Şirvanşahlar Türbesi
Azerice: Şirvanşahlar türbəsi | |
 | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Anıt mezar |
| Mimari tarz | Azerbaycan mimarisi |
| Konum | İçeri Şehir |
| Şehir | Bakü |
| Ülke | Azerbaycan |
| Koordinatlar | 40°21′58″K 49°50′00″D / 40.36611°K 49.83333°D |
| Tamamlanma | 1435-1436 |
| Tasarım ve inşaat | |
| Mimar(lar) | Muhammed Ali |
Şirvanşahlar Türbesi, Şirvanşahlar Sarayı'nın alt avlusunda bulunan üç binadan biridir (diğer ikisi Şah Camii ve Saray Hamamı'dır). Mezarın tepesinden bakıldığında, kesme yıldızlarla süslenmiş ve altıgen kubbeyle tamamlanan dikdörtgen gibi görünüyor. Orta Çağ'da kubbe üzerindeki yıldız şeklindeki eğimlere mavi renkli bir taş yerleştirilmiştir.
Binanın imajının anlamı, kompozisyonun karmaşıklığı ve mimari formlarının yorumlanmasıyla belirlenir. Güzel ve profesyonel olarak yerleştirilmiş ışık ve gölge noktalarının yanı sıra, geniş desenlerle örülmüş taş duvar ağlarına karşı geleneksel olarak Şirvan mimari çemberinin karakteristiği, oyma desenleri ise ustalıkla yapılmıştır.[1]
Tarihi
Girişteki kitabe, binanın tarihi ve mimarisi hakkında bilgi verir. Kitabede şöyle yazıyor: “Dinin savunucusu, peygamberin adamı, büyük Sultan, Şirvanşah I. Halilullah, Allah onun şahlığını ve hakimiyetini daim etsin, bu muhteşem mezarı annesi ve yedi yaşındaki oğlu için yaptırdı, Allah onlara merhamet etsin, 839 yılında inşa edilmesini emretti.”
1954'te, oryantalist A. A. Alesgerzade portal üzerindeki bu yazıtları okudu. Diğer yazılar Kur'an'dan alınmıştır. Portalın süslediği madalyonda, mimarın adı sadece ayna vasıtasıyla okunabilen yazıyla yazılmıştır: "Allah, mimar Muhammed Ali". Mimarların isimlerini binalara yazmaları yasak olduğundan, ismini bu yöntemle şifrelemiştir. Bu, mimarın keskin zekasını, çelişkilerden çıkış yolu bulma yeteneğini ve işini iyi yaptığını gösterir.
M. Nemat'a göre türbenin giriş kapısının üzerindeki madalyonun üzerinde mimarın adı yazmıyor. Madalyonun üzerindeki "Elhamdulillahi ve ela haa'ihi" (Allah'a hamdolsun ve O'nun nimetlerine hamd olsun) yazısını okur.[2]
Mezarlığın daha sonra medrese olarak kullanılması mezarların kötüleşmesiyle sonuçlandı.[3] 1947 yılında türbenin tadilatı sırasında yapılan arkeolojik kazılarda zemin yüzeyinden çok daha derinde 6 mezar ortaya çıkarılmıştır.[3]
Defnedilenler
Girişteki yazıtlara göre, türbenin Şirvanşah Halilullah'ın annesi ve oğlu için yapıldığı açıktır. Yine de, Şirvanşahlar ailesinin diğer üyeleri de gömülmüştür. Kazılar sırasında sökülmüş döşemenin altında taş levhalar bulunmuştur. Bu taş levhalar 7 mezarın kaplanması için kullanılmıştır.[4]
15. yüzyılda tarihçi Khvandamir, "Kabisus-as-Siyar" adlı eserinde Safevi Şah I. İsmail'in Şirvanşahların kemiklerini hakaret etmek kastıyla bifrat ateşinde yakıp küllerini gökyüzüne üfleyerek babasının ve dedesinin intikamını almaya söz verdiğini yazmıştır., onlara hakaret ediyor. Görünüşe göre, 1501 yılında Safeviler tarafından Bakü'nün ele geçirilmesi sırasında iki mezar açılmış ve kemikleri tahrip edilmiştir.[5] Diğer beş mezara dokunulmamıştır.
