İçeriğe atla

Şeyhbızın

Şeyhbızınlar
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Türkiye Türkiye600 aile (1908 yılında)
Irak Irak4.000 aile (1908 yılında)
Diller
Soranice, Şeyhbızeynice
Din
Sünni (çoğunlukla Şafii, bir kısmı Hanefi)

Şeyhbızınlar veya Şıhbızınlar, Irak ve Türkiye'de dağınık küçük topluluklara sahip bir Kürt aşiretidir. Ana yurtları Irak'ın Süleymaniye şehrinin Bâzân ilçesi ve çevresidir. Aşiretin Yemen valisi Bâzân ile ilişkisi olduğu düşünülmektedir.[1] Vali Bâzân'ın, Emeviler döneminde Yemen'den, kendi ismiyle anılan Irak'ın Bâzân bölgesine sürüldüğü iddia edilmektedir.[1] Aşiretin isminin Vali Bâzân ile ilişkili olarak "Şeyhbâzân"dan veya keçi anlamına gelen "bızın"dan geldiği düşünülmektedir.[1] Bu, aşiretin geçimini hayvancılık yaparak sağlaması ile ilişkilidir.

Aşiret mensupları Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde Soranice konuşurlarken, Türkiye'de olanlar Soranice'nin bir şivesi olan "Şeyhbızeynice"yi konuşmaktadırlar.[1]

Etimoloji

Aşiretin adının şeyh ve Bazan kelimelerinin birleşimi olduğu düşünülmektedir.[2] Kamûs-ül Â'lâm'da Bazan için şöyle denmektedir:

Bazan, Musul ilinin Süleymaniye Sancağı'nda ve Süleymaniye kentinin 30 km. kuzeybatısında ilçe merkezi bir kasaba olup, Dicle'nin kolu olan bir küçük ırmağın kıyısında ve Süleymaniye'den Akköprü'ye giden yolun üzerinde yer alır.

Bu kasaba aşiret mensuplarının geçmiş dönemlerdeki ana yerleşim yeri olduğu ve bu yerleşim yerinin isminin Yemen valisi Bâzân ile ilişkili olduğu şeklinde görüşler vardır.[2]

Tarihçe

16. yüzyılda yazılmış olan Şerefname'de Cizre bölgesindeki aşiretler arasında Şeyhbızınlardan da bahsedilir. Şeyhbızınlar, Tınzê yöresinde olan Dêrde kalesinde mukim bazı Kürt aşiretleriyle birlikte anılır.[3]

Alman haritacı ve kaşif Carsten Niebuhr'un 1778 yılında yayımlanan gezi kitabında yer alan Kürt aşiretleri listesine göre; Şeyhbızıni aşireti 10 bin nüfusuyla Mardin ve Bolu arasında sürüleri bulunan bir aşirettir.[4]

Mark Sykes'ın 1908'deki Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Kürt aşiretleri ile ilgili çalışmasında da Şeyhbızın aşiretinden bahsedilmiştir. Bu çalışmada aşiretin Baban'lardan oldukları belirtilmiştir. 1908 yılında aşiretin üç kolundan en büyüğü Köysancak,Erbil ve Kerkük yakınlarındaki yarı göçebe şekilde yaşayan 4.000 ailedir. İkinci kolu, Sultan Selim tarafından Erzurum'un fethedilmesinden sonra, 1514 yılında Baban bölgesinden Erzurum'a getirilen, burada 2 veya 3 köyde yerleşik biçimde yaşayan 450 aile ve Tortum yakınlarında yaşayan sayısı tespit edilemeyen ailelerdir. Üçüncü kolu ise yine Sultan Selim tarafından Boyabat yakınlarına yerleştirilen ve tamamen göçebe yaşayan, Anadolu giysileri giyip Kurmançça konuşan 120 ailedir. Ayrıca Eleşkirt yakınlarında yaşayan birkaç aile de rapor edilmiştir.[5]

