İçeriğe atla

Şeyh Hamdullah

Şeyh Hamdullah tarafından nesih hattı ile yazılan son dönem 15. yüzyıl Kuran-ı Kerim sayfa örnekleri

Şeyh Hamdullah veya (Arapça: ابن الشيخ الأمَسي, İbn al-Shaykh al-Amasi) bir Türk hattatıdır. (d. 1429/1456 Amasya - ö. 1526 İstanbul) Sühreverdiyye (Arapça: سهروردية‎, Suhrawardiyya) tarikatı şeyhlerinden Mustafa Dede Efendi’nin oğludur.

Hayatı

Hattat Piri Şeyh Hamdullah'ın yaşam öyküsü;

Doğumu ve eğitimi

İslam yazı sanatını zirveye taşıyan hattat olarak tanımlanan Şeyh Hamdullah Amasya’da doğmuş, Buhara'dan Amasya'ya göç etmiş Şeyh Mustafa'nın oğludur. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte tarihçiler Hicri 833 - 840 veya Milâdi 1426 - 1429 olabileceğini kaydetmektedirler.

Hamdullah Çelebi, dini ilimleri ve edebi bilgileri devrinin meşhur alimi Şehzade II. Bayezid ve Ahmed’in hocası Hatip Kasım Efendi’den tahsil etmiş, ileri seviyede Arapça öğrenmiştir.

İlk hat hocası Sufi Yahya Çelebi-zâde Ali Çelebi olmuştur. Onun Fatih Sultan Mehmet’e kâtip olması üzerine Amasya’da Hayrettin Halil Çelebi hocalığında yazı eğitimini tamamlamıştır. O altı el yazısını Ya'kût El-Musta'simi'nin ardılı ve Abdallah Sayrafi (ʿAbd-Allāh Ṣayrafī Tabrīzī)'nin gözbebeği Hayreddin Mar'aşî (Ḵayr­al-Dīn Maṛʿašī)'den öğrendi. Şeyh Hamdullah asıl gelişmesini Yakut Musta’sımi (Yāqūt Mostaʿṣemī ʿJamāl-al-Dīn Abu’l-Majd) ve Abdullah Sayrafi’nin yazıları üzerinde yaptığı uzun çalışmalar sonucunda elde etmiştir.”

Şeyh Hamdullah yazdığı yazı ve kendine has üslûbu ile ‘Kıbletül Küttab’ diye anılmıştır. Yazı onun elinde o derece gelişip güzelleşmiştir ki zamanındaki ve daha sonraki hattatlar ona benzemeye çalışmışlarsa da sanatına yaklaşabilen çok az olmuştur.

II. Bayezid, şehzadeliği ve Amasya valiliği sırasında Şeyh Hamdullah ile yakından ilgilenmiş, hatta Hamdullah’ın yazı hokkasını kendi elinde tutarak üstada hizmette bulunmuştur. Davetlerde de en yakınında oturtmuş, diğer misafirlerden ayrı tutmuştur.

II. Bayezid Hamdullah'ı İstanbul'a davet ediyor

1481'de Fatih Sultan Mehmed Han’ın vefatı üzerine tahta davet edilen Şehzade Bayezid, Amasya’dan ayrılırken hocası Şeyh Hamdullah’ı İstanbul’a davet etmiştir. Bayezid Han’ın saltanat tahtına çıkmasından bir süre sonra Hamdullah İstanbul’a gitmiş, Amasya’da iken arkadaşlık yaptığı Hattat Abdullah ve Hattat Cemaleddin Amasi’nin evine misafir olmuştur.

Hocasının İstanbul’a geldiğini işiten Sultan Bayezid Şeyh’e olan muhabbetinden, ona yakın olmak ve sohbetinde bulunmak için sarayın harem dairesi civarında oda tahsis etmiştir. Daha sonra Şeyh Hamdullah, saraya kâtip ve saray hüddamlığına muallim tâyin edilmiştir.

Hamdullah'ın okçuluğu

Hattatların piri Şeyh Hamdullah, “Şeyh” unvânını ok atıcılığından almıştır. Ok ve yay yapmakta meşhurdur. Şeyh Hamdullah iyi bir ok atıcısı olduğunu, 1100 adımlık atışıyla göstermiştir. Pehlivanlar arasında ok atış rekoru kırarak menzil sahibi üstat olmuştur.

Bu başarıları sebebiyle Padişah II.Bayezid tarafından Mahmud ve Hamza Dede’den sonra Ok Meydanı Atıcılar Tekkesi Şeyhliği’ne tayin edilmiştir.

