Şişli Camii
 Şişli Camii ile avlusunun güney girişinden görünümü (Kasım 2015) | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Şişli, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°03′41″K 28°59′16″D / 41.06139°K 28.98778°D |
| İnanç | İslam |
| Açılış | 28 Haziran 1949 |
| Durum | Etkin |
| Mimari | |
| Mimar(lar) | Vasfi Egeli |
| Mimari tür | Cami |
| Mimari biçim | İkinci Ulusal Mimarlık Akımı |
| İnşaat başlangıcı | 22 Haziran 1945 |
| Tamamlanma | 1950 |
| Maliyet | ₺1.250.000 |
| Özellikler | |
| Kubbe sayısı | 1 ana kubbe ve 3 yarım kubbe |
| Minare sayısı | 1 |
| Malzemeler | Betonarme · küfeki taşı |
Şişli Camii, İstanbul, Türkiye'de, Şişli ilçesinde bulunan bir camidir. Halâskârgazi Caddesi ile Abide-i Hürriyet Caddesi'nin kesişmesiyle oluşan bir adacıkta konumlanır.
Vasfi Egeli tarafından tasarlanan yapının inşasına Haziran 1945'te başlandı. İnşaat masrafının tamamı, yapılan bağışlarla karşılanmıştı. Henüz inşaatının tamamlanmamasına karşın o yılın Ramazan ayına denk gelen Haziran 1949'da hizmete girdi, ertesi yıl ise inşası tamamlandı. Cumhuriyetin ilanından sonra İstanbul'da inşa edilen ilk olmasının yanı sıra, neoklasik Osmanlı mimarisi tarzında bir akım olan İkinci Ulusal Mimarlık Akımı tarzındaki cami, yapımı 1665'te tamamlanan Yeni Cami'nin ardından klasik Türk mimarisi tarzında inşa edilen ilk camiydi.
Duvarları küfeki taşından inşa edilmişken bir kubbe ile üç yarım kubbesi betonarmedir. Cami, kendisine bitişik bir minareye sahiptir. Giriş kısmındaki revaklı son cemaat yeri, beş adet kubbeyle örtülmüştür. Caminin mermer şadırvanının tasarımı Nazimî Yaver Yenal'a; hat süslemeleri Hamit Aytaç, Macid Ayral ve Mustafa Halim Özyazıcı'ya aitken diğer süsleme ve detaylarda farklı isimlerle çalışılmıştır. Cami kompleksinde ayrıca kütüphane, cami görevlilerinin odaları, tuvaletler ve gasilhane de yer alır.
Tarihi
Şişli'den Tünel'e kadar uzanan Beyoğlu'nda Hüseyin Ağa Camii dışında bir cami bulunmaması ve bölgedeki ihtiyacı karşılamaması üzerine Şükrü ve Yusuf Gürün adlı iki tüccar kardeş tarafından 1944'te, Şişli'de bir cami inşa edilmesi amacıyla 100 bin Türk lirası bağışlanarak bölgede bir cami yapılması yönündeki isteklerini Vakıflar Genel Müdürlüğüne iletti.[1][2] Cami için Halâskârgazi Caddesi üzerinde yapılan incelemeler sonucunda uygun bir yer bulunamaması üzerine inşaatın, Şişli Meydanı'na bakan ve daha önceleri süvari kışlası olarak kullanılan arazide gerçekleştirilmesine karar verildi.[1][2] İstanbul Belediyesine ait bu arazinin cami inşasına tahsis edilmesi için İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Lütfi Kırdar'a müracaat edildi. Teklifin uygun görülmesi ve şehir meclisinden alınan kararla belirlenen arazide bir cami yapılması kararlaştırıldı.[1][2][3] İstanbul Vakıflar Genel Müdürü Baş Mimarı Vasfi Egeli, yapılacak caminin mimarı olarak belirlendi.[2][3]
22 Haziran 1945'te; Lütfi Kırdar, Vakıflar Genel Müdürü Fahri Kiper ve Beyoğlu Vakıflar Müdürü Reşet Erten'in de katılımcılar arasında yer aldığı törenle cami inşaatının temeli atıldı.[4] Yapının statik hesapları Fikri Santur tarafından yapılırken projenin ayrıntıları konusunda konusunda Nazimi Yanal ve Vahan Kantarcı yardımcı olmuştu.[5] Gürün kardeşlerin bağışının inşaat için yetersiz olması dolayısıyla İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Nuri Kozikoğlu, Suat Karaosman, Vasfi Egeli, Şükrü ve Yusuf Gürün kardeşler ile Ata ve Rahmi Köseoğlu kardeşler tarafından Ekim 1946'da, Şişli'de Bir Cami Yaptırma ve Yaşatma Derneği adlı bir dernek kuruldu.