Aşiretin ilk olarak Baban bölgesine yerleşmesi ise Osmanlılar ile Safeviler arasında yapılan savaşlarda arada kalmaları ve gerçekleştirilen başarısız görüşmeler neticesinde, Safeviler tarafından bu bölgeye sürülmeleri ile olmuştur. Aşiret Sünni olduğundan dolayı Sultan Selim tarafından bu bölgeye yerleşmeleri hoş karşılanmıştır.[2][6] Çaldıran Muharebesi sırasındaki desteklerinden ötürü, istedikleri yere yerleşme özgürlüğü de dahil olmak üzere çeşitli ayrıcalıklar elde etmiştirler. Aşiret üyelerinin geçici olarak Palu'da kaldıktan sonra Anadolu'ya doğru göç etmelerine izin verilmiştir.[2]

Mark Sykes, 1908'de Kürt aşiretleriyle ilgili çalışmasında, Kerkük yakınlarındaki Şeyhbızın aşiretine mensup yaklaşık 4.000 aileden şu şekilde bahsetmiştir: Büyük ve savaşçı bir aşiret, kavgacı ve sert mizaçlılar. Bölgede haydut olarak bilinmekteler. Mükemmel at biniciler. Çok zekiler, Martini-Henry tüfeği yapmaktalar. Kışın köylerde, baharda köylerinin çevresindeki çadırlarda yaşarlar.[5]

Pek çok Şeyhbızınlı Peşmerge olarak Irak-Kürt çatışması sırasında Kürt lider Mustafa Barzani'nin yanında savaşmıştır.[6]

Kaynakça

Genel

Özel

  1. ^ a b c d "Faik Bulut | Anadolu'daki Soraniler: Şêxbızın aşireti (1)". Independent Türkçe. 21 Ağustos 2021. 21 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2022. 
  2. ^ a b c d "Etnik Sınırlarda Gezinmek: Haymanalı Kürtlerin Kimliklenme ve Kültürlerarası İletişim Pratikleri" (PDF). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İletişim Bilimleri Anabilim Dalı. Fiğan, Mehmet. 2017. 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Eylül 2020. 
  3. ^ Şerefxanê Bedlîsî, Şerefname, Çeviren: Ziya Avcı, Azad yay., 2014,  s. 163
  4. ^ Carsten Niebuhr, Voyage en Arabie & en d'autres pays circonvoisins, v.2, Amsterdam 1780, s. 339 (Almanca baskısı 1778, s. 417)
  5. ^ a b Sykes,Mark
  6. ^ a b "KURDICA - Die Kurdische Enzyklopädie - Şêx Bizin". web.archive.org. 22 Ekim 2012. 22 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2020. 

Konuyla ilgili yayınlar

İlgili Araştırma Makaleleri

Kürtler, doğuda Zagros Dağları'ndan batıda Toros Dağları'na ve güneyde Hemrin Dağları'ndan kuzeyde Kars–Erzurum platolarına kadar uzanan coğrafi bölgede yoğun yaşayan, 2017 yılı tahminlerine göre dünyada yaklaşık 36–45 milyon nüfusa sahip olan İranî bir halktır. Bugün dünyadaki en büyük Kürt nüfusu, 15–20 milyon civarı ile Türkiye'de bulunurken; İran, Irak ve Suriye'de de sayıları 3 ila 12 milyon arasında değişen önemli Kürt nüfusları bulunmaktadır. Gerek Orta Doğu'daki siyasi ve sosyal karmaşalar ve sorunlar, gerekse diğer sebepler dolayısıyla özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında oluşan göçler sonucunda Batı Avrupa başta olmak üzere Kuzey Amerika ve Orta Asya gibi farklı bölgelere yerleşmiş bir Kürt diasporası da mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Celal Talabani</span> 6. Irak cumhurbaşkanı

Celal Talabani, Iraklı Kürt siyasetçi. 2005-2014 yılları arası Irak cumhurbaşkanı olarak görev almıştır. Irak'ın ilk Arap olmayan cumhurbaşkanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan Bölgesel Yönetimi</span> Iraka bağlı özerk bölge

Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Kürdistan Bölgesi veya Irak Kürt Bölgesel Yönetimi, Irak'a bağlı, anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Yaklaşık 40.000 km2'den oluşan idari birim; batıda Suriye, doğuda İran, kuzeyde ise Türkiye ile komşudur. Bölgesel yönetimin başkenti Erbil'dir. Kürdistan Parlamentosu Erbil'de yer almaktadır, ancak Kürdistan Bölgesi anayasası tartışmalı Kerkük kentini Kürdistan Bölgesi'nin başkenti olarak tanımaktadır. Bölgenin nüfusu, 2023 itibarıyla 6.556.752'dir. Resmî dilleri Kürtçe ve Arapça'dır.

