Şecere-i Terakime - Turkipedia

Şecere-i Terakime (Çağatayca: شجرهٔ تراکمه ''Türkmenlerin Soyağacı"), Hiva Hanı ve tarihçi Ebu'l Gazi Bahadır Han tarafından 1659'da tamamlanan Çağatayca bir tarih eseridir.^[1]

Şecere-i Terakime, Ebu'l Gazi Bahadır Han'ın Orta Asya tarihi hakkında büyük öneme sahip iki eserinden birisidir. Şecere-i Türk adlı diğer eseri ise oğlu tarafından 1665'te tamamlanmıştır.^[2] Şecere-i Terakime Türkmenlerin eski çağlardan beri tarihini, tüm Türkmenlerin kadim atalarının doğumunu ile yaşamını ve tüm Türk halklarının atası olan Oğuz Han'ın Avrasya'nın çeşitli ülkelerini ve bölgelerini fethetmek için yaptığı seferleri ve Oğuz Türkmen hanlarının Orta Çağ'daki hakimiyetini anlatır. Şecere-i Terakime, sayısız Türkmen halk efsanesini, masalını, etnonimlerin etimolojileri, atasözlerini ve deyişlerini anlattığı için aynı zamanda önemli bir edebi eserdir.

Ebu'l Gazi'nin söylediğine göre Şecere-i Terakime, önceki Oğuznamelerin "hatalar ve farklılıklarla" dolu olduğuna ve Türkmenlerin efsane kökenleri hakkında resmi bir belgenin olması gerektiğine inanan ''Türkmen mollaları, şeyhleri ve beylerinin'' isteği üzerine yazılmıştır.

Ebu'l Gâzî Bahâdır Hân

Ebu'l-Gâzî Bahâdır Hân; eserlerini Çağatayca yazan Hiva Hanı ve Türk halklarının önde gelen tarihçilerinden biriydi. 1603 yılında Hive Hanlığı'nda, Urgenç'te doğdu. Kendisi ve kardeşleri arasında bir güç mücadelesi çıktıktan sonra İsfahan'daki Safevî sarayına kaçtı. 1629'dan 1639'a kadar İran ve Arap tarihini inceleyerek sürgünde yaşadı. 1644 veya 1645'te, yirmi yıl boyunca tahta çıktı. 1663'te Hive'de öldü.^[3]

İçerik

Şecere-i Terakime üç bölüme ayrılabilir: Kur'an'dan bir bölüm (Adem'in hikâyesi); Oğuz Han ve soyundan gelenlerin öyküsünü içeren Oğuz-Türkmen destanına dayanan bilgiler; ve Oğuz boylarının (özellikle Salur efsanesi) kökeni, bölünmesi ve bölgeleri hakkında sözlü gelenek yoluyla edinilen bilgiler, Tamga, Ongonlar ve diğerleri hakkında bilgiler.^[4]

Şecere-i Terakime, Reşidüddin'in Oğuz Han ve Türkmenlerin kökeni hakkında halihazırda Müslümanlaştırılmış ve Moğollaştırılmış (fetih sonrası) versiyonunu kabaca takip eder. Ancak bu eserde Oğuz Han, İslam ve Moğol geleneksel tarihine tamamen entegre olmuştur. Hikâye, Adem'in inişinden başlayıp Nuh tufanına kadar devam eder. Tufandan sonra Nuh, üç oğlunu dünyanın çeşitli yerlerine gönderir: Ham Hindistan'a Sam İran'a ve Yafes Idil ve Ural nehirlerinin kıyılarına gitmiştir. Yafes'in Türk, Hazar, Saqlab, Rus, Ming, Çin, Kemeri ve Tarikh adında sekiz oğlu vardı. Ölürken halefi olarak Türk'ü seçti.

Baskı

Ebülgâzî Bahadır Han (Harezm Hanı), Şecere-i Terakime, Simurg, 1996, 975-7172-09-X, 978-975-7172-09-3

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ History of civilizations of Central Asia. Volume V. Paris: UNESCO Publishing. 2003. ss. 133. ISBN 92-3-103876-1.
^ "The Genealogical History of the Tartars, Translated into French from the Tartar Manuscript Written in the Mughal Language by Abu al-Ghazi Bahadur, Khan of Khowarazm, Supplemented by a Large Number of Reliable and Curious Notes on the Present State of Northern Asia with the Requisite Geographic Maps and from French into Russian at the Academy of Sciences". World Digital Library. 22 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Gulomov Y. Xorazmning sugʻorilishi tarixi (History of irrigation in Khwarazm), in Uzbek language; T. 1959
^ "Genealogy of the Turkmens. Introduction (in Russian)". M. AS USSR. 1958. 17 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.

