır. Dağlık Karabağ Savaşı sırasında şehirdeki yıkılmayan birkaç binadan biridir.

Çöl Kale Camii, Azerbaycan'ın Şuşa şehrinde bulunan bir camidir.

Cıdır Ovası aynı zamanda Cidir Ovası olarak da bilinir, Azerbaycan'ın Karabağ bölgesindeki Şuşa kentinin güney kesiminde yer alan bir ovadır. Adı kelimenin tam anlamıyla Karabağ Hanlığı zamanlarında at yarışı oyunları tutma geleneğine atıfta bulunarak Azerice at yarışı alanı anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Karabağ Han Sarayı</span>

Karabağ Han Sarayı veya Penah Ali Han Sarayı, Şuşa'nın tarihi merkezinde bulunan ve Karabağ Hanlığı'nın kurucusu Penah Ali Han'ın ikametgâhı olmuş bir saraydır. Oğlu İbrahim Halil Han, ailesi ve ayanlarıyla birlikte Penah Ali Han sarayının yakınına, aynı dönemde inşa edilen İbrahim Halil Han sarayında yaşamışlardır. İbrahim Halil Han'ın en büyük oğlu Muhammed Hasan Ağa ise Şuşa ovasının güneydoğusundaki sarp kayalık üzerine inşa edilen Muhammed Hasan Ağa Sarayı'nda yaşamıştır. Bu saraylardan başka, han aile üyelerine ait; hanın kızı olan Nateva'nın sarayı ve Karabüyük Hanım Sarayı vardır. Karabağ Han Sarayı'nın adı bu sarayların her birine çeşitli kaynaklarda atfedilse de, Karabağ hanlarının ana siyasi ikametgâhı ilk Karabağ Hanı Penah Ali Han'ın sarayıdır.

Şuşa Kalesi,, Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesindeki Şuşa şehrinde bulunan bir kaledir. Kalenin yapımına 1753 yılında başlanmıştır. Kale, günümüzde hala varlığını sürdürmektedir.

Hacı Yusuflu Camii, Azerbaycan'ın Şuşa ilinde yerleşen tarihi camidir.

<span class="mw-page-title-main">Karabüyük Hanım sarayı</span>

Karabüyük Hanım sarayı veya Karabüyük Hanım kulesi, Şuşa şehrinin tarihi merkezinde bulunan tarihi bir saraydır. Kaynaklar, Şuşa Kalesinin topraklarında birkaç sarayın varlığı hakkında bilgi verse de, bunlardan sadece ikisi, Karabüyük Hanım sarayı ve Penah Ali Han sarayı günümüze kadar gelebilmiştir. Karabüyük Hanım sarayı'nın giriş kapısındaki kitabeden, hicrî takvimle 1182 (1768) yılında yapıldığı anlaşılmaktadır.

Şuşa'daki camilerin listesi - Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Şuşa şehrinde bulunan, şu anda var olan ve bir zamanlar var olan camilerin listesidir. Şuşa'nın kültürel mirasının bir parçasıdır. Şehirdeki ilk cami, Karabağ Hanlığı'nın ilk hükümdarı Penahali Han döneminde yaptırılan iki kapılı kamışdan bir camidir. 18. yüzyılın 60'lı yıllarının sonunda, şimdi Yukarı Gövher Ağa Camii olarak bilinen bu yere "Kamış Camii" inşa edildi. 20. yüzyılın başında Şuşa'da 17 cami vardı. Şehrin Azerbaycan kesiminde, şehrin 17 mahallesinin her birinde birer tane bulunuyorlardı.

<span class="mw-page-title-main">İbrahimhalil Han Sarayı</span>

İbrahimhalil Han Sarayı veya İbrahimhalil Han Şatosu, Şuşa şehrinin güneydoğu kesiminde, Taşaltı köyü yakınlarında bulunan tarihi bir saraydır. Bazı kaynaklarda sarayın, İbrahimhalil Han döneminde Han'ın ikametgâhı olmasıyla ilgili olarak Karabağ Han Sarayı olarak da anılıyor.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.