İçeriğe atla

Şemkir minaresi

Koordinatlar: 40°50′07″K 46°07′34″D / 40.83528°K 46.12611°D / 40.83528; 46.12611
Şemkir minaresi
Minare'nin Frédéric Dubois de Montpere tarafından çizimi, 19. yüzyıl.
Harita
Koordinatlar40°50′07″K 46°07′34″D / 40.83528°K 46.12611°D / 40.83528; 46.12611
KonumŞemkir, Azerbaycan
MalzemeTuğla
Tamamlanma tarihi11. yüzyılın sonu

Şemkir minaresi veya Şemkir kulesi,[1] "Şamhor sütunu" olarak da bilinir,[2] Şemkir (günümüzde Azerbaycan'da bir şehir) yakınlarında bulunan bir kule veya minaredir.[3][4] Kulenin 11. yüzyılın sonunda inşa edilen görünümü, 19. yüzyılın ilk yarısında Şemkir'in Orta Çağ yerleşimini ziyaret eden N. Florovsky'nin[5] ayrıntılı yazılı açıklamasının yanı sıra Grigory Gagarin ve Dubois de Montpereux gibi sanatçıların resimlerinden bilinmektedir.[6]

Hakkında

Anıt birçok gezginin dikkatini çekmiş ve defalarca bahsedilmiş ve hatta tarif edilmiştir.[2] Anıtla ilgili en eski referans Ebü'l-Fidâ'da (14. yüzyılın başı) bulunur ve minarenin çok yüksek ve olağanüstü olduğu belirtilir. Mimarisinin stilistik özelliklerine atıfta bulunan Mikael Useynov ve Leonid Brittanytsky, minareyi 12. yüzyıldan 13. yüzyılın başına kadar tarihlendirmişlerdir.[2][7] G. Gamba, Kafkasya seyahatini anlatırken kuleyi Roma'daki Trajans Sütunu ile karşılaştırmış ve mollaların bu kuleyi Müslümanları namaza çağırmak için kullandıklarını belirtmiştir.[8] Eduard Eichwald minareyi 1826 yılında görmüş, ancak Boris Dorn 1861 yılında Şemkir yerleşim bölgesini ziyaret ettiğinde sadece kalıntılarını bulmuş ve yerle bir olduğunu rapor etmiştir. Minare, Dubois de Montpereux[6] ve Grigori Gagarin'in birbirini tamamlayan çizimleriyle bilinmektedir. Ancak bu çizimler minarenin geçmişteki çevresi hakkında fikir vermemektedir. Bu nedenle, 1650'lerde Şamkir'den geçen Arseny Sukhanov'un anlattıkları özellikle ilginçtir. "Boş şehirden geçtik, büyüktü, tuğladan ve topraktan bir taştan yapılmıştı, ama içinde bir tane daha vardı; her ikisinin de duvarları hasarlıydı, ama sadece tuğladan yapılmış yüksek minare sağlamdı; nehrin üzerinde tuğladan bir köprü vardı; beş nehre bölünmüş büyük bir nehir; nehir kıyısı boyunca; bu nehri geçtikten sonra, kıyıda geceyi bunun boş dolusuna karşı geçirdik" diye yazmıştır.[9]

Bu kuleden Amerikalı Protestan misyoner Eli Smith bahsetmişti:[10]


N. Florovsky'nin 1899'da Peterburg'da yayınladığı kitaptaki yazılı anlatım, minarenin yapısı ve boyutlarının daha eksiksiz bir tanımı için de değerlidir. Florovsky'ye göre Gence vilayetinin en değerli antik anıtıdır:


Mimari özellikleri

Grigori Gagarin'in tarafından çizilmiş Şemkir minaresi.