İlgili Araştırma Makaleleri

Bu liste tarih boyunca Türk halkları tarafından kurulmuş özerk cumhuriyet, bağımsız cumhuriyet, beylik, imparatorluk ve hanedanlık hakkındadır.

<span class="mw-page-title-main">Ergenekon Destanı</span> Moğol ve Türk destanı

Ergenekon Efsanesi veya Ergenekon Destanı; kaynaklara göre Göktürklerin yeniden doğuşuna ilişkin hikâye.

Korkut Ata, Oğuz Türklerinin eski destanlarında yüceltip kutsallaştırılmış; bozkır hayatının geleneklerini ve törelerini çok iyi bilen, kabile teşkilatını koruyan yarı-efsanevi bir bilgedir ve Türkler'in en eski destanı olan Dede Korkut Kitabı’ndaki hikayelerin anlatıcısı ozandır.

Çağatay Hanlığı, Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın oğullarından Çağatay Han’ın adını taşıyan Türkleşmiş Moğol devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Oğuz Kağan Destanı</span> Türk destanı

Oğuz Kağan Destanı Türk destanlarından, Hun-Oğuz destanları grubundandır. Oğuz Kağan Destanı'nın dört ayrı yazması vardır. Çağatayca, Farsça ve Uygurca yazmalardaki Oğuz Kağan Destanı; Oğuz boyları, Türk dili, edebiyatı, folkloru, târihi ve kültürü hakkında bilgi verir. Destan Türklerin atası olduğu varsayılan Oğuz Kağan'ın hayatını anlatır.

Hiva Hanlığı, günümüz Özbekistan, Türkmenistan ve Kazakistan sınırları içinde kalan bir alanda, 1512-1920 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan Özbek devleti. Buhara Hanlığı ve Hokand Hanlığı ile birlikte "Özbek üç hanlığı" olarak anılmıştır.

Moğol İmparatorluğu, 13. ve 14. yüzyıllarda tarihin en büyük bitişik imparatorluğuydu. Doğu Asya'da bugünkü Moğolistan'da ortaya çıkan Moğol İmparatorluğu, en güçlü döneminde Japon Denizi'nden Doğu Avrupa'nın bazı bölgelerine kadar uzandı, kuzeye doğru Kuzey Kutbu'nun bazı bölgelerine kadar uzandı; doğuya ve güneye doğru Hint alt kıtasının bazı bölgelerine girdi, Güneydoğu Asya'yı istila etmeye çalıştı ve İran Platosu'nu fethetti; ve batıya doğru Levant ve Karpat Dağları'na kadar uzandı.

Deveciler, Hive Emiri Ebü'l Gazi Bahadır Han tarafından hanlığın deve ihtiyacını karşılamak amacı ile Elburz dağlarının eteklerine yerleştirilen 500 Türkmen ailesinden çoğalan topluluğa verilen isimdir.

Buhara Emirliği, Aştarhan hanedanı'nın son hanı olan Ebül Gazi zamanında, Muhammed Rahim Han yönetimindeki Moğol kökenli Mangıtlar tarafından kurulan Özbek devleti. Moğol kökenli ancak Cengiz Han soyundan olmayan Mangitler 1747'de Buhara'yı işgal ederek 1753'te Emirliğini ilan etmişti. Dönemin Orta Asya'nın töresine göre Cengiz Han soyundan gelmeyen Han olamadığı için 1756'de "Amīr al-Mu'minīn" unvanını kullanmıştı. Ve 1785 yılında Aştarhan hanedanının Buhara Hanlığını yok etmişti.

Yafes veya Yafet, Yaratılış Kitabı'nda Nuh'un üç oğlundan biridir. Tufan'dan sonra Ege Denizi, Anadolu ve başka yerlerdeki halkların atası olduğuna inanılır.

