İçeriğe atla

İyonya Aydınlanması

Ege Denizi'nin doğu tarafındaki antik İyonya Haritası

İyonya Aydınlanması, Arkaik Yunanistan'da MÖ 6.yüzyılda başlayan bilimsel düşünce, doğanın açıklanması, fenomenlerin arkasındaki nedenselliği açıklama alanındaki bir dizi gelişmelerdir. Bu hareketlenmeler Anadolu'nun batısında İyonya kıyılarındaki Milet, Sisam, Halikarnas gibi şehirlerdeki birkaç ileri düşünürler tarafından başladı (ayrıca bkz. İyonya Okulu ve Milet Okulu.)[1][2][3][4][5]

Dünyayı düzenli ve anlaşılabilir bir şey olarak gördüler, onlara göre farklı parçaları kavranılabilir bir sistemle dizilmiştir ve tarihinin gidişatı açıklanabilirdir.

Milet

Yunan şehri Milet, Yunan felsefesinin ve Batılı bilimsel düşüncenin doğduğu yerdi. Kültürleri, yeniden dirilen Yunan medeniyetiyle Mısır ve Orta Doğu kültürlernden esintilerin birleşimiydi. İçte, Milet politikası gruplardan, kavgalardan ve kanlı devrimlerden oluşuyordu; Dışta, Lidyalılar ve Persler olmak üzere iki güçlü imparatorlukla komşuydular. Ancak bu şartlara rağmen Milet ticari olarak yenilmezdi. Üç limanı ve kolonileri ile Milet “İyonya'nın mücevheriydi”. Sadece doğu imparatorluklarıyla değil Mısırla da ticaret yaptılar; Trakya'da ve Karadeniz kıyılarında birçok koloni kurdular; Güney İtalya'daki Sibaris ile bağlantıları vardı. Miletus Thales, Anaximandros ve Anaximenes'in, ilk üç filozofun doğum yeriydi.

Büyük medeniyetler olan Mısır, mezopotamya ve Anadolu medeniyetleriyle bağlantısı olması ile Akdeniz ve üç kıta ile geniş bir malzeme ve fikir alışverişi imkanı olan Milet, bu entelektüel devrimin doğuşu için oldukça uygun bir yerdi.

Felsefenin yükselişi

Bu zamana kadar (MÖ 6.yüzyıl) Yunanlar ve onlardan önceki birçok imparatorluk, ünlü iki Yunan şair Homeros ve Hesiodos'un yapıtlarında açıkça görülebileceği üzere, olayları ilahi varlıkların doğaüstü girişimlerinin ürünü olarak açıkladılar. Bu, doğal ve mantıksal düşünmenin girişiyle Miletli Sokrates öncesi filozoflar, Olimposlu insan biçimli tanrılar inanışı yerine gelişmiş ve mantıksal bir teoloji üretmeye çalıştılar. Ama bu yeni teolojinin dinle pek alakası yoktu; ve tanrıların geleneksel özelliklerinin çoğunu kaldırdılar, örneğin artık yıldırım öfkeli Zeus'un gürleyişi değildi veya Poseidon fırtınalar oluşturmuyordu. Bu yeni yaklaşımın geleneksel hikâyeye doğrudan bağlı kalmamasıyla birlikte filozoflar, mitlerdeki açıklamaları umursamadan kendi açıklamalarını ürettiler. Bu açıklamalar geleneksel değil, mantıksaldı. Yaklaşımları, doğal süreçleri doğaüstü güçlerin yönettiği görüşünü kabul etmiyordu, onun yerine ilahi eylemleri Physis denen doğa yasaları olarak tanımladılar. Bu değişim onları ateist yapmazdı.

Milet Okulu

Bu düşünce okulu üç Presokratik filozofun felsefelerinden oluşur: Thales, Anaximandros ve Anaksimenes. İlk filozoflar olarak bilinen bu filozofların hepsi Yunan şehir devleti Milet'te doğdu. Felsefeleri İyon Entelektüel Devrimini başlatan şeydir.

