İçeriğe atla

Şahamir Şahamiryan

Şahamir Şahamiryan'ın portresi

Şahamir Şahamiryan (ErmeniceՇահամիր Շահամիրեան;[a] 1723–1797) 18. yüzyılda Madras'ta (günümüz Chennai, Hindistan ) yaşayan bir Ermeni yazar, filozof ve zengin bir tüccardır. İran'ın Yeni Culfa şehrinde doğmuş, Hindistan'a taşınmış ve burada varlıklı bir tüccar olmuş ve Madras'taki Ermeni cemaatinin aktif bir üyesi olmuştur. 1771'de Şahamiryan ve işbirlikçileri Madras'ta ilk Ermeni matbaasını kurmuşlardır. 1787/88'de Şahamiryan, gelecekteki bağımsız bir Ermeni cumhuriyeti için önerilen bir anayasayı içeren Vorogayt Parats ("Zafer Tuzağı") oğlu Hakob Şahamiryan'ın adıyla yayınlanmıştır. Bu nedenle ilk Ermeni anayasasının yazarı olarak kabul edilir.

Hayatı

Şahamir Şahamiryan, 1723 yılında İran'ın Ermeni nüfuslu Yeni Culfa kasabasında doğmuştur.[1] 1740'larda babası Sultan David'in yanına, zaten önde gelen bir Ermeni topluluğuna ev sahipliği yapan Hindistan'ın Madras kentine gitmiştir.[1][2] Amcasının servetini devraldıktan sonra Madras'ın en zengin Ermenisi olmuştur.[2]

Şahamiryan'ın en yakın işbirlikçilerinden ve nüfuz kaynaklarından biri Movses Baghramyan'dı.[1] Şahamiyan, oğlu Hakob, Movses Baghramyan, Mikayel Hocacanyan ve Madras'taki diğer Ermeniler birlikte, Ermeni aydınlarından oluşan Madras grubu olarak bilinen grubu oluşturdular ve 1771/72'de burada bir matbaa kurdular.[3] Madras grubunun ürettiği yazılar, Avrupa Aydınlanması'nın ideallerini ifade eden ilk Ermeni eserleriydi.[3][1]

Madras matbaasında yayınlanan ilk eserlerden biri, Hakob Şahamiryan'ın (veya bazı bilim adamlarına göre Movses Baghramyan'ın) anayasal demokrasinin yeni ve devrimci ideallerini vaaz eden Nor tetrak vor kochi hordorak ("Öğüt Adındaki Yeni Kitapçık") idi.[4][5] Çalışma, Ermeni ulusunun talihsizlikleri ve Ermeni devletinin kaybı hakkında dini olmaktan ziyade siyasi bir açıklama sağlıyordu ve Ermenileri, Osmanlı ve İranlı derebeylerine karşı silahlı isyana davet ediyordu.[4] Şahamir Şahamiryan bugün en çok Girk anvanyal Vorogayt Parats (ErmeniceԳիրք անուանեալ Որոգայթ Փառաց, "Zafer Tuzağı Adında Bir Kitap"), gelecekteki bağımsız bir Ermeni devletinin sosyal, politik ve ekonomik düzenini özetledi. Çalışmada önerilen anayasa, Ermenistan'ı vatandaşları için anayasal olarak garanti altına alınan hak ve görevleri olan ve kilise ile devletin ayrıldığı parlamenter bir cumhuriyet olarak öngörüyordu.[6][7] Önerilen anayasanın üçüncü maddesi şöyle:

İster Ermeni ister başka bir ırktan olsun, Ermenistan'da doğmuş veya başka bir ülkeden oraya göç etmiş, erkek veya kadın her insan, eşitlik içinde yaşayacak ve her konuda özgür olacaktır ve hiç kimsenin ülkeyi yönetme hakkı olmayacaktır. Ermeni mevzuatında belirtildiği gibi, başka bir kişinin ve kişilerin emeğinin karşılığı, yapılan işin türüne göre ödenecektir.[8]