[2][6] İnşaat sırasında, Maçka'daki Taşlık'ta bulunan ve inşası yarıda kalmış caminin taşları da kullanıldı.[7] 1.250.000 liralık inşaat masrafı; İstanbul Belediyesi, İstanbul Ticaret Odası, İstanbul Ticaret Borsası ve İstanbul Vakıflar Genel Müdürlüğünün yanı sıra halktan gelen bağışlarla karşılandı.[1] 1949 yılı Ramazan'ının ilk gününden bir önceki güne denk gelen 27 Haziran günü ikindi namazına müteakiben, henüz inşaatı tam olarak tamamlanmamış olmasına rağmen ibadete açıldı.[8][9] Şişli Camii, cumhuriyetin ilanından sonra İstanbul'da inşa edilen ilk camiydi.[1][10] Ertesi yıl ise inşaatı tamamlandı.[10]
Mimarisi
Konumu ve mimari tarzı
Cami, Şişli'nin Merkez Mahallesi'nde, Halâskârgazi Caddesi ile Abide-i Hürriyet Caddesi'nin kesişerek oluşturduğu üçgen biçimli bir adacıkta yer alır.[11] Yapımı 1665'te tamamlanan Yeni Cami sonrasında inşa edilen camiler klasik Osmanlı mimarisinden farklı tarzlarda inşa edilmişken Şişli Camii, neoklasik Osmanlı mimarisi tarzında bir akım olan İkinci Ulusal Mimarlık Akımı'na uygun bir şekildedir.[3][12]
Cami
Caminin yığma teknikle işlenen küfeki taşından yapılan ve hem içten hem de dıştan taş kaplı duvarlarının üzerlerine, betonarme kubbeleri oturtulmuştur.[3][13] Girişinin olduğu cephe dışındaki diğer üç cephesindeki üç yarım kubbeyi, 11,4 m yarıçaplı pandantifli bir ana kubbe çevreler.[3][14][15] Güneye bakan giriş kısmındaki revaklı ve altı mermer sütunlu son cemaat yeri, girişten yüksekte bulunur ve beş adet kubbeyle örtülüdür.[3][14][13]
Mihrabın ekseni üzerinde yer alan caminin cümle kapısına, avluda yer alan sekiz basamaklı merdivenle ulaşılır.[14] Kapının basık kemerinde süsleme amacıyla yeşil breş kullanılmıştır.[16] Kapı kanatları ile pencereler üzerindeki ahşap süslemeler, İzzet Orni tarafından yapılmıştır.[17] Cümle kapısı üzerindeki celî sülüs müsenna kompozisyonlu ayet ile aynı kapının sağ ve solunda bulunan ve ayetleri İsmail Hakkı Altunbezer de hazırlamış; ancak kendisinin inşaat sürerken vefat etmesi sebebiyle bu çalışmaları bir de Hamit Aytaç gerçekleştirmiştir.[17][14][13][11] Kapı üzerinde yer alan altın varakla yazılı Tevbe Suresi'nin 18. ayetinin "innemâ ya'muru mesâcidallâhi men âmene billâhi ve'l-yevmi'l-âhıri"den ("Allah'ım mescitlerini ancak Allah'a ve ahiret gününe inanan kimseler yapar/tamir eder/yaşatır") ibaret kısmı, bir kenar uzunluğu 1,95 cm olan bir eşkenar üçgen şeklindedir ve 2 cm'lik kalem ağzıyla yazılmıştır.[11] Bu kompozisyonda ayrıca, Aytaç'ın imzasıyla birlikte "Mimar Ali Vasfi" şeklinde cami mimarının imzası da yer alır.[18] Üçgen kısmın üst köşesinin her iki yanında, altın varakla bezeli birer adet kabara vardır.[13] Bu kompozisyonun altında yer alan cümle kapısının alınlığı ile sağ ve sol kısımlarında, besmele ile başlayan celî sülüs türündeki altın varakla yazılmış İhlas Suresi'nin ayetleri bulunur. Bu ayetlerin sağ ve solda ikişer adet olmak üzere dördü pencerelerin sivri kemerli alınlıklarında, sağ ve solda birer adet olmak üzere ise ikisi ise nişlerin alınlıklarında yer alır.[19][20]
Yapıda, iki sıra hâlinde 20 adet pencere bulunur. Macid Ayral'ın renkli yazılar da işlediği vitraylı üst kat ile kasnak pencereleri sabit ve kemerlidir. Dikdörtgen şeklindeki alt kattaki pencereler ise açılabilirdir.[21] Pencerelerin kemerlerinde süsleme amacıyla yeşil breş kullanılmıştır.[16] Caminin üst örtüsünün tamamı, ana kubbe ile pandantifleri, yarım kubbeler ve bunların kubbe ile bağlantısını sağlayan kemerlerde de, Avni Uyar tarafından yapılan çok renkli kalem işleri vardır.[17][22] Kompleksteki kapı ve pencerelerin söveleri ile sütun ve başlıklarında Marmara mermeri kullanılmıştır.[16]
