İçeriğe atla

Şeyh Haydar

Şeyh Haydar
Şeyh Haydar illüstrasyonu (soldaki)
Safevi Tarikatı Şeyhi
Görev süresi
1480-1488
Yerine geldiğiŞeyh Cüneyd
Yerine gelenSultan Ali
Kişisel bilgiler
Doğum 1459/60
Diyarbakır
Ölüm 9 Temmuz 1488
Tabersaran, Dağıstan
Evlilik(ler) Alemşah Halime Begüm
Çocuk(lar) Sultan Ali, I.İsmail, İbrahim Mirza
Dini Şii İslam

Şeyh Haydar, (d. 1459-60, Diyarbakır - ö. 9 Temmuz 1488, Tabersaran), Safeviye Tarikatından Şeyh Cüneyd'in oğludur. Babası savaşta öldüğünde henüz doğmamış olan Haydar, babası ölünce annesi Hatice Begüm (Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan'ın kızkardeşi)[1] Akkoyunlu Devleti'ne gittiği için Akkoyunlu sarayında doğdu. Dokuz yaşına kadar burada büyüyen Haydar, dayısı Uzun Hasan'la birlikte tarikatın merkezi Erdebil'e geldi ve tarikatın başına geçti. Küçüklüğünde Türkçe'den başka Arapça ve Farsçayı da öğrenen Haydar, dönemin ünlü bilgini Ali Kuşçu'dan da dersler almıştır.

Tarihçe

Karakoyunlu hükümdarı Cihan Şah'ı yenerek kendi otoritesini kuran Uzun Hasan ablasının oğlu olan Şeyh Haydar'ı 1469 yılında, dedelerinin şehri olan Erdebil'e tekrar yerleştirmiş. Safevi tarikatını tekrar burada kuzey Suriye, Anadolu'dan gelen müridleriye oluşturmuştu.[2] 1471-1472 yılında Uzun Hasan ile Despina Hatun'un kızı olan Alemşah Halime Begüm ile evlenmiştir.[3][4][5] Bu evliliği sonunda Sultan Ali Safevi, İbrahim Mirza ve Şah İsmail Safevi isminde 3 oğlu olmuştur.[6][7]

Babası Şeyh Cüneyd gibi tarikatı büyütmek istemiş ve Şirvanşahlar Devletine saldırmıştır. Başarılı sonuçlanan Derbent kuşatması sonunda Şirvan hükümdarı Ferruh Yasar (1462-1500) Gülüstan kalesine çekilerek 7 ay muhasarada kalmıştır. Daha sonra Şeyh Haydar'ın güçlenmesinden çekinen Akkoyunlu hükümdarı Sultan Yakup 1488'de Ferruh Yaşar'a yardım göndermiş ve Tabersaran yakınlarında yapılan savaşta Şeyh Haydar öldürülmüştür.[8] Başı kesilerek Tebriz'e getirilmiş ve iki gün sokaklarda halka gösterildikten sonra köpeklere atılmıştır.[9] Bu olay sonunda Şeyh Haydar'ın Erdebil'deki türbesi Kızılbaşlar için bir hac mekanı haline gelmiştir.[6] Şeyh Haydar'ın ölümünden sonra Akkoyunlu Sultanı Sultan Yakub, Şeyh Haydar'ın çoçuklarını ve eşini İstahr kalesine hapsetmiştir. Akkoyunlu hükümdarı Sultan Yakup’un 1490 yılında ölümü üzerine yeğenlerine sadece hürriyet yolu açılmamıştır. Sultan’ın vefatı sonucu Akkoyunlu topraklarında başlayan ve bir türlü bitmeyen iç savaşlar neticesinde tahtı eline geçiren Rüstem Bey, kardeşi Baysungur’a karşı giriştiği amansız mücadelede yeni kuvvetlere ihtiyaç duyması üzerine, Safevilerden yararlanmak istemiştir. Bundan dolayı da Şeyh Haydar’ın oğullarını ve eşini serbest bıraktırmıştır.[10]

Şeyh Haydar'ın Oğlu Şah İsmail Hatai, Safevî Devleti'nin kurucusudur.