Şeyh Hamdullah aynı zamanda iyi bir terzidir. Diktiği kaftanların dikiş yerlerini bulmakta zorlukta çekilirmiş. II. Bayezid’in şehzadeliği sırasında Şeyh Hamdullah kendi elleri ile diktiği ve hediye olarak verdiği kaftanda dikiş yerleri gizlenmiştir.

Son yılları ve ölümü

II. Bayezid’in vefatından sonra oğlu Sultan Selim zamanında sekiz yıl tamamen inzivaya çekilmiştir. Hem talebe yetiştirmiş, hem de manevi terbiyesine girmiş müritlerini irşat ederek günlerini geçirmiştir. Kanuni Sultan Süleyman Han’ın tahta çıkması ile tekrar padişahın teveccühüne mazhar olmuştur. 1526 yılında İstanbul’da ölmüştür. Vefat ettiğinde yaşı doksanın üstündedir. Mezarı Karacaahmet Mezarlığı'ndadır. Celi sülüs hatla yazılmış mezartaşı kitabesinde "Reisü'l-hattatin Hamdullah el-maruf bi-ibni'ş-Şeyh rahmetullahi aleyh Hicri 927/Miladi 1521" yazılıdır.

Eserleri

Şeyh Hamdullah doksanı aşan yaşı ile hayata veda ettiği zaman, geride 30 Mushâf-ı Şerif, 50 En’am-ı Şerif ve cüz, 121 murakka[1] ve kıt’a[2] 8 ilmi eser, 6 dua mecmuası bırakmıştır. İlim ve sanat dünyamıza bilhassa altı nevi yazıda eserler vermiştir. 47 adet Mushaf-ı Şerif, Meşarik ve Mesahib-i Şerif, bine ulaşan Enam,[3] Kehf, Nebe sureleri, tomar kıt’a ve murakka yazmıştır. Mimaride tezyini bir unsur olan celi yazılarla pek az meşgul olmakla beraber bilinen celi yazıları İstanbul’un Firûz Ağa Camii, Davut Paşa Camii, Bayezid Camii kitabeleri ile Edirne Bayezid Camii kitabeleri onun eseridir. Ayrıca 15. yüzyılda Şeyh Hamdullah tarafından Kur'an kopyalanmıştır.

Notlar

  1. ^ Hattatların ayrı ayrı kâğıtlara yazıp sonra bir arada mecmua haline getirdikleri meşkler, a. bkz. mecmua, meşk. BSTS / Kitaplıkbilim Terimleri Sözlüğü
  2. ^ ed. Dörtlük Güncel Türkçe Sözlük
  3. ^ is. (ena:m) din b. esk. Bazı ayet ve sureleri içeren dua kitabı. Güncel Türkçe Sözlük

Kaynakça

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">I. Mehmed</span> 5. Osmanlı padişahı (1413–1421)

I. Mehmed veya Mehmed Çelebi, beşinci Osmanlı padişahı. Tarihî kaynaklarda ismi, Mehmed isimli diğer padişahlarınki gibi, Muhammed şeklinde geçer. Babası I. Bayezid, annesi cariye olan Devlet Hatun'dur.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Karahisari</span> Osmanlı Türk hat sanatçısı

Ahmed Karahisari, Osmanlı hattatı.

Bayezid Paşa Osmanlı Devleti'nin Fetret Devri'nde, 1413'te Sultan I. Mehmed Çelebi saltanatında sadrazam olmuş; devleti toparlama süreci içinde yanında bulunmuş ve sonra da II. Murad döneminde Düzmece Mustafa'ya Sazlıdere'de yenilip teslim olup onun emriyle öldürüldüğü Temmuz 1421'e kadar başvezirlik yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Bayezid Camii</span>

Bayezid Camii İstanbul'un Beyazıt semtinde Sultan II. Bayezid tarafından yaptırılmış bir cami.

<span class="mw-page-title-main">Ayazma Camii</span>

Ayazma Camii, İstanbul'un Üsküdar ilçesinin Aziz Mahmud Hüdayi Mahallesi'nde yer alan, Osmanlı Dönemi'nden kalma tarihi bir camidir. 26. Osmanlı Padişahı III. Mustafa tarafından, annesi Mihrişah Emine Sultan ve ağabeyi Şehzade Süleyman adına yaptırılmıştır. Mimarı Mehmed Tahir Ağa'dır. Yapımına 1758 yılında başlanan cami, 2 yıllık inşaat sürecinden sonra 1760 yılında ibadete açılmıştır. Cami mimari olarak Osmanlı ve Barok esintilerini yansıtmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Nesih</span>

Nesih, neshi veya neshî, özellikle Osmanlılar tarafından yazmalarda kullanılan, yumuşak, köşeleri yuvarlaklaşmış, işlek bir yazı türü ve Arap harflerinin, basımda ve yazma kitaplarda en çok kullanılan çeşidi olarak tanımlanır. Nasaḫ terim kökü "kaldırma, hükümsüz kılma" ve "kopya" anlamına gelen nesih yazı türü, Osmanlı İmparatorluğu'nda da özellikle kitap kopyalamak için kullanılmıştır.