Mihrabın bulunduğu cephe dışındaki kısımları "U" şeklindeki mahfiller çevreler ve mahfillerin sahına bakan cephesinde mermer korkuluklar yer alır. Camide erkekler ve kadınlar için birer müezzin mahfili bulunur. Cümle kapısından camiye giriş yapıldıktan sonra sağ kısımda yer alan merdivenler, erkeklere ayrılan kısmın müezzin mahfilinin girişine ulaşırken sol kısımda ise çeşitli eşyaların konulduğu bir dolap olarak kullanılan kısmın kapısı bulunur. Erkekler mahfilinin sağ ve sol kanatlarında yer alan kadın mahfiline, doğu ve batı yönlerindeki kapıların ardındaki merdivenlerle ulaşılır. Bursa kemeriyle bağlanmış sütunlar taşıdığı ve aralarında bir geçişin olmadığı kadın mahfillerinin alt kısmının tavanlarında, ahşap üzerine kalemişi olarak yapılmış çok renkli, geometrik ve bitkisel desenli bezemeler yer alır.[23]
Mermerden yapılmış mihrap ve minber, klasik Osmanlı mimarisi tarzındadır.[24] Dört sıra bordürle çevrelenen duvardan çıkıntılı mihrabın köşelik bölümünde bulunan kitabedeki Saff Suresi'nin, kıblenin Kudüs'ten Mekke'ye çevrildiğini anlatan ayeti Hamit Aytaç yazmıştır. Beş sıra mukarnas ile örtülü kavsaranın sağ ve sol üst köşelerinin her birinde, süsleme amaçlı altın kaplama birer küre yer alır. Nişinin alt kısmı üç köşe planlı olan mihrabın her iki yanında, silindirik gövdeli ve kum saati biçiminde, süsleme amacıyla yeşil breşin de kullanıldığı birer pilaster vardır. Mihrabın taç kısmının alt bölümünde bir sıra mukarnas, üst bölümünde ise bir sıra palmet dizisi işlenmiştir. Mihrabın üzerinde yer alan yuvarlak vitray pencerede "Allah", bu pencerenin sağ ve solundaki sivri kemerli pencerelerde ise sırasıyla "Muhammed" ve "Mustafa" yazılıdır.[16][25] Bu pencerelerin alçılı çerçeveleri Tevfik Özkurşun tarafından imal edilmişken kompleksteki taş üzerine işlenmiş süslemeleri İbrahim Tokluoğlu uygulamıştır.[17] Mihrabın sol tarafında ise bir Kâbe örtüsü sergilenir.[19]
Müezzin mahfilinin duvar cephesinde, Hamit Aytaç tarafından yazılan Bilâl-i Habeşî'nin isminin yer aldığı levhanın yanı sıra; pandantifler üzerindeki yuvarlak levhalarda, Macid Ayral tarafından yazılan Dört Halife'nin isimleri bulunur.[3][26][9] Beş adet dairesel süsleme kartuşunun bulunduğu kubbenin, merkezinde Hac Suresi'nin 65. ayeti yer alır. Kubbeyi mavi bir kuşakla kubbeyi çevreleyen Saff Suresi, Mustafa Halim Özyazıcı tarafından yazılmıştır.[17][25][9] On altısı büyük, on altısı küçük dendanlı kartuşla çevrelenen kubbenin merkezindeki süslemelerde kırmızı, sarı, lacivert ve mavi renkler kullanılmıştır. Kubbenin pencereler üzerindeki kısmında da aynı desen, merkezdeki deseni karşılayacak şekilde tekrarlanır. Pencerelerin üzerlerinde ve çevrelerinde, pencereleri saracak biçimde, köşeli geometrik desenler yer alır. Kubbe kasnağını çevreleyen yatay çizgiler, bordür ve flatolarla kubbe ile pandantifleri birbirinden ayırır.[15]
Abide-i Hürriyet Caddesi'ne bakan cephesinden bir görünüm (Temmuz 2013)
Ön cephe
Girişte yer alan levha
Avize ile arka kısımdaki duvar ve kubbe detayları
Son cemaat yerinin kubbelerinden birinin içi
Caminin içerisinde yer alan fıskiye
Mihrap
Zemin kattaki bir pencere
Kadınlar mahfilinin kolonlarında yer alan bir süsleme detayı
Kadınlar mahfilinin tavanlarında yer alan kalemişi süslemeler
Dış cephede bulunan bir rozet motifi
