İçeriğe atla

Şah İsmail'in Gürcistan seferleri

Şah İsmail'in Gürcistan seferleri
Şah İsmail'in seferleri
Tarih1510'lardan 1524'te kadar
Bölge
Günümüz Gürcistan toprakları
Sebep Gürcistan'a hakim olmak
SonuçSafevi İmparatorluğu'nun zaferi
Coğrafi
Değişiklikler		 Gürcü hükümdarlar Safevi İmparatorluğu'na bağımlılığı kabul ettiler
Taraflar
Safevi İmparatorluğu
Destekçiler:
Samtshe Atabeyliği		 Kartli


Kaheti Krallığı
İmereti Krallığı
Destekçiler:
Osmanlı İmparatorluğu
Komutanlar ve liderler
Şah İsmail
Rumlu Div Sultan
IV. Kvarkvare Cakeli		 Manuçar
Levan
Davud bey
Kızıl Ahmed oglu ☪

Şah İsmail'in Gürcistan seferleri; Safevi şahı I. İsmail (1501-1524) döneminde, günümüz Gürcistan topraklarına yapılan Kızılbaş yürüyüşleri olarak bilinir.

Zemin

1500 yılında Çabani savaşında Şirvanşahları mağlup eden Şah İsmail, Bakü ve Şamahı'yı ele geçirmiş, 1501'de Şerur savaşında Akkoyunlu Elvend Mirza'yı yenerek Tebriz'e girerek kendini Şah ilan etmiştir. Bundan sonra Safevi devleti hızla topraklarını genişletti ve bir imparatorluğa dönüştü.

İlk Safevi hükümdarı Şah İsmail (1501-1524), 1510'ların başında Kartli ve Kakheti krallıklarını vassalı yaptı.[1] Ancak o zaman, modern İran bölgesinde egemenliğini sağlamlaştırmaya odaklanmıştı, bu yüzden burada otoritesini daha da güçlendirmekle uğraşmadı. Defalarca Gürcistan'a seferler yaptı, özellikle 1518'de gerçekleştirdiği sefer dikkat çekti. Bu sefer sonucunda tekrar Gürcü hakimleri vassal yaptı ve 1522'de Tiflis'e kızılbaş ordusundan oluşan bir garnizon yerleştirildi. Ancak, gerçek Safeviler tarafından atanan bir hakimler sisteminin oluşturulması, oğlu ve halefi I. Tahmasb'in saltanatı sırasında gerçekleşti.[2][3]

Kızılbaş seferleri

Osmanlı padişahıyla arasındaki gergin ilişkileri gören Şah İsmail, gelecekteki mücadelede konumunu iyileştirmek için Gürcistan'daki otoritesini güçlendirmeye karar verdi. Gürcistan'daki durum da bunun için elverişliydi, çünkü birbirleriyle savaşan birkaç beylik vardı.[4] Gürcüler, Kızılbaşların oraya saldırmaları için gerekli resmi bahaneyi kendileri yarattılar. Böylece Meskheti Çarı IV Kvarkvare (1516-1535), İmereti hükümdarı tarafından yenildi ve Nahçıvan'daki İsmail'in kampına sığındı. İsmail, kendisinden istenilen yardıma karşılık olarak, Div Sultan Rumlu komutasındaki Kızılbaş ordusunun bir bölümünü Gürcistan'a gönderdi. Sefer sonucunda İmereti'nin ordusu yenildi ve yardım için Osmanlı ordusuna sığındı. Kvarkvare tahtı geri aldı. Sonraki birkaç yıl içinde, Osmanlı İmparatorluğu'ndan bir Türk ordusuyla dönen İmereti hükümdarı, Kvarkvare'nin mülklerini yeniden yağmalamaya başladı. Dabil'de meydana gelen savaşta Kızılbaşlar Osmanlı ordusunu yenmiş, Osmanlı komutanı öldürülmüş ve İmereti hükümdarı dağlara kaçarak hayatını kurtarmayı başarmıştır. Kızılbaşların üçüncü Gürcü yürüyüşü 1521'de Rumlu Div Sultan'nın komutasında gerçekleşti. Bu sefer, Kaheti kralının Şeki'ye saldırısına bir yanıttı. Rumlu Div Sultan, Ganıh (Alazan) ve Gabırrı (İori) nehirlerini geçerek Zayam ve Garam kalelerine saldırdı. Lavand Han kazanamayacağını görünce Rumlu Div Sultanın huzuruna geldi. Onunla birlikte Gürcistan'ın diğer hükümdarları - Kvarkvare, Davud bey ve İmereti hükümdarı - bu şekilde hareket ettiler. Div Sultan ile birlikte Nahçıvan'da kışlamakta olan Şah İsmail'in yanına geldiler. Burada Gürcü çarları Safevilere yıllık haraç ödemeyi üstlendi ve mülklerine geri döndü.[5]