Thales (yaklaşık MÖ 625 - MÖ 545)

Thales
Ana madde: Thales

Aristoteles'e göre Miletli Thales "Doğa felsefesinin kurucusuydu." Felsefenin kurucusu olarak kabul edilse de felsefesi ve kendisi hakkında bildiklerimiz tartışmalıdır çünkü hiçbir yazı bırakmamıştır. Devlet adamları ve şairler grubu olan Yedi Bilge'nin arasından bilim insanı ve filozof olarak tanınabilecek tek kişiydi. Thales politik öğütveren, filozof, bilim insanı, matematikçi ve mühendis olarak tanınır. Yaşamı boyunca Mısır, Fenike ve Babil gibi akdeniz ülkelerini ziyaret ettiği ve oralarda öğrenim yaptığı iddia edilir. Thales'in ayrıca geometriyi -Mısır'da öğrenmiş olabilecek olsa da- bulduğu ve yıldızları gözlemlediği de iddia edilir. Thales ayrıca Arkhe denilen her şeyin ilk nedeni ve kaynağını aramıştır. Arkhenin su olduğunu düşünüyordu, bu düşüncesi tüm canlıların hayatının bir şekilde suya bağlandığını ve sudan doğduğu gözlemine dayanır. Dünyanın görünürdeki sabitliği bütün doğa filozofların bir açıklaması olması gereken bir fenomendi ve Thalese göre bu sabitliğin sebebi Dünyanın suyun üzerinde durduğuydu

Anaksimandros (yaklaşık MÖ 610 - MÖ 540)

Ana madde: Anaksimandros

Anaksimandros, Thales'in bir öğrencisiydi. Bazı tarihçiler Yunan Felsefesini ve yani İyonya Aydınlanmasını Anaksimandros'la başlatır çünkü Thales yazılı bir eser bırakmamıştır. Thales'in yaptığı gibi, o da arkhenin ne olduğu hakkındaki kendi görüşünü belirtti . Ona göre arkhe "sınırsızlık" (apeiron) dı. Açıkladığı sınırsızlık su veya diğer elementler gibi değildi. "Sınırsız" prensibine göre eğer kütle bir yerde ise her yerdeydi; aynı zamanda, eğer boş uzay sınırsızsa beden de sınırsız olmalıydı. Anaksimandros ayrıca güneş, ay ve yıldıızların uzaklıkları gibi astronomik fenomenler ve dünyadaki canlıların gelişimi hakkında teoriler üretti. Yerleşilmemiş yerlerin haritasını bir tablete çizmeyi deneyen ilk kişiydi ve Miletli bir gezginin yardımıyla bu tablet daha kesin oldu. Tayatı boyunca deniz, rüzgar, fırtına, yıldırım ve gök gürültüsünün varlıkları hakkında açıklamalar yaptı ve biyoloji ile uğraştı.

Anaksimenes (yaklaşık 585 MÖ - 528 MÖ)

Ana madde: Miletli Anaksimenes

Anaksimenes, Anaksimandros'un bir öğrencisiydi. Anaksimandros'un kozmoloji görüşünü aldığından Milet okulundaki üç filozof içinden genelde en önemsizi olarak görülü. Ondan öncekiler gibi Arkhe görüşü havaydı (aer). Büyük felsefi gelişimi ise bu aer'in çeşitli parçalarına dönüşmesini açık ve tanımlı bir mekanizmayla ortaya koymasıydı, böylece arkhe ile dünyayı bağlamış oldu.

Anaksimenes'in değişim kuramı havanın her şeyin kaynağı olduğunu söyler; yoğunluğuna göre dizilmiş olan (1) ateş, (2) hava (3) rüzgar (4) bulut, (5) su, (6) toprak, (7) taş olarak elementler veya basit maddeler dizisi vardır; ve bunların yoğunlaşma süreci de keçeleme eylemiyle aynı özelliktedir.