Şeyh Haydar'ın Meşginşehr'deki türbesi.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Öngören, Reşat (2008). "Safeviyye". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 35. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 460-462. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2021. 
  2. ^ "Islam without Allah?, By Colin Turner, pg.63". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010. 
  3. ^ "Persia, By Brigadier- Sir Percy Sykes, pg.72". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010. 
  4. ^ "Safavid Iran, By Andrew J. Newman, pg.129". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010. 
  5. ^ "Don Juan of Persia - A Shi-Ah Catholic 1560-1604, By & Brothers Harper & Brothers, Harper Brothers Staff, &. Brothers Harper &. Brothers, pg.107". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010. 
  6. ^ a b "A History of Persia, By Percy Molesworth Sykes, pg.241". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010. 
  7. ^ "Voices of Islam: Voices of tradition, By Vincent J. Cornell, pg.225". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010. 
  8. ^ "E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, By M Th Houtsma, T W Arnold, A J Wensinck, pg.944". 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010. 
  9. ^ Tufan Gündüz, Son Kızılbaş Şah İsmail, 5. baskı, s. 34
  10. ^ "Şah İsmail: Hayatı ve Şahsiyeti". Sebahattin Şimşir. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 2019. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Uzun Hasan, Akkoyunlu hükümdarı olup, bugünkü İran, Irak, Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye'nin bir bölümünü kapsayan bir coğrafyada 1453-1478 yılları arasında hüküm sürmüştür. Akkoyunluların en güçlü hükümdarı olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Safevîler</span> 1501–1736 arasında İranda varlığını sürdürmüş devlet

Safevî İmparatorluğu, Safevîler veya Safevî Devleti, 1501 ve 1736 yılları arasında varlığını sürdürmüş, sıkça modern İran tarihinin başlangıcı olarak kabul edilen, İran tarihindeki en önemli hanedanlıklardan biri olan Türk kökenli Safevi Hanedanı tarafından yönetilmiş devlet. Bugünkü İran, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Afganistan, Türkmenistan ve Türkiye'nin doğu kesiminde varlığını sürdürmüş, Şiî Onikiciliği resmî mezhep olarak kabul etmiş ve İran'ın varisi olduğu Safevî Hanedanı'nın devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Çaldıran Muharebesi</span> I. Selim ve I. İsmail arasındaki askeri muharebe

Çaldıran Muharebesi, Osmanlı padişahı I. Selim ile Safevi hükümdarı Şah İsmail arasında 23 Ağustos 1514'te, günümüzde İran sınırları içinde yer alan Maku şehri yakınlarındaki Çaldıran Ovası'nda yapılan meydan muharebesidir. Muharebe, Osmanlı imparatorluğu'nun kesin zaferiyle sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Karakoyunlular</span> 1380-1469 yılları arasında bugünkü Doğu Anadolu Bölgesi, Güney Kafkasya, Azerbaycan ve Kuzey Irak topraklarında egemenlik sürmüş Oğuz Türklerinin kurduğu bir devlet

Karakoyunlular ya da Karakoyunlu Devleti, başkenti Tebriz olan ve 1380-1469 yılları arasında bugünkü Doğu Anadolu Bölgesi, Güney Kafkasya, Azerbaycan ve Kuzey Irak topraklarında egemenlik sürmüş Oğuz Türklerinin kurmuş olduğu bir devlettir.

<span class="mw-page-title-main">Safiyüddin Erdebilî</span> Safevî Hanedanına ismini veren kişi

Şeyh Safiyüddin İshak Erdebilî, Safevi Tarikatı'nın kurucusu olan mutasavvıf ve şair.

Şeyh Cüneyd, Safeviye Tarikatı'nı devlet yapmak isteyen ve Şiiliğe temayül ettiren ilk şeyhi.

<span class="mw-page-title-main">Safevî Hanedanı</span> İrana hükmetmiş bir hanedan

Safevî Hanedanı, 1501'den 1736'ya kadar bugünkü İran ve Güney Kafkasya'yı yönetmiş hanedandır. Adını Erdebil'deki Safeviyye tarikatının kurucusu Safiyüddin Erdebilî'den almıştır.

<span class="mw-page-title-main">I. İsmail</span> Safevî Devletinin kurucusu ve ilk hükümdarı

I. İsmail, bilinen adıyla Şah İsmail veya tam unvanıyla Ebu'l-Muzaffer Bahadır el-Hüseynî, Safevî Tarikatı'nın lideri, Safevî Devleti'nin kurucusu ve ilk hükümdarıdır. Alevilik ve Bektaşilikte Yedi Ulu Ozan'dan birisi olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Yakub (Akkoyunlu)</span>

Ebül Muzaffer Sultan Yakub - Akkoyunlu Devleti'nin 3. Sultanı ve şair.