Şirvanşahların saray şairi Bedir Şirvani'nin övgü, kaside ve gazellerinde, türbelerde gömülü kişiler seçilerek belirtilmiştir. Kendisi 14. yüzyılın sonları ile 15. yüzyılın başlarında Şirvan'ın en ünlü şairlerinden biriydi.[4] Şirvan kadılarına, vezirlerine ve saray görevlilerine ithaf ettiği 12473 ayetten oluşan derlemesi, bireysel tarihi şahsiyetlerin özelliklerini ve Şirvan'ın devlet ve sosyal yapısını incelemek açısından oldukça önemlidir. Bedir, eserlerinde türbede gömülü olan kişilerin isimlerini ve doğum tarihlerini belirtmiştir.[4]
İlk mezara Şirvanşah'ın 6-7 yaşlarındaki oğlu Farruh Yamin gömülmüştür. Cesedin kafatasında ve göğsünde saç kalıntıları vardır. Kemiklerin temizlenmesi sırasında kefen kalıntıları tespit edilmiştir. Bir rivayete göre Şirvanşah'ın (1435-1442) oğlu yedi yaşında ölmüştür.[4][6][7]
Dişlerin ve kemiklerin inceliği ikinci mezarın yaşlı bir kadına ait olduğunun göstergesidir. Övgülerden birinde Şirvanşah'ın annesinin adı Bika olarak gösterilmiş ve 1435-1436 (Hicri 839) yılında ölen nüfuzlu bir kadın olduğu kaydedilmiştir.[4]
Üçüncü mezarda Şirvanşah Şahruh'un eşi Hanika Hanım gömülüdür. Bedir Şirvani onun adını eserlerine not ederdi. Bedir Şirvani, övgülerinde Hanika'nın adını anıyor ve onun padişahlara layık güzelliğinden bahsediyor. Hanika, Kara Yusuf'un esiriydi, onun ölümünden sonra Şirvanşah Şahruh'a getirilerek zengin bir düğün töreninin ardından evlendi.[8]
Şirvanşah'ın iki yaşındaki oğlu Şeyh Saleh dördüncü türbeye gömülmüştür. 1443-1445 (Hicri 847-849) yıllarında yaşamıştır. Mezarın içinde boyalı seramikler ve şamdan parçaları bulunmaktadır.[8][6][9]
Beşinci mezar 19 yaşında ölen II. İbrahim'e (1432) aittir.[4] Mezarda ipek kalıntıları, mavi boncuklar ve 36 cm uzunluğunda iğneli altın bir sancak bulunmuştur. İğnenin üzerinde bir turkuaz ve altı safir taş vardı.[8]
Diğer mezar Emir Behram'ın mezarıdır. Ölüm tarihi 17 Nisan 1446'dır. Kaytag ovasında şehit edilmiştir.[6]
Girişin karşı tarafında 2,10 metre yüksekliğinde büyük bir iskelet ortaya çıkarılmıştır. Bu mezar I. Halilullah'ın mezarıdır. Alanda bir tarak ve bir altın küpe bulunmuştur.[8]
Mimari özellikleri
Genel planlama ve inşaat
Türbenin tek girişi ana cephedeki kapıdır. Koridorun sağ ve sol tarafında iki küçük oda bulunmaktadır. Bu odaların her birinden koridora birer kapı açılmaktadır. Bu odaların eskiden dini figürlere ait olduğu düşünülmektedir. Ziyaretçiler koridordan ana salona - mahzene girerler. Salon haç biçiminde bir plana sahiptir. Orta kısmı taş bir kubbe ile örtülüdür. Kubbe çatıya ve taş duvarlara sabitlenmiştir.[10]
Kapının karşı tarafında, haçın kolları arasında kalın taş duvarların içinde iki küçük oda bulunmaktadır. Buranın mezar eşyalarının saklandığı bir hücre ya da depo olarak kullanıldığı düşünülmektedir. Salonun ortasının üst kısmını kaplayan kubbenin dış tarafı sırlı çinilerle süslenmiştir. Ancak bu çiniler şu anda mevcut değildir.[10]
Sarkıt kubbe üzerindeki timpanum süslemesinin üst kısmında dini karakterli yazıtlardan oluşan bir bölge vardır ve timpanumların her iki yanında içten yazılmış madalyonlar bulunur. Çevredeki diğer süslemelerle farklılıkları azaltmak için yazıların harfleri özel olarak ölçeklendirilmiş ve stilize edilmiştir. Portalın giriş kapısı üzerindeki yazıt, türbenin Şirvanşah I. Halilullah tarafından Hicri 839 (1435-1436) yılında annesi ve oğlu için yaptırıldığını göstermektedir.[11]
İç mekanda mimari hacimlerin tektoniği hakimdir. Burada mimar Ali tarafından uygulanan mimari tekniklerin sanatsal tarzı görülmektedir.[11]
Portal ve cephe dekorasyonları
Taçkapı, Şirvanşahlar Sarayı kompleksinin bir parçası olan Divanhane'nin kompozisyonunu tekrarlar, ancak karşılaştırıldığında basitçe çözülmüştür. Sarkıt kubbe dört sarkıttan oluşur, yan duvarlar düzdür, sadece giriş kapısı üzerindeki kemerlerin tympanumları süslemelidir ve üst kısımlarında iki satırlık yazıt kazınmıştır.