Olası etkilenmeler

Tarihçiler, erken Yunan filozoflarının MÖ 6.yüzyıldaki antik imparatorluklardan mı etkilendiklerini yoksa teori ve astroloji gibi diğer bilimleri ilk düşünenler olup olmadıklarını tartışmaya eğilimlidirler. Aşağıda İyonya Aydınlanmasının olası etkileyicileri verilmiştir:

Babil

Mezopotamya haritası

Babilliler gökyüzüne dair engin bilgileriyle tanınırlardı. Tapınak Rahipleri, uğursuz olayları bildirmek ve tahmin etmek için gökyüzü hakkında ayrıntılı gözlemler yaptılar. Tutulma kayıtlarının MÖ 747 civarında yapıldığı bulunmuştur. Babiller ayrıca, güneş ve ayın hareketlerini izlemek için kullandıkları altmış sayıya dayanan karmaşık bir matematik sistemi geliştirdiler. Babil arşivleri, çivi yazısı tabletleri üzerinde çok sayıda matematiksel ve astronomik veri deposu içeriyordu. Thales'in öngördüğü, bu aydınlanma hareketini başlattığı düşünülen tutulma Babil tabletleri temel alınarak tahmin edilmiş olabilir.

Mısır

Mısırlılar geniş aritmetik bilgisi ile tanınırlardı. Thales'in Mısır'dan bir “geometri” bilgisi getirmiş olması mümkündür. Yunanca sözcüğün anlamı "toprak ölçümü"dür ki bu da Mısırda karşılaşabileceği geometri bilimini çağırıştırmaktadır: pratik toprak dağıtımı. Mısırlılar, malzeme siparişi ve benzeri pratik soruları dayandıracak basit aritmetik bilgisine sahip katipler kullandılar. Yılı basit ama oldukça pratik olan 365 gün olarak kullandılar ve basit astronomik gözlemler yaptılar.

Hareketten yetişen filozoflar

Ayrıca bakınız

  • Sokrates öncesi Felsefe

Kaynakça

  1. ^ Warren, James. Presocratics. Berkeley: University of California Press, 2007.
  2. ^ Graham, Daniel W. The Texts of Early Greek Philosophy. New York: Cambridge University Press,
  3. ^ Graham, Daniel W. Explaining the Cosmos: The Ionian Tradition of Scientific Philosophy.
  4. ^ Cline, Eric H., and Mark W. Graham. Ancient Empires: From Mesopotamia to the Rise of Islam. New York: Cambridge University Press, 2011.
  5. ^ Barnes, Jonathan. Early Greek Philosophy. New York: Penguin, 2001.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Geometri</span> matematiğin uzamsal ilişkiler ile ilgilenen alt dalı

Geometri, matematiğin uzamsal ilişkiler ile ilgilenen alt dalıdır. Yunanca Γεωμετρία "Geo" (yer) ve "metro" (ölçüm) birleşiminden türetilmiş bir isimdir.

<span class="mw-page-title-main">Thales</span> Antik Yunan filozof ve matematikçi

Miletli Thales, Milet, İyonya'dan bir Antik Yunan matematikçi, astronom ve Sokrat öncesi filozoftu. İlk filozoflardan olduğu için felsefenin ve bilimin öncüsü olarak adlandırılır. İyonya Aydınlanmasının başlatıcısı olarak bilinir ve Eski Yunan'ın Yedi Bilge'sinden ilkidir. Ticaretle uğraşmış ve bu nedenle Mısır'da bulunmuştur. Günümüze ulaşmış hiçbir metni yoktur. Yaşadığı döneme ait kaynaklarda da adına rastlanamaz ancak hakkındaki bilgiler Herodot, Laertios Diogenes, Aristoteles, Theophrastus gibi antik yazarlardan edinilir.

<span class="mw-page-title-main">Anaksimandros</span> Filozof

Anaksimandros Miletos'da Sokrates öncesi dönemde yaşamış İyonlu bir filozoftur. Thales'in öğrencisidir. Aynı zamanda tarihsel kaynaklara göre öğretilerini kaleme almış ilk filozoftur ve eseri Grek dilinde düzyazı olarak kaleme alınmış ilk kitaptır. Ancak yazdıklarından sadece bir cümle günümüze ulaşmıştır. Onun buluşlarıyla ilgili birincil kayıtlar sonraki yazarların bize aktardıklarıdır. (Söz konusu tek cümlede su ve ateş gibi sözlerin ortaya çıkışı, haksızlıkların cezalandırdığı insan toplumundan elde edilen mecazlarla betimlenir. Örneğin ne sıcak ne de soğuk süreklidir, ikisi de aralarındaki dengeyi korumak için ödün verirler.)