Şahkulu İsyanı, 1511 yılı Nisan ayında, Şah İsmail'i kurtarıcı olarak kabul eden Şahkulu önderliğindeki Kızılbaşlar tarafından II. Bayezid yönetimindeki Osmanlı İmparatorluğu'na karşı gerçekleştirilmiş bir isyandır. Bu isyan, Antalya, Manisa, İzmir, Karaman, Mersin, Konya, Kırşehir, Tokat, Amasya, Yozgat ve Çorum'a yerleşen Aleviler tarafından başlatıldı. Şahkulu Baba isyanı, Anadolu'da Osmanlı'ya karşı yapılan ilk büyük dini isyanlardan biridir. Şahgulu Baba isyanının ortaya çıkışı her ne kadar öncelikle Safevi mezhebinin Osmanlı topraklarına yerleşen Şiiler üzerindeki etkisi ile ilişkilendirilse de, aynı zamanda derin toplumsal kökenlere de sahiptir.

Kızılbaş, eski dinî inanış ve kültürleri ile İslamiyeti kendilerine has bir şekilde birleştirip Şiilik'ten etkilenen Safevi Tarikatı müridleri için kullanılan terim.

<span class="mw-page-title-main">I. Tahmasb</span> 2. Safevî şahı

I. Tahmasb, Safevî Devleti'nin ikinci hükümdarıdır.

Safevi Tarikatı, Safiyüddin Erdebilî tarafından Erdebil kentinde kurulmuş bir sufi tarikattır. Erdebil, Hazar Denizi’nin güney batı kıyısında, günümüzde İran’ın kuzey batı bölgesinde yer alan bir kenttir.

<span class="mw-page-title-main">Zahid Gilani</span> İranlı ilahiyatçı (1216-1301)

Zahid Gilani tam adıyla Tâcüddîn İbrahim b. Rûşen Emîr b. Bâbil b. Bîdâr el-Kürdî es-Sencânî Zahidiyye tarikatının şeyhi ve mutasavvıf.

Şeyh Sadrettin Musa, Safevi Hanedanına ismini veren ve Safeviye Tarikatı'nın kurucusu Şeyh Safiyüddin İshak Erdebili'nin halefi ve oğludur. Şeyh, oğlu Hoca Alaaddin Ali (1391-1429), onun oğlu Şeyh İbrahim (1429-1447), onun oğlu Şeyh Cüneyd (1447-1460) ve onun oğlu Şeyh Haydar (1460-1488) yolu ile, Safevi Devleti'nin kurucusu Şah İsmail'in atasıdır.

Safevî-Kızılbaş tarihi; Safevîler adlarını bir Sünnî olan Sultân’ûl-Halvetî Zahid Gilani’nin kızı “Bibi Fâtıma” ile evlenen ve böylece Gilani’nin vefâtından sonra da kendi adıyla anılan Safevî Tarikâtı kuran Safiyüddin Erdebilî’den almaktadır. Şeyh Cüneyd devrinde Şiîliğin “İmâmiye-i İsnâ‘aşer’îyye/Onikicilik” mezhebini resmen benimseyen Safevî’îyye Tarikâtı, Cüneyd’in torunu İsmâ‘il zamanında kurulan Safevî Devleti’nin de altyapısını oluşturdu.

<span class="mw-page-title-main">Despina Hatun</span> Despina Hatun

Despina Hatun, veya Theodora Megali Komnini,, Trabzon İmparatoru IV. İoannis'in kızı, Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın eşi, Safevî Devleti hükümdarı Şah İsmail'in annesi Alemşah Halime Begüm'ün annesi.

Alemşah Halime Begüm, Safevi Devleti'nin kurucusu Şah İsmail'in annesi.

Sultan Ali, Safevi Tarikatı şeyhidir. Şah İsmail'in abisidir.

<span class="mw-page-title-main">I. Faruk Yaşar</span>

Faruk Yaşar, Şirvanşahlar devletinin otuz altıncı hükümdarı ve Şirvanşah I Halilullah'ın oğludur.