Minare tasarımı yaygındır. Taban, giriş açıklığı olan prizmatik bir hacimdir. Kama şeklindeki eğimler, üzerinde minarenin hafifçe incelen kulesinin yükseldiği sekiz yüzlü bir alana geçiş oluşturur. Müezzin için balkonun yorumlanması ilginçtir. Grigori Gagarin'in çizimi, altında bir yazıt şeridi bulunan destekleyici sarkıt kornişin büyük eklemlerini yakalar. Şerefenin üzerinde uzun bir orana sahip küçük bir lanset açıklığı bulunmaktadır.[7]

Minarenin tepesi, Karabağlar ve Nahçıvan'daki yaklaşık aynı tarihli minarelerin restorasyonu için başlangıç malzemesini temsil etmektedir.[2] Minare, uçtan uca hafif bir kemere sahip bir tür "fener" ile tamamlanmıştır. "Fener "in gelişmiş bir balkonla birleşimi bir müezzin için biraz sıra dışıdır ve bu nedenle nadirdir.[7] Böyle bir "fener" komşu ülkelerin minarelerinde yaygındır. Şirvan minarelerinde bulunmaz ve müezzin için dairesel dolambaçlı bir balkon tasarlanmıştır. Şekil aynı zamanda kulenin tepesine kadar olan tuğla örgüsünün desenindeki farklılığı da göstermektedir.[2] Buna ek olarak, kulenin üzerinde, yaklaşık olarak üst üçte birlik kısmının yüksekliğinde, yarık benzeri açıklıklarla kesilmiş geniş bir dekoratif şerit göze çarpmaktadır.[2]

Kufi kule yazıtı

Şemkir kulesinin 4 taş levhası (kitabe) üzerinde Arapça Kufi yazıt bulunmaktadır. Azerbaycan Tarih Müzesi

1970 yılında Azerbaycan SSC'nin Şamkir bölgesinde bir gaz boru hattı döşenirken, Şamkir kasabasının yerinde bir Kufi yazıtı bulundu. Bu yazıt, yapısının amacını ve inşa tarihini aydınlatmaktadır.[12] Günümüzde Azerbaycan Tarih Müzesi'nde bulunan bu taş levha üzerindeki Arapça yazıt, kulesinin Şeyh al-Saleh ibn Afshin tarafından 493 H. (1099/1100) yılında yaptırıldığını söylüyor.

Bu yazıtta şunlar yazmaktadır: "Bismillah, Yüce Allah'ın yardımıyla, Şeyh el-Salih ibn Afşin'in talebi ve himayesi altında, dört yüz doksan üç yılında savunma yapıları serisindeki bu gözetleme kulesini inşa etmesi emredildi."

