Şehrazad (Nikolay Rimski-Korsakov)

Şehrazad, Op.35, Rus müzisyen Nikolay Rimski-Korsakov tarafından 1888 yılında bestelenen senfonik süit.

Binbir Gece Masalları'ndan esinlenilen eser, Rus müziği ve Nikolay Rimski-Korsakov'a özgü özellikleri bir araya getirir ve şaşaalı, renkli orkestrasyona yer veren, İmparatorluk Rusyası tarihine has doğuya ilgiyi, daha genel anlamda da oryantalizmi bünyesinde barındıran bir çalışma olarak ön plana çıkar. Rimski-Korsakov'un en popüler çalışması olduğu düşünülür.^[1]

1910'da Michel Fokine bu müziği kullanarak Ballets Russes topluluğu için bir bale eseri hazırlamıştır. Bu eserin ilk gösteriminde esrinin kostüm ve mizansenini Léon Bakst hazırlamıştır ve eserde baş balet Nijinsky olmuştur. Bu balede Rimski-Korsakov'un müziğinin kullanılması başta bestecinin dul karısı olan Nadezhda Rimskaya-Korsakova ve bestecinin diğer varisleri tarafından kabul edilmeyip tenkit edilmiştir.

Rimsky-Korsakov 1887 kışında, Alexander Borodin'in bitmemiş operası Prens Igor'u tamamlamak için çalışırken, 'Binbir Gece'nin resimlerinin yanı sıra ayrı ve bağlantısız bölümlere dayanan bir orkestra parçası bestelemeye karar vermiştir. Önerilen eserinin müzikal eskizlerini formüle ettikten sonra, ailesiyle birlikte Nyezhgovitsy'deki Cherementets Gölü kıyısındaki Glinki-Mavriny kulübesine taşınmış (günümüzde Luga'nın yakınında, Leningrad Oblast'ta). Kaldığı daça, II.Dünya Savaşı sırasında Almanlar tarafından tahrip edilmiştir.

Yaz aylarında Şehrazad ve Rus Paskalya Festivali Uvertürü'nü bitiren besteci, orkestra notasındaki notlar, eserin 4 Haziran ile 7 Ağustos 1888 arasında tamamlandığını göstermektedir. Şehazad, birleşik bir tema ile ilgili dört ana bölümden oluşan senfonik bir süittir. Doğu'dan fantastik anlatılar hissi yaratmak için yazılmıştır.

Başlangıçta Rimsky-Korsakov, Şehrazad'In bölümlerini 'Prelude, Ballade, Adagio ve Finale' olarak adlandırmayı amaçlamıştır. Bununla birlikte, Anatoly Lyadov ve diğer Rus bestecilerin görüşlerini ve programa olan çok kesin bir nefretini tarttıktan sonra, 'Arap Geceleri' masallarına dayanarak tematik başlıklara karar vermiştir.

Besteci, Sinbad hikâyeleri veya yolculukları ile ilişkilendirilmemesi için başlıkları kasıtlı olarak belirsizleştirmiştir. Bununla birlikte, finalde Prens Ajib'in macerasına atıfta bulunur. Daha sonraki bir baskısında, başlıkları tamamen ortadan kaldırmış ve bunun yerine müziği dinleyicinin tasvir etmesini ve yalnızca bir peri masalı macerası duygusu uyandıran doğu temalı bir senfonik müzik olarak duymasını istemiştir.

Bununla ilgili şöyle yazmıştır:

Tek istediğim, dinleyicinin benim parçamı senfonik müzik olarak beğenmesi durumunda, bunun şüphe götürmez bir şekilde sayısız ve çeşitli peri masalı harikalarının bir Oryantal anlatı olduğu izlenimini taşıması ve dört bölümün peş peşe çalınmasından ziyade bölümlerin tümünde ortak olan temalar temelinde oluşturulmuş olduğunu hissetmesiydi.

Ve sonuç olarak dinleyen herkesin aklına Binbir Gece'nin ve genel olarak Doğu'nun masalsı harikalarını getirdiği için Şehrazad adını bıraktığını belirtmiştir.

Parça bütün bir temayı oluşturacak şekilde dört ayrı bölümden oluşur. Rimski-Korsakov bölümlere isim verirken 'Binbir Gece Masalları'nda geçen öykülerden esinlenmiştir:

Bölüm tempo belirteçleri: Largo e maestoso – Lento – Allegro non troppo – Tranquillo [Tonalite: mi minör / Mi Majör]

İlk bölüm eserin tümüne hakim olan ana ezgilerin sergilenmesi ve işlenmesinden oluşur. Genel yapısı 'A-B-C-A1-B-C1' biçimindedir. Bölümü oluşturan her kısım birbirinden son derece farklı olsa da motifler bir bölüm halinde birleşir. Bu bölüm biçimsel olarak klasik senfoniye benzer olmasına rağmen, Rimsky-Korsakov'un önceki çalışmalarından biri olan Antar'da kullanılan çeşitli motiflere daha çok benzer. Ancak Rimski-Korsakov Antar'da kendi doğu fikirlerinin aksine gerçek Arap ezgilerini kullanmıştır.