Arkhe (ἀρχή), Batı felsefesinin ve Sokrates öncesi Eski Yunan Felsefesinin en önemli kavramlarından biri. Felsefenin ana disiplini sayılan metafiziğin ve genellikle Bilimin, özellikle de fizik biliminin gelişmesinde önemli rolü olmuştur.

Determinizm, belirlenircilik, gerekircilik veya belirlenimlilik evrenin işleyişinin, evrende gerçekleşen olayların çeşitli bilimsel yasalarla, örneğin fizik yasaları ile, belirlenmiş olduğunu ve bu belirlenmiş olayların gerçekleşmelerinin zorunlu olduğunu öne süren öğretidir. Yani öğretiye göre her şey belirlenmiştir ve değişmesi mümkün değildir. Bu görüş başta ahlak felsefesi olmak üzere felsefenin çeşitli dallarının uğraş ve çalışma alanına bir görüştür. Ahlak felsefesindeki "İnsan ahlaki eylemde bulunurken özgür müdür?" sorusunu yanıtlamaya çalışır.

<span class="mw-page-title-main">İyonya</span> Anadoluda bugünkü İzmir ve Aydın illerinin sahil şeridine Antik Çağda verilen ad

İyonya, Anadolu'da bugünkü İzmir ve Aydın illerinin sahil şeridine Antik Çağ'da verilen addır. Dor istilası sonucu Yunanistan'dan kaçan Akalar tarafından Ayvalık, Efes, Foça, İzmir, Kuşadası, Milet ve Milas çevresinde kurulmuşlardır. Dünyanın yedi harikası arasında gösterilen Efes Artemis Tapınağı İyonyalılar döneminde inşa edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Felsefe tarihi</span>

Felsefe tarihi, felsefenin mantık, epistemoloji, ontoloji, etik, estetik gibi alt bölümlerinden birisidir. Genel olarak felsefe derslerinin başlangıcında verilir. Bunun temel nedeni, felsefe tarihinin içeriğiyle ilintilidir. Felsefe tarihi, felsefenin ne olduğunun tanımlanmasından, çeşitli felsefe ögretilerinin tarihsel yerlerinin ve öğretisel ayrımlarının belirlenmesine ve bu öğretilerin felsefenin alt bölümleri açısından değerlendirilip ortaya konulmasına kadar çok yönlü ve çok boyutlu bir içeriğe sahiptir. Felsefe tarihi bu anlamda sadece bir mevcut felsefelerin ansiklopedik bir araya getirilmesi meselesi değildir; felsefenin ne olduğunun tanımlanmasından neyin felsefe-içi neyin felsefe-dışı sayılacağına değin bir dizi kuramsal/felsefi sorunla yüz yüzedir. Bu anlamda, felsefenin bir altbölümü olarak felsefe tarihi, hem felsefi çalışmanın başlangıcı hem de en önemli alanıdır. Genelde felsefe tarihi kitapları, bu bakımdan öğretilerin ve bunların felsefi sorunları çözme denemelerinin art arda etkileşimlerle gelişen tarihini ele alır. Bu tarihin hazırlanmasında hem düşünürlerin metinleri hem de bu metinlerin tarihsel toplumsal koşulları iç bağlantıları açısından değerlendirilir, öğretilerin birbirine etkileri ve karşıtlıkları, benzerlikleri ve ayrımları serimlenir. Dolayısıyla, genel anlamda felsefe tarihinin varlık, bilgi ve değerlerle ilgili soruları ve sorunları belirli özgül yöntemlerle değerlendiren ya da inceleyen ve bu incelemeyi sonuçları bakımından da sistemaktikleştirilmesine yönelik çalışan bütün düşünce girişimlerini ortaya koymayı hedeflediği söylenebilir.