Vorogayt Parats başlık sayfası onu 1773 yılına tarihlendiriyor, ancak bilim adamları bunun daha sonra 1787/88'de yayınlanmış olması gerektiği sonucuna vardılar.[9] Hem Vorogayt Parats hem de Nor tetrak vor kochi hordorak Şahamir Şahamiryan'ın oğlu ve işbirlikçisi Hakob'un (1774'te Malakka'da ölen) adı altında yayımlandı; ancak akademisyenler artık Vorogayt Parats esas olarak Şahamir Şahamiryan tarafından yazıldığına inanıyorlar, ancak Hakob muhtemelen bu kitabı yazmıştır. Çalışmanın ilk teorik bölümü.[9] Nor tetrak vor kochi hordorak yazarlığı meselesi daha tartışmalı; bilim adamları bu eserin Movses Baghramyan tarafından mı yoksa Hakob Şahamiryan tarafından mı yazıldığı konusunda fikir ayrılığına düşüyor.[10]

Şahamiryan ve Madras grubunun faaliyetleri, liberal ve laik fikirlerini kilisenin otoritesine bir tehdit olarak gören ve Ermenilerin Pers ve Osmanlı yönetimine karşı isyan etme ihtimaline de karşı çıkan Eçmiyazin'deki Ermeni Katolikosu Erivanlı I. Simeon'u kızdırdı.[11] 1776'da Katolikos, Movses Baghramyan'ı (aforoz edilen ve sürgüne zorlanan) alenen kınadı ve Şahamiryan'a, Madras matbaasını kapatmasını ve Nor tetrak vor kochi hordorak mevcut nüshalarını yok etmesini emreden bir uyarı mektubu yazdı, aksi takdirde aforoz edilmekle karşı karşıya kalacaktı.[12] Şahamiryan, Vorogayt Parats ilk bölümünü bastırıp onun el yazması bir kopyasını Simeon'a göndermek zorunda kaldı.[13] Madras grubu, Katolikos Simeon'un 1780'deki ölümüne kadar matbaacılık faaliyetlerini durdurdu.[13] 1783 yılında Madras matbaası, Madras'taki Ermeni cemaati için "cumhuriyetçi" çizgide önerilen bir toplumsal anayasa olan Şahamiryan'ın Tetrak vor kochi nshavak ("Hedef Kitapçığı") yayınladı.[6]

Şahamiryan ve işbirlikçileri Gürcistan Kralı II. Erekle'yi ve daha sonra Rus İmparatorluğu'nu, Ermenistan'ın Müslüman yönetiminden kurtarılmasının potansiyel araçları olarak gördüler.[1] Bu nedenle Şahamiryan'ın önerdiği cumhuriyetçi anayasa, eski Ermeni kraliyet hanedanlarının bir üyesinin ömür boyu Ermeni cumhuriyetinin lideri seçilebileceğini belirtiyor; Erekle, bir zamanlar Ermenistan'ın kralları olarak hüküm süren Bagratunilerle akraba olan Bagrationi hanedanının bir üyesiydi.[7] Erekle, Şahamiryan'la temas halindeydi ve onun tekliflerine yanıt vererek ona prens unvanını verdi ve ona Lori bölgesini verdi.[14] Şahamiryan, Lori'yi kendisinin ve müttefiklerinin hayal ettiği gelecekteki Ermeni cumhuriyeti için olası bir çekirdek olarak görüyordu.[14] Şahamiryan ayrıca Rus sarayıyla ve Rus Ermenilerinin ruhani lideri Başpiskopos Hovsep Argutyan'la da temaslar kurdu.[1] Gürcistan'ı Rusya'nın himayesi altına alan Georgiyevsk Antlaşması'nı memnuniyetle karşıladı ve Rusya'nın Güney Kafkasya'daki harekâtının ardından bir Ermeni cumhuriyetinin kurulmasına ilişkin bir öneri taslağı hazırladı.[1]

Şahamiryan 1797'de öldü. Varislerine 52 milyon frank altın ve Malakka'daki fabrikalar ve tütün tarlaları da dahil olmak üzere çok sayıda mülk bıraktı.[15]

Çalışmaları

  • ErmeniceԳիրք անուանեալ որոգայթ փառաց (Girk’ anvanyal vorogayt’ p’ar’ats’, "Zafer Tuzağı") - 1773 (aslında 1788-89'da yayınlandı)
  • ErmeniceՏետրակ որ կոչի նշաւակ (Tetrak vor koch’i nshavak, "Hedef Kitapçığı") - 1783