Azerbaycanlı tarihçi Meshadihanum Neymat, yazıtın metnini inceledi ve Şamkir minaresinin şehrin savunması için belirlenen yapılarından biri olduğu sonucuna vardı. Bu, bir gözetleme kulesi olarak hizmet ettiği anlamına gelir. Neymat, yazıtın aynı zamanda anıtın tarihî inşasını araştıranlar tarafından varsayıldığı gibi 12-13. yüzyıllarda değil, 11. yüzyılın sonlarında inşa edildiğini gösterdiğini belirtti.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Şəmkir qulləsi" (Azerice). shamkir-archeo.com. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021. 
  2. ^ a b c d e f g Бретаницкий, Леонид (1966). Зодчество Азербайджана XII-XV вв. и его место в архитектуре Переднего Востока. Moskova: Наука. ss. 90-92. 
  3. ^ Valikhanli, Naila (2016). Azərbaycan VII-XII əsrlərdə: tarix, mənbələr, şərhlər / Azerbaijan in VII-XII centuries: history, sources, comments (PDF). Bakü: Azərbaycan millî Elmlər Akademiyası millî Azərbaycan Tarixi Muzeyi. s. 163. 7 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Eylül 2023. 
  4. ^ "Şəmkir qülləsinin kitabəsi" (Azerice). azhistorymuseum.az. 16 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2021. 
  5. ^ a b Florovsky, N. (1836). Елисаветпольский край // Обозрение российских владений за Кавказом. Елисаветпольский округ. Sankt-Peterburg: Типография департамента внешней торговли. ss. 363-364. 
  6. ^ a b Montperreux, Dubois de (1840). Voyage Autour Du Caucase, Chez Les Tcherkesses Et Les Abkhases, En Colchide, En Géorgie, En Arménie Et En Crimée. 4. Paris: Librairie De Gide. s. 147. 7 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2023. 
  7. ^ a b c d Useynov, Mikayil (1963). История архитектуры Азербайджана / History of architecture of Azerbaijan. Bakü: Гос. издат. литературы по строительству, архитектуре и строительным материалам. ss. 74-75. 7 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2023. 
  8. ^ Jean François, Gamba (1826). Voyages dans la Russie meridionale. II. Paris. ss. 245-246. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ Арсения Суханова, Проскинитарий (1889). Православно-палестинский сборник, 1889. VII. Sankt-Peterburg: Православно-палестинский сборник. s. 103. 
  10. ^ Ritter, Carl (1843). Die Erdkunde Asien, Kleinasien, Arabien. Berlin. s. 765. 
  11. ^ Eli Smith, H G O Dwight, Josiah Conder (1834). Missionary researches in Armenia: including a journey through Asia Minor, and into Georgia and Persia, with a visit to the Nestorian and Chaldean Christians of Oormiah and Salmas. Londra: George Wightmann. s. 171. 
  12. ^ Meshadihanum Nejmat (1991). Корпус эпиграфических памятников Азербайджана / Corpus of epigraphic monuments of Azerbaijan (PDF). Bakü. ISBN 5-8066-0322-9. 15 Kasım 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Minare</span>

Minare, İslam dininin ibadet yeri olan camilerde namaza çağrıyı bildirmek ve sala okumak için inşa edilmiş ana yapıdan yüksek tasarlanan yapılardır. Namaza çağrının o mahaldeki herkesin işitebileceği yüksek bir yerden okunması, ibadethanelerde minare inşasının esasını teşkil etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Cam Minaresi</span>

Cam Minaresi Batı Afganistan'da yer alan bir UNESCO Dünya Mirası Alanıdır. Gor ilinin Şahrak ilçesi sınırları içinde bulunan yapı, Hari Irmağı'nın hemen yanındadır. Kızarmış taştan yapılmış olan 65 metre yüksekliğindeki minarenin çevresi 2400 m'ye varan dağlarla çevrilidir. Yapı; girintili çıkıntılı taşları, dış kaplaması ile Küfi ve Nesih el yazmaları, geometrik desenler ve Kur'an ayetleriyle süslenmiş taşlarıyla ün yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kuba (şehir)</span> Azerbaycanda şehir

Kuba, Azerbaycan'ın Kuba Rayonu'nun bir şehri ve başkentidir. Şehir, Kudyal nehrinin sağ kıyısında, deniz seviyesinden 600 metre yükseklikte, Şahdağ dağının kuzeydoğu yamaçlarında yer almaktadır. 46.300 (2023) nüfusa sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">İçerişehir</span> Bakünün tarihî çekirdeği

İçerişehir ya da Eskişehir, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'nün tarihî çekirdeği olarak bilinmektedir. Haydar Aliyev Vakfı'nın çalışmaları sonucunda UNESCO'nun Dünya Miras Komitesi'nin 2000 yılında Avustralya'nın Cairns kentinde yaptığı 24. oturumda Şirvanşahlar Sarayı ve Kız Kulesi ile birlikte Dünya Mirası olarak kabul edilen İçerişehir, Azerbaycan'dan listeye dahil olan ilk yapıdır. Bakü'nün en eski kısmı olan İçerişehir, iyi korunmuş kale duvarları ile çevrilidir. 221.000 m² alana sahip olan koruma alanında 1300'den fazla aile yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kız Kulesi (Bakü)</span>