Şah İsmail'in ölümünden kısa bir süre önce, O Şeki ve Gürcistan civarında olmuş, Kızılbaşlar ve Şeki'nin soylularıyla birlikte avlanmışlar. Buradan dönüş yolunda Şah İsmail'e Kaheti hükümdarı Lavand'ın büyük bir orduyla Şeki'ye saldırdığını ve şekiilerin yenildiği bilgisi verildi. Buna öfkelenen Şah İsmail, Lavand üzerine yürümek istedi, ancak hastalığı ve ölümü planını engelledi.[6]

Sonuç

Bu yürüyüşler sonucunda günümüz Gürcistan topraklarında Kızılbaş egemenliğinin kurulması için zemin oluşturulmuştur. Şah İsmail Çaldıran Savaşı'na kadar gücünü daha güneydeki topraklara yaymakla ilgilense de Çaldıran Savaşı'ndaki yenilgiden sonra Gürcistan'ın Osmanlılara karşı mücadeledeki stratejik önemi onun gözünde arttı. Bundan sonra düzenli olarak Gürcistan'a kızılbaş seferleri düzenlendi. Ancak günümüz Gürcistan topraklarında kızılbaş egemenliğinin güçlenmesi I. Tahmasb zamanında gerçekleşti.[7][3]

Ayrıca bakınız

Kaynak

Kaynakça

  1. ^ Rayfield 2012, ss. 164, 166.
  2. ^ Hitchins 2001, ss. 464–470.
  3. ^ a b Rayfield 2012, s. 166.
  4. ^ Əfəndiyev 2007, s. 64.
  5. ^ Əfəndiyev 2007, s. 65.
  6. ^ Əfəndiyev 2007, s. 66.
  7. ^ Hitchins 2001, ss. 470.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Safevîler</span> 1501–1736 arasında İranda varlığını sürdürmüş devlet

Safevî İmparatorluğu, Safevîler veya Safevî Devleti, 1501 ve 1736 yılları arasında varlığını sürdürmüş, sıkça modern İran tarihinin başlangıcı olarak kabul edilen, İran tarihindeki en önemli hanedanlıklardan biri olan Türk kökenli Safevi Hanedanı tarafından yönetilmiş devlet. Bugünkü İran, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Afganistan, Türkmenistan ve Türkiye'nin doğu kesiminde varlığını sürdürmüş, Şiî Onikiciliği resmî mezhep olarak kabul etmiş ve İran'ın varisi olduğu Safevî Hanedanı'nın devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Çaldıran Muharebesi</span> I. Selim ve I. İsmail arasındaki askeri muharebe

Çaldıran Muharebesi, Osmanlı padişahı I. Selim ile Safevi hükümdarı Şah İsmail arasında 23 Ağustos 1514'te, günümüzde İran sınırları içinde yer alan Maku şehri yakınlarındaki Çaldıran Ovası'nda yapılan meydan muharebesidir. Muharebe, Osmanlı imparatorluğu'nun kesin zaferiyle sonuçlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">I. Tahmasb</span> 2. Safevî şahı