Notlar

  1. ^ Yazım reformu: ErmeniceՇահամիր Շահամիրյան

Kaynakça

Özel
  1. ^ a b c d e f g Grigoryan 1982b.
  2. ^ a b Aslanian 2023, s. 307.
  3. ^ a b Hacikyan et al. 2005, s. 8, n. 8.
  4. ^ a b Aslanian 2002, ss. 64-66.
  5. ^ Hacikyan et al. 2005, s. 147.
  6. ^ a b Oshagan 1997, s. 146.
  7. ^ a b Grigoryan 1982a.
  8. ^ Šahamirean 1913, s. 142.
  9. ^ a b Aslanian 2002, s. 66, n. 143.
  10. ^ Aslanian 2002, ss. 71-72, n. 156.
  11. ^ Aslanian 2002, ss. 69-71.
  12. ^ Aslanian 2002, s. 73.
  13. ^ a b Aslanian 2002, ss. 74-75.
  14. ^ a b Ch῾obanyan 2006, ss. 138-139.
  15. ^ Xač῾atryan 2002, s. 111.
Genel

Konuyla ilgili yayınlar

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ermeniler</span> anayurdu Ermeni Yaylaları olan bir halk

Ermeniler, anayurdu Batı Asya'daki Ermeni Yaylaları olan etnik grup ve millettir.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti</span>

Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ya da kısaca Ermenistan SSC, Sovyetler Birliğini oluşturan Sovyet cumhuriyetlerinden biriydi. Bu dönemden önce bağımsız Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti bazen "Birinci Ermeni Cumhuriyeti" olarak adlandırıldığı için Ermenistan SSC bazen "İkinci Ermeni Cumhuriyeti" olarak adlandırılır. 37 rayondan oluşan ve başkenti Erivan olan Ermenistan SSC, Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin Ermenistan kolu olan Ermenistan Komünist Partisi tarafından yönetiliyordu.

<span class="mw-page-title-main">Tsitsernakaberd</span>

Tsitsernakaberd veya Ermeni Soykırımı Anıt Kompleksi, Ermenistan'ın Erivan'daki Tsitsernakaberd tepesine 1967'de inşa edilen ve Ermeni Kırımı kurbanlarına ithaf edilen anıttır.

<span class="mw-page-title-main">Stepan Malhasyants</span>

Stepanos Sargsi Malkhasyants Ermeni bir akademisyen, filolog, dilbilimci ve sözlük yazarıydı. Uzman bir klasik Ermeni edebiyatçısı olarak, Malkhasyants pek çok klasik Ermeni tarihçinin eserini modern Ermeniceye çevirip onlar hakkında incelemeler yazmıştır, hayatının 70 yılını Ermeni dilinin gelişimine adamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ardaşes Harutyunyan</span> Şair

Ardaşes Harutyunyan, Osmanlı Ermenisi şair, çevirmen, edebiyat eleştirmeni, öğretmen ve yazar..

<span class="mw-page-title-main">Keğam Parseğyan</span>

Keğam Parseğyan, Osmanlı Ermenisi yazarı, köşe yazarı, öğretmen, editör ve gazeteci.

<span class="mw-page-title-main">Horenli Musa</span> Ermeni tarihçi

Horenli Musa (410-490), Ermenice: Մովսես Խորենացի. Antik Çağ Ermeni tarihçisi ve Ermenistan Tarihi adlı eserin yazarı. Ermeni tarihçiliğinin babası olarak kabul edilir ve Ermeni Herodot olarak adlandırılır.

Sebeos 7. yüzyıl Ermeni Piskopos ve tarihçi.

<span class="mw-page-title-main">Ermeni Bagratuni Krallığı</span> 880lerin başında kurulan bağımsız krallık

Ermeni Bagratuni Krallığı veya Bagratuni Ermenistanı, I. Aşot tarafından, Büyük Ermenistan'ın Arap Emeviler ve Abbasi egemenliği altında yaklaşık iki yüzyıl süren yabancı egemenliğinin ardından 880'lerin başında kurulan bağımsız bir devlettir. Bölgedeki iki çağdaş güç olan Abbasiler ve Bizanslılar, bölgedeki insanlara boyun eğdirmek ve Ermeni nakharar soylu ailelerinin birçoğunu dağıtmak için uğraşırken Aşot, Arapları Ermenistan'dan uzaklaştıracak bir hareketin öncüsü olarak kendini öne sürmeyi başardı.