<span class="mw-page-title-main">Antik Çağ felsefesi</span>

Antik Çağ felsefesi ya da Antik Çağ Yunan felsefesi, MÖ 700'lü yıllardan başlayıp M.S. 500'lü yıllara, yani Orta Çağ'a kadar uzanan tarihsel dönemdeki felsefe tarihini kapsar. Antik Yunan ve Roma kültürlerinde süregelen felsefe eğilimleri ve öğretilerinden oluşur. Klasik İlkçağ felsefesi olarak adlandırılması da söz konusudur. Bu dönem İlk Çağ felsefesinden, Yunan ve Roma kültürlerine bağlı olmalarıyla ayrıştırılır. Böylece bilgi için bilgi gibi bir felsefe geleneğine geçilmiş olduğu varsayılır; bilgi burada gündelik yaşamdaki kullanılabilirliğinin ötesinde kendi başına bir değer ya da sorundur. Bu nedenle Batı felsefesi olarak adlandırılan felsefe geleneği kendisini Antik Çağ felsefesine dayandırır. Çağdaş ya da modern denilen düşünce biçiminin ve felsefe tarzının embriyon halinde bu dönem felsefe geleneğinde ortaya konulduğu varsayılmaktadır. Antik Çağ filozofları, bilginin anlamını, doğruluğun ne olduğunu, erdemin ne anlama geldiğini, evrenin ve yaşamın anlamını sorgulamışlar ve felsefi soruları şekillendirmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Miletli Anaksimenes</span> Antik Yunan Sokrates öncesi düşünürü

Anaksimenes, doğa filozofu ve geleneksel olarak Batı dünyasının ilk filozofları kabul edilen Miletos'lu üç düşünürün sonuncusudur. Helenistik döneme ulaşabilen yazılarından günümüze kalanlar, yalnızca sonraki yazarların kendi çalışmalarına aldıkları bazı bölümlerdir. Bu nedenle Anaksimenes'in düşüncelerine ilişkin yorumlar çoğunlukla birbirleriyle çelişir.

MÖ 7. yüzyıl, MÖ 700'ün ilk günü başlamış ve MÖ 601'in son günü bitmiştir.

Batı felsefesi MÖ 6. yüzyılda Antik Yunan'da başladı. Sokrates öncesi filozoflar çoğunlukla Yunan dünyasının batı veya doğu çevrelerindendiler. Felsefi projeleri asıl, nihai ilkeyi bulmaya ve dış dünyanın doğasını çözmeye yönelikti. Şeylerin maddi ilkesini, kökenlerini ve yok oluşlarını algılamaya çalıştılar. İlk düşünürler olarak şeylerin ussal birliğini vurgulayarak dış dünyanın mitolojik açıklamalarını reddettiler. Cevap aradıkları başlıca meseleler şunlardır:

Her şey nereden geliyor?
Her şeyin yaratılış kaynağı nedir?
Doğada bulunan şeylerin çoğul oluşlarını nasıl açıklarız?
Matematiksel olarak doğayı nasıl tanımlarız?
<span class="mw-page-title-main">Milet Okulu</span> Felsefenin başlamasına öncülük eden okuldur

Milet Okulu, M.Ö 6.yüzyılda İyonya aydınlanması ile kurulmuş bir düşünce okuludur. Felsefe tarihinde hem felsefenin başlangıç evresini oluşturur, hem de doğa felsefesi olarak adlandırılan felsefi eğilimin öncüsüdür.

Efes Okulu, MÖ 500 yıllarında zengin bir kıyı kenti olan Efes'te kurulmuş Milet Okulu'ndan sonraki felsefe okuludur. Bu okulun başlıca ismi Heraklit'dir. Heraklit de Milet okulu filozofları gibi arkhe sorunuyla ilgilenmiş ve onlar gibi madde temelli açıklamalara yönelmiştir. Maddenin varoluşu ve yok oluşu konularında onlarla paralel düşüncelere sahiptir, ancak Heraklit için arkhe ateş'tir. Evren ateşten meydana gelmiştir ve tekrar ateşe dönüşecektir, ona göre bu varoluş ve yok oluş periyodik bir süreçtir. Arkhe elementinin (ateş) hareketi, sürecin nihai sonucu uyum olsa da ahenksiz ve uyumsuzdur. Herhaklit bir başka konuda ise değişimin ve hareketin sürekli olduğu, hiçbir şeyin sabit kalamayacağı düşüncesidir. Her şey ateş gibi sürekli bir değişim hâlindedir. Değişimi sağlayan ise her şeyin karşıtıyla birlikte vârolmasıdır. Böylece Efes Okulu ile birlikte felsefeye değişim ve çatışma kavramları da girmiş olmaktadır ki diyalektiği sürekli bir değişim ve çelişki olarak anlayanlar için Heraklit bir anlamda diyalektiğin babası sayılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Milet</span> Anadoluda bir antik kent