<span class="mw-page-title-main">Kürt dilleri</span> Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren dil

Kürt dilleri veya Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren ve Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran'ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulan bir dil koludur. Kürtçe Irak'ta, Irak'a bağlı Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ve de facto özerk olan Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'nde resmî dil statüsüne sahiptir. Kürt dillerinin yukarıda belirtilenler haricinde Ermenistan, Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde az sayıda konuşanı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Goranice</span> Bir Batı İran dili

Goranice, bir Kuzeybatı İran dilidir. İran dillerinin kuzeybatı grubundan olup Zaza-Gorani Dilleri alt grubunda yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Orta Anadolu Kürtleri</span>

Orta Anadolu Kürtleri Anadolunun iç kesimlerine yerleşmiş ve orayı yurt edinmiş olan Kürtlerdir. İç Anadolu Kürtleri olarak da bilinmektedir. Ancak İç Anadolu Bölgesinin dışında kalan komşu bölgelerde yaşayanların ayrı tutulmaması gerektiğini ve o yüzden İç Anadolu Kürtleri teriminin uygunsuz olduğunu savunanlar da vardır. Ayrıca Tuz Gölü Kürtleri adı ile de anılmaktadır. Mustafa Kemal (Atatürk) ise 16/17 Ocak 1923 tarihlerinde Ahmet Emin (Yalman) ile yapılan söyleşisinde "Konya çöllerindeki Kürtler" olarak ifade etti.

<span class="mw-page-title-main">Mahmud Berzenci</span> Kürt lider

Mahmut Berzenci ya da Şeyh Mahmut Berzenci, Kürdistan Krallığını ilan eden Kürt aşiret lideri. 1918 yılında Süleymaniye'de bir isyan başlatmıştır.

Annaziler, Şerefname'de Ayyarî adıyla anılan, 990 yılında Ebu’l-Feth Muhammed bin Annaz tarafından kurulmuş ve 126 yıl hüküm sürmüş bir Kürt hanedanı.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Kürtleri</span> Türkiyede yaşayan Kürtler

Türkiye Kürtleri, Türkiye sınırları içinde yaşayan ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan en büyük ikinci etnik ve kültürel gruptur. Çeşitli tahminlere göre Kürtler, Türkiye nüfusunun %15 ila %20'sini oluşturmaktadırlar ve toplam sayıları 12,5 milyon ila 15 milyon arasındadır. Yoğun olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde olmakla birlikte, ülkenin çeşitli illerinde Kürtler yaşamaktadır. Bazı Kürtler tarafından bu bölgeler Kuzey Kürdistan olarak adlandırılsa da, bu adlandırma çeşitli tartışmalara sebep olmakta ve resmî olarak kabul edilmemektedir.

Ertoşi ya da Ertoşî, Kürt aşiretler birliği. Mendikan ve Hacîmendan adında iki kola ayrılmış olan 12 aşiretten müteşekkildir.

Soranice veya Orta Kürtçe, Hint Avrupa dil ailesinin Kuzeybatı Hint-İran dilleri grubundan olan bir Kürt dilidir. Ayrıca Kürdistan Bölgesel Yönetiminin resmî dilidir.

Caf, Zagros bölgesi kökenli ve şu anda Irak ve İran'da yaşayan Kürt bir aşiret.

<span class="mw-page-title-main">Türk Kurtuluş Savaşı El-Cezire Cephesi</span>

Osmanlı İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı'ndan ayrıldıktan sonra İngilizler ilk iş olarak Musul Vilayeti'ni işgal etti. Mondros Ateşkes Antlaşması'na bile aykırı olarak işgal edilen Musul Vilayeti'ni tekrar elde edebilmek için çeşitli planlar tatbik edildi. Zaten bölge ahâlîsinin çoğunluğunun Türk ve Kürtlerden müteşekkil olması, Anadolu Türkleri ile kültürel bağların kurulmasında kolaylık sağlamıştı. Hem bölge insanının ayaklanmaları hem de Özdemir Bey'in komutanlık ettiği Derbent Muharebesi cephedeki önemli gelişmelerdendir.