<span class="mw-page-title-main">Gazançetsots Katedrali</span> Şuşa, Azerbaycanda bir katedral

Kutsal Kurtarıcı Katedrali, yaygın olarak Ğazançetsots olarak anılır (Ղազանչեցոց), Azerbaycan'ın Şuşa şehrindeki bir Ermeni Apostolik katedrali. Ermeni Apostolik Kilisesi'nin Artsah piskoposluk bölgesinin merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Ermeni Mahallesi</span> İsrail Devletinde yerleşim birimi

Ermeni Mahallesi, Kudüs'ün duvarlarla çevrili Eski Şehir'in dört mahallesinden biridir. Eski Şehir'in güneybatı kısmında yer almakta ve Sion Kapısı ile Yafa Kapısı'yla mahalleye girilebilmektedir. Eski Şehir'in toplamda %14'ünü kaplayarak 0.126 km² alana sahiptir. 2007 yılına göre 2 bin 424 nüfusa sahiptir. Her iki kriterde de Yahudi Mahallesi ile karşılaştırılabilir. Ermeni Mahallesi, Hristiyan Mahallesi'nden Davud Sokağı ve Yahudi Mahallesi'nden Habad Sokağı ile ayrılmıştır.

Grigori Magistros, Ermeni prensi, dilbilimci, bilgin ve kamu görevlisiydi.

<span class="mw-page-title-main">Arpiar Arpiaryan</span> Ermeni yazar

Arpiar Arpiaryan etkili bir 19. yüzyıl Ermeni yazarı, Ermeni edebiyatında realizmin öncüsü ve siyasi bir aktivisttir.

<span class="mw-page-title-main">Hasan Celalyan Hanedanı</span>

Hasan Celalyan Hanedanı, 1214'ten itibaren günümüzdeki aşağı Karabağ, Dağlık Karabağ ve Sünik'in küçük bir kısmını kapsayan Haçın bölgesini yöneten bir Ermeni hanedanıydı Adı Haçın'dan bir Ermeni feodal prens olan Hasan Celalüddevle'den 'dan gelmektedir. Hasan Celalyan ailesi, Selçuklu Türkleri, Persler ve Moğolların yanı sıra diğer Ermeni prensleri ve Haçın melikleri tarafından bölgedeki yabancı egemenliği boyunca birkaç yüzyıl boyunca özerkliğini koruyabilmişlerdir. Bölgede Ermeni bağımsızlığının son kalesini elinde tuttuklarını kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Movses Hakobyan</span>

Movses Hranti Hakobyan, Dağlık Karabağ Ermenisi general, eski Dağlık Karabağ Savunma Bakanı ve Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı. Hagopyan, 19 Kasım 2018'den 18 Kasım 2020'deki istifasına kadar Silahlı Kuvvetlerin Baş Askeri Müfettişliğini yaptı. 19 Kasım 2018'den 18 Kasım 2020'deki istifasına kadar Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Umumi Müfettişliği görevini sürdürdü.

<span class="mw-page-title-main">Rober Haddeciyan</span>

Rober Haddeciyan ya da Rober Haddeler, Ermeni yazar, oyun yazarı ve 1967'den beri Nor Marmara'nın sorumlu müdürüdür.

<span class="mw-page-title-main">Tomas Terziyan</span>

Tovmas Terziyan Ermeni asıllı Osmanlı şair, oyun yazarı ve profesör.

<span class="mw-page-title-main">Lambronlu Nerses</span>

Lambronlu Nerses Kilikya Ermeni Krallığı'nın Tarsus Başespiskoposu. Ermeni tarihinde edebiyat ve Kilise tarihindeki en bilinen figürlerinden birisidir. Ermeni Kilisesince aziz ilan ilan edilmiştir ve yortusu 17 temmuzdadır.

<span class="mw-page-title-main">Hovsep Emin</span>

Hovsep Emin,, Ermenistan'ın İran ve Osmanlı yönetiminden kurtuluşunu sağlamaya çalışan Hint-Ermeni gezgin, yazardır. İlk kez 1792'de Londra'da basılan Ermeni Hovsep Emin'in Hayatı ve Maceraları adlı otobiyografisi kendisi tarafından İngilizce yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">III. Tiridatis (Ermenistan kralı)</span> Ermenistan kralı ve aziz

III. Tiridatis (y. 250ler - y. 330 Büyük Tiridates veya IV. Tiridatis olarak da bilinen, y. 298 ila y. 330 arasında Ermenistan'ın Arşak hanesine mensup kralıydı. 4. yüzyılın başlarında, Tiridatis, Hristiyanlığı Ermenistan'ın resmî dini ilan etti ve böylece Ermeni Krallığı, Hristiyanlığı resmi olarak kabul eden ilk devlet oldu.