Şehir devleti

Şehir devleti veya site devlet, sadece bir şehir ile ona bağlı bölgelerden oluşan bağımsız devlet. Günümüzde Singapur, Vatikan ve Monako şehir devletlere birer örnektir. Ayrıca tam olarak bir şehir devlet olmasalar da, küçük yüzölçümü ve tek bir noktada yoğunlaşmış şehirleşme gibi özellikleri nedeniyle Katar,^[1][2] Brunei,^[3] Kuveyt,^[3][4] Bahreyn^[3] ve Malta^[5][6][7] da bazen şehir devlet olarak sınıflandırılabilir. Yüksek nüfus yoğunluğuna sahip, ancak şehir devletler ile karakterize edilen bir şehir merkezi barındırmayan San Marino da bazen bu terim altında sınıflandırılabilir.^[3][8]

Bağımsız olmamalarına rağmen, Çin'de bulunan Hong Kong ve Makao ile Birleşik Arap Emirlikleri'ne bağlı Dubai ve Abu Dabi, yüksek oranda özerk olduğundan haklarında bazen şehir devlet olarak bahsedilir.^[3][9][10]

Tarih boyunca pek çok şehir devleti bulunmuş, bu devletler genellikle daha büyük bir kültürel bölgenin parçası olmuştur. Bu devletlere örnek olarak Antik Yunanistan'daki şehir devletleri (Atina, Sparta ve Gördes (Krintos)), Kenan'daki Fenike şehirleri (Sur, Kartaca ve Sayda), Mayalar (Chichen Itza ve El Mirador), Orta Asya'da İpek Yolu üzerindeki şehirler (Semerkand ve Buhara), Kutsal Roma İmparatorluğu'ndaki özgür imparatorluk şehirleri ve İtalyan şehir devletleri (Floransa ve Venedik) gösterilebilir.

Şehir devletleri medeniyetin gelişimine çok büyük katkılarda bulunmuşlardır. İnsanlık tarihinin en yaratıcı dönemlerinden bazıları insanların küçük bağımsız merkezlerde örgütlendiği dönemlerdi. Modern Avrupa medeniyeti kökenleri bakımından iki döneme çok şey borçludur. Bunlar Yunan şehir devletleri ve Rönesans İtalya'sının şehir devletleridir. Ancak bu küçük yaratıcı gruplar kısa sürelerle ayakta kalabilmişlerdir zira daha büyük devletlerin saldırılarına karşı kendilerini koruyacak büyüklük ve güçten yoksundular. İtalya ya da Yunanistan'da olduğu üzere gevşek bir coğrafi ve kültürel birliğin birbirinden ayrı bölgesel birimleri olarak başarıları daha kalıcı bir güce sahip daha büyük birimlerin ortaya çıkmasını sağlamış ve imparatorluk ve krallıklar gibi daha büyük toplum örgütlenmelerine yol açmıştır.

Site devletlerde dini bir bütünlük söz konusudur. Her sitenin kendini yaratan ve koruyan bir tanrısı vardır. Site devletleri oluşturan halk, siteyi oluşturduğuna inanılan tanrının çizmiş olduğu sınırlar içerisinde hayatlarını devam ettirirler. Siteyi oluşturan insanlar, tüm faaliyetlerini devletin çıkarları için gerçekleştirirler.

Site devleti Platon gibi Aristoteles de kabul etmiştir. Aristoteles’e göre, devlet adamıyla devlet arasındaki ilişkiyle aile reisi ve ev halkı arasındaki ilişkiyi veya sahibi ile köleleri arasındaki ilişkiyi bir tutmak ve aynı tür bir ilişki olduğu kabul etmek yanlıştır. Aristoteles’in düşündüğü devlet yapısı, halkın birbirini tanıdığı ve yönetime doğrudan katıldığı ve fazla kalabalık olmayan, yüzölçümü küçük bir site devlettir. Aristoteles, devleti ne zengin fakat azınlığın ne de yoksul fakat çoğunluğun olarak betimler. Ortak çıkarları doğrultusunda bir araya gelen orta tabakanın iyi ve güçlü olacağını savunur, adaletin kendi kendine tecelli ettiği yönetim biçimini benimser.^[11]

Site devletlerde sınıfsal ayrım söz konusudur. Site devletlerde halk; köle, metekler (yabancılar) ve yurttaşlar olarak sınıflara ayrılmıştır. Kölelerin hiçbir hakları yoktur ve sadece çalıştırma aracı olarak görülürler. Metekler siteye ticaret, ekonomi gibi nedenlerle gelmiş ve yerleşik hayata geçmiş yabancılardır. Özgürlerdir fakat yurttaşın sahip olduğu bazı haklardan yoksun bırakılmaktadırlar. Yurttaşlar ise özgür, siyasal yaşama katılan ve bağımsız kişilerdir.

Site devletler, siyasal olarak sırasıyla; monarşi (krallık), oligarşi (aristokrasi) ve demokrasi evrelerinden geçmiştir. Monarşi döneminden sonra tiranlık dönemi yaşamışlardır ancak halkın ayaklanması sonucu halk iktidarı ele geçirmiş ve demokratik düzene geçilmiştir. Aristoteles’in düşüncesine göre topluluk arasındaki farklar amaçtan dolayı değil yapılarından dolayı kaynaklanmaktadır. Bundan dolayı farklı yönetim biçimleri sıralar. Bu sıralamayı yöneten kişi sayısına oranla iyi veya kötü olarak belirtir. Aristoteles’e göre doğru rejimler; krallık, aristokrasi ve cumhuriyettir. Yanlış rejimler ise; tiranlık, oligarşi ve demokrasidir.