<span class="mw-page-title-main">Kanate Kurdo</span> Kürt yazar

Kanate Kurdo,, Sovyet Kürdü yazar, dilbilimci, akademisyen, Sankt-Peterburg Devlet Üniversitesi Şarkiyat Enstitüsü Kürdoloji bölümü başkanı.(1961-1985)

Kürtlerde din, bugün Kürtler'in yaşadığı coğrafi bölge olan Kürdistan, İslamiyet'ten önce, resmî dini Zerdüştlük olan Sasani İmparatorluğu'nun egemenliğindeydi. Bundan önce, Partlar devrinde Hıristiyanlığı yaymak isteyenler burada bazı Musevi Kürt gruplara rastladılar. II. Şapur döneminde ezilen Hristiyanlar, ancak 5. yüzyılda tekrar örgütlendiler ve Kürtler'i Hristiyanlaştırmak için piskoposlar gönderdiler. Kürtler, dini bakımdan heterojen bir halk olup aralarında birçok farklı dine mensup gruplar vardır. Kürtlerin çoğunluğu Sünni Müslümandır. İslamiyet'in ortaya çıkması ile Kürtlerin büyük çoğunluğu Müslüman oldu.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nde Kürtler</span>

Sovyetler Birliği'nde Kürtler, Sovyetler Birliği sınırları içerisinde içinde yaşayan Kürt kişi veya grupları betimler.

<span class="mw-page-title-main">Hakkâri Emirliği</span>

Hakkâri Emirliği, yedi asır boyunca Hakkâri bölgesinde hüküm sürmüş Hakkâri Emirlerinin iktidarını ifade etmektedir. Hakkâri bölgesi günümüz Hakkâri şehrinin sınırlarını aşan bir bölgedir. Batı'da Cizre'ye sınırı olan, doğu'da Urmiye gölüne kadar uzanan, kuzeyde Van'ı içerisine dahil eden Hakkâri Bölgesi güneyde Erbil'e kadar uzanmaktadır. Günümüzde Türkiye sınırları içerisinde Hakkâri diye bilinen şehir ise Colemêrg olarak bilinen Hakkâri Emirliği'nin, İmadiye'den sonraki ikinci merkezi görevi üstlenmiştir.

Mahmudi Beyliği, Hoşap'ta hüküm sürmüş Mahmudi aşiretinin kurmuş olduğu Kürt beyliktir. Mahmudi aşiretinin bölgeye nereden geldiği hakkında ihtilaflı bilgiler mevcuttur. Şerefname'de, Karakoyunlular döneminde Kara Yusuf tarafından Şam'dan veyahut Azerbaycan'dan bölgeye getirildikleri yönünde bilgiler yer almaktadır. Ayrıca Mahmudi aşireti reisi Mahmud Ağa'nın Cizre'den, Azerbaycan'a gittikleri ifade edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Mukri Emirliği</span>

Mukri Emirliği (Mukriyan,Mokri) olarak da bilinen Mukri Emirliği, 15. yüzyılın sonundan itibaren dört yüzyıl boyunca Urmiye gölünün güney ve batısındaki Mahabad ve çevresi bölgelerinde merkezlenmiş bir Kürt emirliğiydi.

Rişvan veya Reşiyan, Kürdistan coğrafi bölgesinin batısına özgü bir Kürt aşiretidir. Çoğunlukla Türkiye'de Adıyaman, Gaziantep, Kahramanmaraş, Malatya, Konya ve Ankara illerinde ve ayrıca Suriye'de Rakka ve İran'da Gilan, Horasan ve Kazvin eyaletlerinin şehirlerinde yaşamaktadırlar. Aşiretin üyeleri çoğunlukla Hanefi mezhebine bağlı olsa da bazıları Alevidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.