Doğu Çağatay Hanlığı ya da Moğolistan Hanlığı, Tuğluk Temür 1363 yılında oğlu İlyas Hoca'yı Çağatay Hanlığı'na bağlı Doğu Çağatay Hanlığı'nın başına getirmiştir.

Hive Hanları, 1515 ile 1919 yılları arasında günümüz Özbekistan, Türkmenistan ve Kazakistan sınırları içinde kalan bir bölgede hüküm sürmüş hanlar.

Ebu'l-Gazi Bahadır Han ya da I. Ebül Gazi Bahadur Han, 1643-1663 yılları arasında Hive Hanlığı yapan bir han ve tarih yazarıdır. Han olmadan önce İran'da on yıl, çok iyi öğrenim görmüştür. Onun hükümü altında Hive altın çağını yaşamıştır. Önemli kaynak olan, Ana Asya'nın tarihi çağdaş bilgiyi içeren iki "Türkmen soyağacı" ve "Türk soyağacı" gibi kitap yazmıştır. Hive Hanları, Cengiz Han soyundan gelen Kıpçak Türkçesi konuşan Türk-Moğollardır.

<span class="mw-page-title-main">Kınık boyu</span> Oğuz boyu

Kınık boyu, Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuz Türklerinin Oğuz boyları listesi'nde gösterilen 24 boyundan biridir ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı Lügati't-Türk'te şöyle anlatılır;

<span class="mw-page-title-main">I. Mehmed Giray</span> 1515-1523 arasında Kırım hanı

I. Mehmed Giray, 1515-1523 döneminde sekiz yıl Kırım Hanlığı yapmıştır.

I. Gazi Giray, 1523-1524 yılları arasında altı ay hüküm süren Kırım hanıdır.

Efrasiyab veya Afrasiyab, Şehnâme'nin karakterlerinden efsanevi kral ve Turan kahramanı.

Şecere-i Türkî. Hârizm Özbek Hükümdarı Ebu'l-Gazi Bahadır Han'ın efsanevî devirlerden başlayıp daha sonra hanedanının geldiği Cengiz ve oğullarına geçerek Cuci Han yolu ile onların devamı olan Şeyban-Özbek hanları sülâlesinin kendisine kadar süren safhası ile, cağının kaynaklarının elverdiği nisbette, Orta Asya tarihini anlatan bu eserini (1663) Çağatay lehçesinden Türkiye Türkçesi'ne aktararak millî tarihimizin Osmanlı Türklüğu'nün bilgisine uzak kalmış bir sahasını tanıtmak istemiştir.

Türk edebiyatında destan, efsaneden sonra ortaya çıkmış bir edebî türdür. Türk milletinin bir bütün olarak zamanımıza ulaşmış büyük destanları olmasa da yabancı kaynaklarda yer alan bazı parçaları mevcuttur. Türk destanlarına ait çeşitli parçalar Çin, Fars, Moğol ve Arap kaynaklarında bulunmaktadır. Bilinen Türk destanları arasında en eskisi Yaratılış Destanı’dır. Bu destan, Altay Türkleri arasında anlatılagelmiştir. Rus Türkolog Vasili Radlof tarafından saptanıp yazıya geçirilmiştir. İslâmiyet'ten önceki döneme ait en eski destanlar Saka Türkleri'ne aittir. Bu destan zinciri içinde Alp Er Tunga ve Şu Destanı parçaları bulunur. Bunlar Kaşgarlı Mahmut'un Divân-ı Lügati't-Türk adlı eserinde yer almaktadır.

Türk, Turok, Türk mitolojisine göre tarihen yaşamış ve şimdi de nesillerini devam ettiren tüm Türk halklarının efsanevi atası. Efsaneye göre Türk, Yafes'in oğludur. Yafes ise hem Kitâb-ı Mukaddes'te hem de Kur'an'da adı geçen Nuh'un oğludur. Ebu'l Gazi Bahadır Han'ın "Şecere-i Türkî" kitabına göre Türk Yafes'in 8 oğlundan biridir ve Yafes, Türk'ü veliahdı ilan etmiştir. Yafes Türk'ü veliaht atadıktan sonra diğer oğullarına onu kendisinden sonra hükümdar bilip ona biat etmelerini vasiyet etmiştir. Efsaneye göre Oğuz Türklerinin atası Oğuz Han Türk'ün soyundandır.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.