Şemsülmülk İsmail

Şemsülmülk İsmail (Arapça: شمس الملک اسماعیل), (d. ? - ö. 1 Şubat 1135) Türk asıllı üçüncü Böriler Şam atabeyi. 1132-1135 arasında, Büyük Selçuklu Devleti devletine tabi Böriler Şam Atabeyliği yapan hükümdardır.

Şemsülmülk İsmail, babası Tacülmülk Böri 6 Haziran 1132'de Haçlılar ile çatışmalara devam etmekte iken İsmailî Haşhaşilerin gönderdiği bir fedai tarafından bıçaklanıp yaralamasından sonra çok yaşayamayıp hayatını kaybetti ve Böriler Şam Atabeyliği görevini üzerine aldı.^[1][2][3]

Haçlı Franklar genç atabeyin tecrübesizliğinden faydalanmak isteyerek Beyrut'ta iş gören birkaç önemli Şamlı tüccarın ticari mallarına haksız ve hukuksuz olarak el koymmaya karar verdiler. İsmail Haçlılardan bu haciz edilen mallarının karşılığının Şamlı tacirlere verilmesini ve bir daha bu hukuksuz işlere başvurulmamasını talep etti. Fakat Haçlı Franklar bu taleplere hiç karşılık vermediler,. Bunun üzerine İsmail Haçlılara askeri saldırıya geçti. 11 Aralık 1132'de Haçlılar Kudüs Krallığına bağlı olan Baniyas kalesini kuşattı. Bu kale kuşatılmakta iken Kudüs Krallığı Haçlı Yafa Kontu olan II. Hugh'un ayaklanması ile uğraşmakta idi ve bu nedenle Kudüs Krallığı Baniyas kalesine destek sağlayamadı. İsmail kale duvarlarına karşı 15 Aralık'ta yaptığı hücumla bu surları ve şehri eline geçirdi. Bu şehrin kalesini savunan Haçlılar birliğini esir aldı ve İsmail bu esirlerin hepsini Şam'a götürdü.^[1][3]

Bundan cesaret alan İsmail bu sefer Suriye'deki Zengilere karşı saldırdı. Zengiler idaresinde bulunan Hama şehrini kuşatma altına aldı ve iki gün süren bir kuşatmadan sonra kaleyi eline geçirdi. Bundan sonra Şayzar kalesi üzerine yürüdü; kalenin komutanı emir hemen kaleyi İsmail'e teslim etti ve Borilere biat etmeye söz verdi. Bundan sonra İsmail "Şafik Tirun" kalesinde de aynı sonuca ulaştı. Bu genç enerjetik Şam Atabeyi'nin bu başarısından hoşlanmayan Haçlılar Kudüs Karallığı bir Haçlılar ordusunu Eylül 1134'te Havran'a talan ve ganimet toplamak için akına gönderdi. İsmail bu Haçlılar ordusunun Şam'a yönelmesini önlemek için onların yolunu kesmek için ordusu ile sefere geçti. Fakat Haçlılar ordusunun kendi ordusuna karşı daha üstün olduğunu görerek bir mağlubiyeti göze alamayarak bir muharebeye girmekten çekindi. Fakat Kudüs Krallığı'nın dikkatini diğer bir yöne çekmek için Taberiye ve Nasıra şehirlerine ve etraflarındaki arazilerde talan akınları düzenlemek için akıncı askerî birlikleri gönderdi. Fakat Şam Atabeyliği ile Kudüs Krallığı'nın devamlı mücadele etmeleri her iki devleti de zayıflatmaktaydı ve bundan faydalanan Suriye kuzeyinde bulunan Zengiler oldu. Bunu anlayan taraflar Ekim 1234'te Kudüs Krallığı'nın yaptığı anlaşma yapma teklifini kabul ettiler ve Böriler Şam Atabeyliği ile Haçlılar Kudüs Krallığı arasında bir barış anlaşması imzalandı.^[1][3]

İsmail bu başarılarını gerçekleştirmek için Şam halkından gittikçe daha yüksek vergiler almaya başladı ve bu Şam halkı arasında büyük hoşnutsuzluk yarattı. 1134'te "Aylba" adlı bir kölesi İsmail'e bir suilkast tertip etti ve İsmail bu suikasttan güç kurtuldu. Bu suikast İsmail'in kendine destek verenlerden ve ailesinden gayet şüpheli olmasına yol açtı ve İsmail her yandan kendi aleyhine komploların olacağından korkmaya başladı. Bu nedenle ailesinden ve yüksek devlet mensuplarından şüphe attıklerini ortadan kaldırmaya karar verdi. Kardeşi olan Sawing'ı tutuklattı, işkence ettirdi ve Sawıng bu işkence sırasında hayatını kaybetti. Bu sefer İsmail annesi Zümrüd Hatun'un sevgilisi olan saray mabeyncisinden şüphelenmeye ve onu elimine etmek için çabalar planlar yapmaya başladı. Fakat Zümrüt Hatun sevgilisi olan saray mabeyncisinin Şam'dan Palmira'ya kaçmasını sağladı. İsmail'in bu başarısızlığı onu daha da korkuttu ve ailesinin diğer fertlerini kendini elemine ettirmesini önlemeye çalıştı. Bunun için Şam Atabeyliği'nden çekilemeye karar verdi. Şam Atabeyliği Zengiler eline geçti ve İsmail de Sarhad kalesine çekildi. Gerçekten de annesi Zümrüd Hanım, özellikle sevgilisi Saray Mabeynci'nin tehdit edilmesinden sonra, oğlu aleyhinde bir komplo hazırlamaya başlamıştı. 1 Şubat 1135;de Zümrüd Hanum bu komplosunu uygulamaya koydu. Sarhad'a çekilmiş oğlu İsmail'i bir fedai göndererek öldürttü. Böriler Şam Atabeyliği tahtına Zümrüd Hatun'un ikinci oğlu olan Şehabeddin Mahmud'u geçti.^[1][2]

• Böriler

• Sevim, Ali ve Merçil, Erdoğan (1995), Selçuklu Devletleri Tarihi: Siyaset, Teşkilât ve Kültür', Ankara: TTKY, Ankara, ISBN 9789751606907
• Alptekin, Coşkun (1985) Dimaşk Atabeyliği (Toğ-Teginliler), İstanbul:Marmara Üniversitesi Yayın. s.96-107
• R. LeTourneau, "Burids", H.A.R.Gibb, J.H.Kramers, E. Levi Provencal ve J. Schacht (ed.), (1986) The Encyclopedia of Islam, Vol. I, Londra. (İngilizce)
• Grousset, Rene (1934 Yen.bas. 2006), Histoire des croisades et du royaume franc de Jérusalem - II. 1131-1187 L'équilibre, Paris: Perrin. (Fransızca)