Kız Kulesi,(Azerice: Qız qalası) Bakü'de bulunan antik mimari bir eserdir. Kale, eski kale duvarlarının güneydoğu kısmında, sahil parkının (bulvar) yakınında yer alan savunma amaçlı tarihi bir yapıdır. Yüksek kule şeklindeki bu nadir yapının yüksekliği 28 metre, çapı ise birinci katta 16,5 metredir. Birinci katta duvar kalınlığı 5 metreye kadar ulaşmaktadır. Kalenin iç kısmı 8 kata bölünmüştür. Her kat, yontma taşlarla inşa edilmiş ve kubbe şeklinde bir tavanla kaplanmıştır. Kale 1964 yılından itibaren müze olarak hizmet vermeye başlamış ve 2000 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne alınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mümine Hatun Türbesi</span>

Mümine Hatun Türbesi Azerbaycan Cumhuriyeti, NÖC, Nahçıvan şehrinde bulunan ve "Atabey Kubbesi" olarak da bilinen İldenizliler dönemine ait tarihi-mimari bir anıttır. Türbe, Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından dünya çapında önemli bir anıt olarak tescil edilmiştir. 1998 yılında Mümine Hatun Türbesi diğer Nahçıvan türbeleriyle birlikte UNESCO Rezerv listesine alındı.

<span class="mw-page-title-main">Veled-i Yaniç Camii</span> Erken dönem Osmanlı camisi

Veled-i Yaniç Camii ya da Yaniçoğlu Camii, Bursa'nın Osmangazi ilçesi, hisar semtinde bulunan erken dönem Osmanlı camisidir. Kapısı üzerindeki yazıtına göre 844 Hicri Safer ayında Yaniçoğlu Hacı Hayrûddin oğlu Mahmud Çelebi tarafından yaptırılmıştır. Mimarı bilinmeyen caminin kitabe ve vakfiyesi mevcuttur. Plan şeması ve özellikle son cemaat yerinin kullanılışı nedeniyle özel bir düzenlemeye sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Afyonkarahisar Ulu Camii</span>

Afyonkarahisar Ulu Camii, Türkiye'de Afyonkarahisar'ın merkezinde yer alan ahşap direkli anıtsal cami.

<span class="mw-page-title-main">Şirvanşahlar Türbesi</span>

Şirvanşahlar Türbesi, Şirvanşahlar Sarayı'nın alt avlusunda bulunan üç binadan biridir. Mezarın tepesinden bakıldığında, kesme yıldızlarla süslenmiş ve altıgen kubbeyle tamamlanan dikdörtgen gibi görünüyor. Orta Çağ'da kubbe üzerindeki yıldız şeklindeki eğimlere mavi renkli bir taş yerleştirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kalan Minaresi</span>

Kalan Minaresi Buhara, Özbekistan'daki Po-i-Kalan Cami kompleksinin minaresi ve şehrin en önemli simgelerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Şamahı Ulu Camii</span>

Şamahı Ulu Camii veya Şamahı Cuma Camii Azerbaycan'ın Şamahı şehrinde bir yer alan bir camidir.

<span class="mw-page-title-main">Kutluğ Timur Minaresi</span>

Kutluğ-Timur Minaresi, Türkmenistan'daki Köhne Ürgenç'te yer alan bir minaredir. 1011 yılında Harezm Hanedanlığı döneminde inşa edilmiştir. Minarenin yüksekliği 60 metre, çapı tabanda 12 metre, tepede 2 metredir. 2005 yılında, minarenin bulunduğu Eski Ürgenç kalıntıları UNESCO tarafından Dünya Mirası olarak listelenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Gazne Minareleri</span>

Gazne Minareleri, Afganistan'ın merkezindeki Gazne şehrinde bulunan, özenle dekore edilmiş iki minare kulesidir. On ikinci yüzyılın ortalarında inşa edilmişlerdir ve Bahram Şah Camii'nin ayakta kalan tek unsurlarıdır. İki minare birbirinden 600 metre uzaklıktadır ve Gazne şehrinin kuzey-doğusundaki açık bir düzlükte yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Bakü Ulu Camii</span>