I. Tahmasb, Safevî Devleti'nin ikinci hükümdarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kaheti Krallığı</span>

Kaheti Krallığı Doğu Gürcistan'da, Kaheti bölgesinde kurulmuş ilk başkenti Gremi ve daha sonra Telavi olan Geç Orta Çağ/Erken Modern Çağ monarşisiydi. 1465 yılında Gürcistan Krallığı'nın dağılması süreciyle ortaya çıkmış ve birkaç kısa aralıklarla 1762 yılında Bagrationi Hanedanı'nın Kahetili kolunun başarısıyla Kaheti ve komşusu Kartli Krallığı'nın birleşmesi dönemine kadar varlığını sürdürmüştür. Karışık tarihinin büyük bir kısmında Kaheti, Gürcü Krallığı'nı etki alanında tutmak için çaba gösteren bunun sonucu olarak birçok askeri çatışma ve sürgünlere yol açan Safevi Devleti'nin vasalıydı.

<span class="mw-page-title-main">Kartli Krallığı</span>

Kartli Krallığı Batı Gürcistan'ın Kartli bölgesinde başkenti Tiflis olan Geç Orta Çağ / Yakın Çağ Gürcü monarşisidir. 1478 yılında Gürcistan Krallığı'nın dağılma süreciyle ortaya çıkmış ve Bagrationi Hanedanı'nın Kahetili kolunun başarısı sayesinde 1762 yılında komşusu Kaheti Krallığı ile birleşene dek varlığını sürdürmüştür. Bu dönemin çoğunda krallık Safevi hanedanlıklarının vasalıydı ancak belirli aralıklarla özellikle 1747 yılından sonra bağımsızlığını sürdürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Elkas Mirza</span> İranlı şair

Elkas Mirza, Safevi şahzadesi ve Şirvan Beylerbeyi, Şah Tahmasb'a karşı isyanın lideri. Elkas Mirza, Şah İsmail'nin hayatta kalmış dört oğlundan biridir.

Ustaclu Muhammed Han, Türkmen komutan, Safevilerin Diyarbekir valisi. Şah İsmail'in Anadolu ve Mezopotamya'daki fetih ve genişlemelerinde kilit rol oynamıştır. Şah İsmail, Dulkadiroğlu Alâüddevle Bey'in üzerine yürürken Diyarbekir Valisi Emir Bey şehri Şah'a teslim etti. Bunun üzerine Şah Diyabekir valiliğine Ustaclu Muhammed Han'ı getirdi. Ustaclu Muhammed Han, Ulaş Bey'in kardeşi Mirza Bey'in oğlu ve Şah İsmail'in kız kardeşlerinden birisinin kocasıydı. Adı bilinmeyen bir yazarın "Tarih-i Kızılbaşan" adlı eserinde kendisi hakkında kısa bilgi verilmektedir:

<span class="mw-page-title-main">Samtshe Atabeyliği</span>

Samtshe Atabeyliği ya da Samtshe-Saatabago, Samtshe Prensliği olarak da bilinir, Gürcistan'ın Zemo Kartli bölgesinde hüküm sürmüş Orta Çağ Gürcü prensliğidir. 1268'de kurulan prenslik 1334 yılından itibaren "atabagi" unvanı taşıyan Gürcü hükümdarlar tarafından yönetilmiştir. En geniş sınırlara sahip olduğu dönemde sınırları Taşiskari’den Erzurum’a kadar uzanan Samtshe-Saatabago, Cavaheti’nin bir kısmı ile Eruşeti, Kola, Artaani, Acara, Tao, Klarceti ve Şavşeti bölgelerinden oluşuyordu. Osmanlıların eline geçtikten sonra Çıldır Eyaleti’ne dönüştürülen bölge, 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı kayıtlarında Gürcistan Vilayeti olarak adlandırılmıştır.