Avlu ve diğer öğeler
Camiyi çevreleyen avluya; her birinin girişinde merdivenlerin olduğu doğu, batı ve güney yönlerine açılan basık kemerli üç kapıdan giriş yapılabilse de güney yönündeki kapı, günümüzde kullanılmaz.[27][10] Hamit Aytaç tarafından güney yönündeki kapının dış tarafının üzerine yazılan besmele ile diğer iki kapının üzerindeki besmele ile başlayan birer ayet, celî sülüs türündedir.[17][11] Avluyu çevreleyen duvarda, demir parmaklıklı dikdörtgen pencerelerin sıralanır.[27] Bu duvarda yer alan mermer levhalarda, caminin yapımı esnasında bağış yapan kişilerin adları ile yaptıkları bağışlar işlenmiştir.[13] Avluda, caminin güneyinde kalan bir bölümde, yerden bir karış kadar yükseklikte, zemini altıgen karolarla döşeli cenaze namazı sofası bulunur.[13][9]
Ana binaya bitişik, tek şerefeli, çokgen planlı taş minaresi, caminin güneybatı köşesinde bulunur.[28] Şerefenin mukarnaslı dolgusunun altında kırmızı renkli taşlarla oluşturulan bir sıra palmet motifi, minareyi çevreler.[13] Minareye girişi sağlayan kapı dışarıda yer alırken görevlilerin kullanması için caminin içinden minareye açılan bir kapı daha vardır.[13] Sahının ortasında mermerden yapılan, dilimli kenarlı, ajurlu, geometrik ve bitki motifleriyle bezenmiş, altın varakların da yer aldığı fıskiyeli bir havuz bulunur.[28][19] Avlunun batı kesiminde yer alan üzeri açık, su haznesi "V" şeklinde birleşen on iki mermer blokla örtülü onikigen şeklinde mermer şadırvan, Nazimî Yaver Yenal tarafından tasarlanmıştır.[27][13] Yarım küre şeklindeki su dağıtma haznesinde bitkisel motifler, çevresindeki olukların üzerlerinde ise palmet motifleri yer alır. Şadırvanın çevresinde bulunan pencerelerin üst kısımlarındaki mermer kasnaklarda da palmet motifleri işlenmiştir.[13] Bu motiflerin iç yüzünde, Macid Ayral tarafından yazılmış dairesel biçimdeki celî sülüs ayetlerin yanı sıra, yan yana ikisinde "Hayır Sahibi" ve "Nuri Kozikoğlu" yazıları yer alır.[17][13][11] Pencerelerin altındaki muslukların etrafında dikdörtgenle çevrelenmiş sivri kemerler ile bu kemerlerin etrafında işlenmiş bitki motifleri bulunur. Muslukların üzerlerinde bulunan dikdörtgen şeklindeki sabunlukların yalnızca karşılıklı iki tanesi çokgen biçimlidir. Kemerlerin üzerinde, yeşil ve kırmızı mermerden ayrıntılar yer alır.[13]
Avlunun kuzey sınırının Halâskârgazi Caddesi ile kesişen doğu ucunda, iki katlı kütüphane binası konumlanır.[3][27][10] Bu yapının baklava desenli başlıklara sahip sundurmasının arkasında, ek mahfilin altında kalan kısımda cami görevlileri odaları, kadın ve erkek için ayrı birer gasilhane, bu iki kısım arasında ise cenazelerin bekletilebileceği, soğuk hava tesisatı bulunan bir oda yer alsa da cami görevlilerine ait olanlar dışındaki odalar günümüzde cami araç gereçlerinin konulduğu bir depo olarak kullanılır.[3][27][10] Yapının sonundaki oda, Şişli Camii Vakfına aittir.[10] İkinci katta, camidekine benzer bir mihraba sahip ek bir mahfil yer alır.[3][28] Avlunun doğu yönündeki kapısından girildiğinde, bu yapının iki kapısından soldaki, erkekler için yapılmış kapalı abdest alma mekânına; sağdaki ise üst kattaki ek mahfile ulaşan merdivenlerle açılır.[10] Mermer zeminli abdest alma mekânının üç cephesinde, arka planları mermerle kaplı musluklar bulunur.[9]
Abide-i Hürriyet Caddesi'ne bakan giriş (Ocak 2021)
Kütüphane binasından bir görünüm
Kütüphane binasının kapısı
Kaynakça
- Özel
- ^ a b c d e Egeli, Vasfi (Eylül-Aralık 1953). "Şişli Camii". Arkitekt, 263-264-265-266. ss. 169-177.