Bölüm tempo belirteçleri: Lento – Andantino – Allegro molto – Vivace scherzando – Moderato assai – Allegro molto ed animato [Tonalite: si minör]

İkinci bölüm, bir tür üçlü tema ve varyasyonu takip eder ve fantastik bir anlatı olarak tanımlanabilir. Varyasyonlar, yalnızca eşlik sayesinde değişir ve parçanın besteciye özgü tavrını basit müzikal çizgiler halinde vurgulayarak orkestra netliği ve parlaklığının daha kontrastlı çalgılamalar yoluyla ifade edilmesini sağlar. Genel ezgisel çizginin içinde, hızlı bir bölüm tonalite ve yapıdaki değişiklikleri vurgular.

Bölüm tempo belirteçleri: Andantino quasi allegretto – Pochissimo più mosso – Come prima – Pochissimo più animato [Tonalite: Sol Majör]

Üçüncü bölüm aynı zamanda üç kısımlı yapıda, biçim ve ezgisel içerik açısından en basit bölüm olarak kabul edilir. Orta kısım Tamara'nın temasına dayandırılırken, ilk ve üçüncü kısımlar şarkı benzeri daha ezgisel içeriğe sahiptir. Birinci ve üçüncü kısımlar tempo ve ortak bir motif ile ilişkilidir. Bölümün tümü orta kısıma hızlı bir şekilde geri dönüşle onu güzel bir şekilde dengeleyerek tamamlanır.

Bölüm tempo belirteçleri: Allegro molto – Lento – Vivo – Allegro non troppo e maestoso – Tempo come I [Tonalite: mi minör / Mi majör)

Son bölüm, önceki bölümlerin tüm yönleriyle bağlantılı olmanın yanı sıra, hem başlangıcına giriş hem de ana Şehrazade temasının (solo keman) tekrarı olan Sultan Şahriar'ın temasına dayanan Vivace bölümünün ve gemi enkazını tasvir eden kaos motifinin bir tekrarıdır. Tutarlılık, ezgilerin sıralı tekrarlanmasıyla korunur ve birbiriyle ilgisiz ayrı kısımlar olmaktan çok birbiriyle bağlantılı dört bölümden oluşan senfonik bir süit izlenimini tamamlar. Schahriar temasıyla Scheherazade temasının çelişen son bir ilişkisi, fantastik, lirik ve nihayet barışçıl bir sonuçla çözülür.

Şehrazad'ın orijinal bale uyarlaması 4 Haziran 1910'da Ballets Russes tarafından Paris'teki Opéra Garnier'de gösterildi. Balenin koreografisi Michel Fokine, libretto ise Fokine ve Léon Bakst'ındır. Ballet Russes 'Şehrazad', geleneksel olarak göz kamaştırıcı kostümleri, zengin manzarası ve zamanın balelerinde nadiren görülen erotik koreografisi ve anlatımı ile bilinir.

Şehrazad, Marius Petipa'nın Kuğu Gölü ile klasik bale ve tekniğe güçlü bir şekilde odaklanan baleler olan Uyuyan Güzel'den sonra gelir. Fokine, 1912'de Petruşka'yı sahnelediğinde azaltılmış teknik fikrini benimsemiş ve bunu Şehrazat'dan sonra daha da araştırmıştır. Diğer koreograflara tekniği bir kenara atıp harekette özgünlüğü kucaklamaları için ilham vermeye devam etmiştir.

Şehrazade için dekor ve kostüm tasarlayan Bakst, sahneyi dansçıların, setlerin ve kostümlerin eşit önemde olduğu üç boyutlu bir manzara olarak görmüştür. O zamanlar bale için alışılmışın dışında renk şemaları ve egzotik kostümler kullanarak o dönemin iç tasarımı ve modası üzerinde büyük bir etkisi olmuştur. Şehrazad için yaptığı kostümlerde, süslü, 'tarihsel' kostümleriyle vücudun hareketlerini öne çıkarmaya odaklanmıştı.

Balenin Paris'teki temsili ve resepsiyonunun balenin gidişatını değiştirdiği söyleniyor. Rusya'nın muhafazakar tiyatroları bu tür müstehcen fikirlerin tasvirini desteklemeyeceği veya onaylamayacağı için eserin prömiyeri Paris'te Ballet Russes tarafından yapılmış ve Paris'te bir hit olmuştur. 'The Ballet Russes’ın balelerinin çoğu gibi Şehrazad da çok geniş bir kitleye hitap etmiştir. Kostümü ve doğal tasarımları, sonraki yıllarda zamanın birçok modasına ilham vermiş ve etkilemiştir.

Rimsky-Korsakov'un ölümünden sonra eşi, bu koreografik dramada kocasının müziğinin düzensizliği olarak gördüğü şeyi protesto etmiştir.

• Minderovic, Zoran."Nikolay Rimski-Korsakov, Şehrazad, Orkestra için Senfonik Suit, Op. 35 (ing.)"^[]. Dayton Philermonic, Erişim Tarihi: 31.12.2008
• Partisyon Notaları İMSLP Projesi "Scheherazade, Op.35 (Rimsky-Korsakov, Nikolay)" maddesi 1 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• YouTube Nijuinsky 1910 Scheherazade balesinde