Giriş kapısı üzerindeki timpanilerin süslemelerinde altıgen bir figür yer almaktadır. İçlerinde "Ali" kelimesi altı kez canlı bir şekilde tekrarlanmıştır. Taçkapı duvardan yaklaşık yarım metre uzaklıktadır. Bu çıkıntının önünde, insanlar için bir bank rolü oynayan, ana cephe boyunca uzanan ve portalın içinde bulunan bir kaldırım vardır. Bu yapı, o dönemde inşa edilen binaların çoğu için karakteristiktir.
Taçkapının üst kısmında Kur'an-ı Kerim'in 12. suresinin 92. ayeti oyma yöntemiyle işlenmiştir: "En büyük olan Allah şöyle buyurdu: "Bugün Allah sizi bağışlayacaktır, çünkü O, merhametlilerin en merhametlisidir."
Taçkapının camahata'sı, dört katmanlı sarkıtlardan oluşan bir kemer üzerine oturan ve konk'un dişli yüzeyi ile birlikte uzanan bir yarım kubbe ile tamamlanır. Archivoltlar (kemerin kemerini duvar yüzeyinden ayıran bordür) ve timpanlar kusursuz bir şekilde taştan yapılmış ve stilize bitki süslemeleriyle kaplanmıştır.[11]
Ayrıca bakınız
- Mirali Türbesi
- Azerbaycan'daki Dünya Mirasları listesi
- Azerbaycan'da kayıtlı dünyaca önemli mimari anıtların listesi
Kaynakça
- ^ Усейнов М.А., Бретаницкий Л.С., Саламзаде А.В. (1963). История архитектуры Азербайджана. Москва. s. 128.
- ^ Нейматова, М. С. (1968). Эпиграфические памятники и их значение в изучении социально-экономической истории Азербайджана (XIV-XIX вв.). Баку. ss. 93-94.
- ^ a b Dadaşov & Useynov 1955, s. 21
- ^ a b c d e f Fərhadoğlu 2006, s. 127
- ^ Fərhadoğlu, Kamil (2006). İçərişəhər. Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı, AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, s. 127
- ^ a b c Aşurbəyli 2006, ss. 313.
- ^ Fərhadoğlu 2006, ss. 127.
- ^ a b c d Fərhadoğlu 2006, s. 128
- ^ Fərhadoğlu 2006, ss. 128.
- ^ a b Dadaşov & Useynov 1955, s. 19
- ^ a b c Fətullayev 2013, s. 105
Kaynak
- Fərhadoğlu, Kamil (2006). İçərişəhər. Bakı: Şərq-Qərb nəşriyyatı, AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu. ss. 256 səh.
- Fətullayev-Fiqarov, Şamil (2013). Bakının memarlıq ensiklopediyası. Bakı: Şərq-Qərb, Azərbaycan Respubliksı Memarlar İttifaqı. ss. 528 səh.
- Dadaşov, S.; Useynov, M. (1955). Bakının memarlıq abidələri. Bakı: Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı. ss. 42 səh.
- Aşurbəyli S. Şirvanşahlar dövləti (VI –XVI əsrlər). Avrasiya press, Bakı 2006.