- ^ a b c d e "Şişli Camisinin inşası ilerliyor" (PDF). Arkitekt, 179-180. Kasım-Aralık 1946. ss. 268-270. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Aralık 2020.
- ^ a b c d e f g h i j Egeli, A. Vasfi (1956). "Şişli Câmii Şerifi". İstanbul Enstitüsü Dergisi. Cilt 2. İstanbul: İstanbul Matbaası.
- ^ "Şişli camii: Dün temlatma resmi yapıldı". Akşam. İstanbul. 23 Haziran 1945. s. 3.
- ^ "Şişli Camii". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 7. Tarih Vakfı. 1994. s. 185. ISBN 975-7306-00-2.
- ^ "Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği Sıra No: 81" (PDF). T.C. Resmî Gazete (12114). 30 Eylül 1965. s. 6. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Aralık 2020.
- ^ "Şişli Camii". Cumhuriyet. 4 Mart 1946. s. 2.
- ^ "Şişli Camii bugün halka açılıyor". Son Posta. 27 Haziran 1949. s. 2.
- ^ a b c d e Sevük, İsmail Habib (16 Nisan 1951). "Klâsikliği asrileştiren yepyeni âbide". Cumhuriyet. s. 2.
- ^ a b c d e f g Öztürk 2015, s. 29.
- ^ a b c d e Özcan 2017, s. 797.
- ^ "Yeni Bir Ulusal Mimarlık Anlayışı: II. Ulusal Mimarlık Akımı". MimarlıkMüzesi.org. 23 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l Öztürk 2015, s. 30.
- ^ a b c d Karakaya 2006, s. 97.
- ^ a b Öztürk 2015, s. 31.
- ^ a b c d "Şişli Camii'nden Mimari Detaylar". İstanbul Araştırmaları Enstitüsü. 28 Haziran 2016. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2020.
- ^ a b c d e f g "Şişli Camii'nin yazı ve tezyinatı" (PDF). Arkitekt, 263-264-265-266. Ekim-Aralık 1953. ss. 178-180. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Aralık 2020.
- ^ Özcan 2017, s. 801.
- ^ a b c Öztürk 2015, s. 32.
- ^ Özcan 2017, s. 803.
- ^ Öztürk 2015, ss. 31-33.
- ^ Öztürk 2015, ss. 31-32.
- ^ Öztürk 2015, ss. 30-33.
- ^ Karakaya 2006, ss. 97-98.
- ^ a b Öztürk 2015, ss. 31, 33.
- ^ Öztürk 2015, s. 33.
- ^ a b c d e "Şişli Camii'nden Mimari Detaylar – 2". İstanbul Araştırmaları Enstitüsü. 2 Eylül 2016. 29 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2020.
- ^ a b c Karakaya 2006, s. 98.
- Genel
- Karakaya, Ebru (2006). Türk Mimarlığı'nda Sanayi-i Nefise Mektebi/Güzel Sanatlar Akademisi'ni Yeri ve Restorasyon Alanına Katkıları (1883-1960) (yüksek lisans). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Türk İslâm Sanatları Programı.
- Özcan, Ali Rıza (2017). "Şişli Camii Cümle Kapısı Üzerindeki Müsenna Kitabe". Osmanlı'dan Günümüze Kur'an ve Hüsn-i Hat (PDF) (2. bas.). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı. ss. 797-809. ISBN 978-975-19- 6757-2. 2 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Aralık 2020.
- Öztürk, Sümeyra (2015). Mimar Vasfi Egeli: Hayatı ve Çalışmaları (1890-1962) (yüksek lisans). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı.
Dış bağlantılar
| Otorite kontrolü |
|
|---|