I. Abbas'ın Kaheti ve Kartli seferleri, Safevi Şahı I. Abbas'ın, Osmanlı-Safevi Savaşı (1603-18) sırasında Doğu Gürcü vasal krallıkları olan Kartli ve Kaheti'de 1614-1617 yılları arasında yürüttüğü dört seferdir. Seferler, I. Abbas'ın eskiden en sadık Gürcü gulamları olan Kartli Kralı II. Luarsab ve Kaheti Kralı I. Teymuraz tarafından gösterilen itaatsizliğe ve ardından çıkarılan isyana bir yanıt olarak başlatıldı. Tiflis tamamen yakıp yıkıldı, ayaklanma bastırıldı, 100.000 kadar Gürcü katledildi ve 130.000 ila 200.000 kişi İran'a sürgün edildi. Bunun sonucunda Kaheti ve Kartli geçici olarak İran egemenliği altına alındı.

<span class="mw-page-title-main">I. Simon</span> 1556dan 1569a ve 1578den 1599a kadar Gürcü Kartli kralı

I. Simon ya da diğer bir bilinen adıyla Svimon, 1556–1569 ve 1578–1599 yılları arası hüküm süren Gürcü Kartli kralıdır. İlk yönetim süresi boyunca Gürcistan'daki Safevi hâkimiyetine karşı savaştı. 1569'da Safeviler tarafından esir alındı ve dokuz yıl boyunca esaret altında kaldı. 1578'de serbest bırakıldı ve Kartli'de yeniden başa geçti. Bu dönemde, Gürcistan'ın Osmanlı hâkimiyetine karşı bir İran tebaası olarak savaştı. 1599'da Simon, Osmanlılar tarafından esir alındı ve esaret altında öldü. 1557'den 1569'a kadar Mahmud Han ve 1578'den 1599'a kadar Şahnavaz Han olarak biliniyordu.

I. Kaihosro Cakeli 1498'den 1500'e kadar Samtshe Atabeyliği'nin prens ve atabeyliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Babası II. Kvarkvare'nin ölümüyle tahta çıktı. Kaihosro'nun çağdaşlarına göre, bilge ve eğitimli bir hükümdardı. Hükümdarlığı boyunca diğer Gürcü krallıkları Kartli, Kaheti ve İmereti ile sorun yaşamadı. Lazistan üzerinden Samtshe Atabeyliği'ne saldıran Osmanlı'nın Erzurum ve Trabzon Paşalarını mağlup etti. Kaheti kralı I. Aleksandr ve Kartli Kralı Konstantin ile birlikte, İran'daki Akkoyunlu yönetimini yıkması için ilk Safevi şahı İsmail'e yardım etmeyi kabul etti. Kaihosro 1500 yılında öldü ve yerine kardeşi Mzetçabuk Cakeli geçti.

<span class="mw-page-title-main">III. Bagrat (İmereti kralı)</span>

III. Bagrat (1495-1565) II. Aleksandre'nin oğlu 1510'dan 1565 tarihine kadar İmereti kralıdır.

<span class="mw-page-title-main">II. Konstantine</span>

II. Konstantine 1478'den itibaren ölümüne dek birleşik Gürcistan Krallığı'ın 23. ve son kralıdır. 1490'ların başlarında, rakip İmereti ve Kaheti krallıklarının bağımsızlığını tanımak ve gücünü Kartli ile sınırlamak zorunda kaldı. 1505 yılında II. Konstantine öldü ve yerine oğlu X. Davit tahta çıktı.