Milet Anadolu'nun batısında, Ege bölgesinde Büyük Menderes Nehrinin hemen ağzına yakın deniz kıyısında bir antik liman şehridir. Şimdi Aydın'ın Didim ilçesinde Akkoy'un 5 km kuzeyinde ve Balat köyü yakınında bir harabe halinde olup limanı Büyük Menderes tarafından doldurulduğu için yaklaşık 10 km denizden içeride bir mevkidedir.

<span class="mw-page-title-main">Doğa felsefesi</span> doğa ve fiziksel evrenin modern bilimin gelişmesinden önce baskın olan eski felsefi çalışması

Doğa felsefesi fiziğin, yani doğanın ve fiziksel evrenin felsefi çalışmasıdır. Modern bilimin gelişmesinden önce baskın bir alandı.

<span class="mw-page-title-main">Felsefe</span> soyut, genel ve temel birtakım probleme ilişkin yapılan sistematik çalışma

Felsefe veya düşünbilim; varlık, bilgi, değerler, gerçek, doğruluk, zihin ve dil gibi konularla ilgili soyut, genel ve temel problemlere ilişkin yapılan sistematik çalışmalardır. Felsefe ile uğraşan kişilere filozof denir.

Yedi Bilge ya da diğer adıyla Yunanistan'ın Yedi Bilgesi, Antik Yunan uygarlığının altın çağı olan MÖ 7. ve 6. yüzyıllara damgasını vurmuş yedi filozof, devlet adamı ve kanun koyucuya verilen isimdir. Yunanistan’da ilk felsefe etkinliklerini Hesiodos’dan bir yüzyıl kadar sonra Yedi Bilgeler olarak bilinen ilk ahlakçılar başlattılar. Gerçekte düşüncelerini özdeyişler biçiminde ortaya koyan bu kişilerin birer filozof olmaktan çok felsefeyi başlatan düşünürler olduğunu söylemek yanlış olmaz. Gerçekte onlar iktisadi ve toplumsal dengeleri gittikçe bozulan, buna bağlı olarak ahlak açısından büyük sorunlar yaşayan Yunanistan’ın kuralkoyucuları oldular.

<span class="mw-page-title-main">Antik Yunan felsefesi</span>

Antik Yunan felsefesi, MÖ. 6. yüzyılda başlamış ve Hellenistik çağ ile Roma İmparatorluğu arasında devam etmiştir. Felsefe kelimesi Yunanlar tarafından kullanılmaya başlandı. Önceleri bilimi, matematiği, siyaseti ve etiği de kapsayan bir terimdi. Yunan felsefesi Batı medeniyetinin bir ürünüydü. Roma'da, Rönesans'ta, Aydınlanma çağında ve İslam filozofları tarafından kullanıldı. Yunan felsefesi Antik Yakın Doğu felsefesinden etkilenmiş olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Jeoloji tarihi</span>

Jeoloji tarihi, bir doğa bilimi olan jeolojinin paleontoloji, mineraloji ve petrografi gibi yer bilimlerinin gelişimi ile paraleller gösteren tarihsel gelişimi.

İyonya Okulu veya İyonya ekolü Sokrates öncesi felsefe okuludur. Özellikle, Miletos ve çevresi, zamanın güncel fikirlerinin gelişen bir ticari eritme potasıydı. İyonyalı düşünürler ifadesi Thales, Anaksimandros, Anakismenes, Herakleitos, Anaksagoras ve 'a gönderimde bulunur. Aristoteles, bu grubun üyelerini fizyolog (φυσιολόγοι) yani 'doğa üzerine konuşanlar' olarak adlandırdı. İyonya Okulu'nun tek başlık altında incelenmesi, ikinci yüzyıl felsefe tarihçisi Sotion'a kadar gider. Maddenin doğasını açıklamaya çalışan büyük ölçüde fizikçiler oldukları için bazen kozmologlar olarak anılırlar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.