Atina Sitesi’nde halk meclisi vardır ve bu meclis, erkek ve özgür yurttaşlardan oluşur. Düzenli aralıklarla toplanır ve yasama görevi yapar. Halk meclisi bu yasaları yaparken, tanrısal yasalara ve kurucu yasalara aykırı olarak hareket edemezler.

Site Devletlerin iki tür hukuk kaynakları vardır. Bunlardan birincisi; thesmoi yani tanrısal yasalardır. Mitolojik ögelere dayanır. İlahi yasadır ve kutsaldır. Bundan dolayı değiştirilemezler. İkincisi ise nomoidir; bu yasalar insanlar tarafından oluşturulur. Dolayısıyla değiştirilebilir veya iptal edilebilirdir. Bu yasama faaliyetleri, Atina Sitesini dönem koşulları altında bir hukuk devleti yapmıştır.

1. Toplumun doğa tarafından oluşturulduğu inancı vardır. Bundan dolayı, site devletlerde amaç toplumu kurmak değil düzenlemektir.
2. Halk dinsel olarak bir aradadır. Bu sebeple sitelerde birlik içinde yaşama arzusu vardır.
3. Halk için siteye bağlılık önemlidir fakat bu bağlılığın hukuk düzeni içinde var olması gerekir.
4. Toplumun inanışına göre, adil bir düzen kurulması istenir. Kurulan bu adil düzen yasaların üstünlüğü ve egemenlik ile gerçekleştirilir.

Monako, 1297 yılında kurulmuş, Avrupa'da Kuzeybatı Akdeniz kıyılarında yer alan bağımsız bir şehir devleti ve prensliktir. Vatikan'dan sonra Avrupa'daki en küçük bağımsız ülke olan mikrodevlet, Fransa tarafından kuzey, batı ve doğu yönlerinde çevrelenmişken, ülkenin güney ve güneydoğu kısımları Akdeniz ile komşudur. Monako ayrıca İtalya sınırından yaklaşık 15 km uzaklıkta yer almaktadır. Ülke Monte Carlo semtindeki gösterişli kumarhaneleri, içinde barındırdığı limanları ve kraliyet ailesi ile ünlüdür.

Singapur, Malay Yarımadası'nın güney ucunda yer alan, kuzeyde Malezya, güneyde ise Endonezya'nın Riau Adaları ile çevrili bir ada ülkesidir. Uzunluğu, yaklaşık 43 km ve eni ise 22,5 km olan bir adada yer alan ülkede, 2014 yılı Haziran ayı sonu verilerine göre nüfus 5.469.724 kişidir. Eski bir İngiliz kolonisi olan ülke, kolonicilik bittikten sonra 1963'te Malezya Federasyonu'na bağlanmış, ülkede Federasyondan çok farklı olan etnik ve kültürel yapı nedeni ile bu ülkeden ayrılarak 1965'te tamamen bağımsız bir şehir devlet olmuştur.

Vatikan, İtalya'nın Roma şehrinde bulunan, Hristiyanlık dininin Katolik mezhebinin yönetim merkezi olan bağımsız devlet. Ülkedeki yerleşik nüfus 1000 civarında olan ve çevresi yüksek duvarlarla kaplı ülke, Dünyanın hem yüzölçümü hem de nüfus bakımından en küçük bağımsız ülkesidir.^[12] Vatikan'da mutlak monarşiye dayalı bir yönetim uygulanır. Devlet başkanı olarak Papa'nın sözleri yasa hükmündedir. Papa, hem devlet başkanı, hem de Katolik mezhebinin ruhani lideridir. Katolik kilisesinin genel başkanı, Vatikan Devleti'nin de başkanı olur. Papa yasama, yürütme ve yargının da başkanıdır. Vatikan'ın, 100 kişilik İsviçre vatandaşı ve Katolik olması şart olan geleneksel giysili muhafızlardan oluşan sembolik yapıdaki küçük bir ordusu vardır.

Bazı şehirler, bağımsız ayrı devletler olmamalarına rağmen, yüksek derecede özerk olmalarından ve bir şehir devlet gibi işlemlerinden ötürü bazen "şehir devlet" olarak sınıflandırılmıştır. Bu bağımsız olmayan şehir devletlerinden bazıları şu şekilde listelenebilir:

• İspanya: Ceuta ve Melilla^[13]
• Çin: Hong Kong ve Makao^[3]
• Birleşik Krallık: Cebelitarık^[14]
• Birleşik Arap Emirlikleri: tüm yedi emirlik bir şehir devlet olarak işlemektedir, ancak özellikle Abu Dabi, Dubai ve Şârika bu tanıma uyar
• İsviçre: Basel-Stadt^[15]
• Almanya: Berlin ve Hamburg. Bremen eyaleti de bazen şehir devlet olarak sınıflandırılır, ancak aslında Bremen ve Bremerhaven olmak üzere iki şehirden oluşmaktadır.^[3] Hamburg ve Bremen aynı zamanda Özgür Hansa şehirleri olarak da isimlendirilir .

• 3 Mayıs 2007 tarihli İngilizce Vikipedi 27 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.