II. Kaihosro Cakeli, Cakeli Hanedanı'ndan II. Kvarkvare'nin oğludur, 1545-1573 yılları arasında hüküm sürmüş Samtshe Prensi'dir. 1545 yılında Osmanlı tarafından vasal bir prens olarak tahta çıkarıldı. Saltanatı, komşu Gürcü devletleri ile sıkıntılı ilişkilerin yanı sıra devam eden Osmanlı-İran çekişmesi ve kan davaları ile geçmiştir. Prensliğin batı tarafı hızlıca Osmanlı tarafından asimile edildi ve bir paşalığa dönüştü, doğu kısmı ise İran etkisinde kaldı. 1570 yılında Osmanlının süregelen saldırgan politikaları sonucunda Kaihosro, bağlılığı bulunan I. Tahmasb'dan direkt destek talebinde bulundu. 1573 yılında İran'da öldü.

I. Tahmasb'ın Gürcistan seferleri - Safevi imparatorluğunun ikinci hükümdarı I. Tahmasb'ın Günümüz Gürcistan topraklarında bulunan Kartli ve Kaheti krallıklarının topraklarına yaptığı seferler olarak bilinir.

<span class="mw-page-title-main">I. Tahmasbın Seferi (1552)</span>

I. Tahmasb'ın Anadolu seferi (1552) — Safevi imparatorluğunun ikinci hükümdarı Şah Tahmasb'ın Sultanı Süleyman'ın seferlerine yanıt olarak gerçekleştirilen yürüyüşü kabul edilir. Seferin amacı, Osmanlı İmparatorluğu'nun Osmanlıların bir sonraki seferde erzak sıkıntısı çekmesi, esir almak ve barışa zorlamaktı.

<span class="mw-page-title-main">I. Süleyman'ın Safevîlere karşı seferi (1554-1555)</span>

Sultan Süleyman'ın Safevilere karşı seferi, temeli hâlâ Sultan Selim ile Şah İsmail arasındaki savaşın özünde olan bir seferdir. Haziran 1554'te başlayan ve Mayıs 1555'e kadar süren savaş, 1532'den beri yeniden aktif olan savaşın son aşaması oldu.

1535 yılında Kanuni Sultan Süleyman'ın ordusuyla Safevi komutanları Emir Sultan Rumlu ve Çırak Sultan Ustaclu arasında Deregezin'de yapılan savaş. Kanuni Sultan Süleyman'ın Irakeyn Seferi'nde Şah Tahmasb Emir Sultan Rumlu ve Çırak Sultan Ustaclu'yu Osmanlılarla savaşmaya gönderdi. Deme ve ya Dema isimli köyde Osmanlı ordusuna yetişen Safevi ordusu, Osmanlılarla savaşmaya başladı. Osmanlı ordusu savunmaya başladı ve bunun sonucunda Çırak Sultan Ustaclu firar etdi, fakat Emir Sultan Rumlu savaşı devam ettirdi. Savaşın sonucunda Safeviler zafer kazandı ve Osmanlı askerleri kaçmaya başladı. Emir Sultan Rumlu, kaçan askerleri takip etmemişti. Bazı Osmanlı kaynakları bu savaş ile bir bilgi vermeyip Şah Tahmasb'ın bizzat Sultan Süleyman'la savaşmadığı için seferin sonlandırlığını diyor, fakat gerçekte bu savaşın sonucu olarak geri çekilmiştir. Hatta modern Türkiye kaynaklarında, Şah Tahmasb'ın İsfahana çekildiğini diyor, fakat Şah Tahmasb'ın saray tarihçisi Hasan bey Rumlu, Şah Tahmasb'ın Sultaniye yakınlarında olduğunu demektedir.

Halil sultan Zülkadir- Şiraz hükümdarı Şah I. İsmail'in emirlerinden biri olan Zülkadir hanedanına ait bir Kızılbaş savaşçısı.

Hamza sultan Kazah'ın oğlu Şahkulu Sultan Ustaçlı (?-1568), Kızılbaş komutanı, Astrabad ve Çukur Saad eyaletinin Beylerbeyi (1551-1568), olan Azerbaycan ve Horasan emiri el-umarası.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.