Divanî, bir bakıma tevkie, bir bakıma ta'like benzeyen son derece hareketli, karmaşık, özel bir yazı türü. Tâlik yazı türünün Osmanlı Türkleri ve Mısırlılar tarafından benimsenmesi ve yayılması sonrası, kendi zevklerine uyacak şekilde çeşitli değişiklikler yaptılar. Onların geliştirdiği bu özel yazı türü Dîvân-ı Hümâyun’daki resmi yazışmalarda kullanımı nedeniyle adına Divanî denilmiştir. Divanî, Arap ülkelerinde ise hala, jalī "büyük-boy" ve ḵafī "küçük-boy" iki biçimi kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kazasker Mustafa İzzet Efendi</span> Osmanlı hattatı (1801-1876)

Adaşı ve ustası olan bir diğer ünlü hattat Yeserizade Kazasker Mustafa İzzet Efendi ile karıştırılmamalıdır.

Hattat Mehmed Şefik Bey, Türk hattat.

II. Bayezid Camii, Edirne'de II. Bayezid Külliyesi içinde yer alan anıtsal camidir.

<span class="mw-page-title-main">Hattat Aziz Efendi</span> Osmanlı hattat

Hattat Aziz Efendi, Şeyh Mehmet Abdülaziz (Aktuğ) Efendi, Türk hattat.

Mehmet İlmi Efendi, Türk hattat.

Cemal Halveti, Osmanlı devrinde yaşamış mutasavvıf, divan şairi ve müfessir.

<span class="mw-page-title-main">Mehmed Şevki Efendi</span>

Mehmed Şevki Efendi (d. 1244/1829, Kastamonu - ö. Hicri 25 Nisan 1303 - M. 7 Mayıs 1887, İstanbul, Osmanlı hattat. Yazı sanatına "Şevki Mektebi" adlı üslûbu kazandırmış, sülüs-nesih hat meşkleriyle bilinmektedir.

Hamdullah (Ahmed) el-Ensârî, Sahabe-i Kiram’dan bir zattır. Medine’li olduğu için Ensârî adını almıştır. Eyüp Sultan ile birlikte Konstantinopolis’in kuşatmasına katılmış ve can vermiştir.

Hasan Çelebi, Türk hattat.

Yahya Hilmi Efendi, 19-20. Yüzyıl Hattatlarındandır. Nesih yazıda gerçekten başarılı bir hattat olan Yahya Hilmi Efendi’nin ismi, dönemin iki büyük nesih hocası olan Kazasker Mustafa İzzet Efendi ve Şevkî Efendi’den sonra anılır. Onların günümüzdeki üslûbu karşısında, kendine özgü bir şiveyle dikkati çeker.

<span class="mw-page-title-main">Celî</span>

Celî, hat sanatında bir yazı cinsi meşkedilirken kullanılan meşk kaleminden daha geniş bir kalemle yazılan iri şekline verilen isimdir.

Hattat Ahmed Râkım, Hattat Mustafa Râkım ile karıştırılmaması için İkinci Râkım veya Küçük Râkım olarak anılmaktadır. Hattat Mustafa Rakım'ın talebesi Haşim Efendi'den ders almıştır. Hocasından sülüs ve nesih yazılarıyla tuğra çekmesini öğrenerek 1840'ta icazet almıştır. Yazılarında Mutafa Râkım Efendi'yi taklid etmiş bu sebeple de yazıları sonunda Râkım imzasını kullandığı için Mustafa Râkım ile karıştırılmıştır. Rüşdiye Mekteplerinde yazı hocalığı yanında matbaalarda hattatlık da yapmıştır. Birçok delâil ile beş adet şifâ-i şerif yazdığı ve bir mushaf yazdığı bildirilmektedir. Delâ'ilü'l-hayrât' ile muhtelif meşk murakka'ları da taş basma olarak tab edilmiştir. Hicri 1282 veya 1283 yılında ölmüş ve Şeyh Vefa Camisi'ne defn edildiği belirtilmekle beraber mezar taşı mevcut değildir.

<span class="mw-page-title-main">Mahmud Celaleddin Efendi</span>

Mahmud Celaleddin Efendi bir Osmanlı hattatıydı.