Bakü Ulu Camii ya da Cuma Camii, Bakü, Azerbaycan'da yer alan bir camidir. Katedral Camii, 12. yüzyılda bir Zerdüşt tapınağının yerine inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Muhammad Camii</span>

Muhammad Camii veya Siniggala Camii, Azerbaycan'ın Bakü kentinin çekirdeği İçerişehir'de 11. yüzyılda inşa edilen camidir. Cami, minaresinin adı olan Siniggala olarak da bilinir. Cami, ikinci ismini 1723 yılında Amiral Matyushkin'in komuta ettiği 15 savaş gemisinden oluşan Rus Ordusu filosunun şehre deniz kenarından yaklaşması ve Rus-İran Savaşı (1722-1723) sırasında teslim olmasını talep etmesiyle almıştır. Rus savaş gemileri teslim olmayı reddettikten sonra şehir bombalanmaya başladı. Rus mermilerinden biri Muhammad Camii'nin minaresine isabet etti ve minareye zarar verdi. Daha sonra fırtınalı bir rüzgar Rus gemilerini denize doğru savurdu. Şehirde yaşayan kişiler rüzgarı, işgalcilere gönderilen ilahi bir bela olarak yorumladı. O zamandan 19. yüzyılın ortalarına kadar caminin minaresi yeniden inşa edilmedi. Kule sanıklarının ısrarı ve cesaretinin bir sembolü olarak kaldı.

<span class="mw-page-title-main">İmamzade Türbesi (Gence)</span>

Gence İmamzadesi veya Mavi İmam Türbesi, Gence şehri yakınlarında, Eski Gence topraklarında bulunan ve Gence Eyaleti Tarihi-Kültürel Arazisine dahil olan dini bir mimari komplekstir. Külliye, 8. yüzyılda vefat eden İmam Muhammed Bakır'ın oğlu İbrahim'in mezarı üzerine dikilen türbenin etrafında oluşmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kasımbey Hamamı</span>

Kasımbey Hamamı, İçerişehir'de bulunan ve 18. yüzyılın sonları ile 19. yüzyılın başlarına ait tarihi-mimari bir anıttır. Kasımbey hamamı, yarı yeraltı hamamları grubuna aittir. Bakü kalesinin Salyan kapısı yakınında bulunan Kasımbey hamamı halk arasında "Şirin hamamı" olarak da bilinir.

Azerbaycan'ın Ermenistan topraklarındaki kültürel mirasına ait anıtların listesi - Revan Hanlığı, şimdiki Ermenistan topraklarında, İslam dini 7. yüzyıldan itibaren yayılmıştır. Bu bölgede yüzlerce cami ve diğer dini ibadethaneler mevcuttu. Erivan'ı ziyaret eden seyyahların eserlerinden bu bölgedeki dini eserler hakkında yeterli bilgi almak mümkündür. Genel olarak 1912 yılına kadar Batı Azerbaycan'da Erivan ilçesinde 42, Eçmiadzin ilçesinde 33 ve Zengezur ilçesinde 35 cami faaliyet göstermiştir.


<span class="mw-page-title-main">Cuma Camii (Şeki)</span> Azerbaycandaki tarihî cami

Şeki Cuma Camii, 1900-1914 yıllarında yapılmış tarihi-mimari bir camidir. Azerbaycan'ın Şeki kentindeki Yukarı Baş Devlet Tarihi-Mimari Koruma Alanı topraklarında yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ramana Kalesi</span>

Ramana Kalesi, Bakü şehrinin Sabuncu ilçesi Ramana kasabasında bulunan tarihi-mimari bir anıttır. Kale, Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından dünya çapında öneme sahip bir anıt olarak tescil edilmiştir. 2001 yılında Ramana kalesi, Hazar kıyısındaki diğer savunma yapılarıyla birlikte UNESCO Rezerv listesine dahil edildi.