İçeriğe atla

İtalyanca

İtalyanca
lingua italiana
italiano
Telaffuzİtalyanca telaffuz: [itaˈljaːno]
Bölgeİtalya yarımadası
Etnisiteİtalyanlar, Ticinese
Konuşan sayısı67 milyon  (2020)
Dil ailesi
Hint-Avrupa
Önceki formlar
Diyalektler
İsviçre İtalyancası
Resmî durumu
Resmî dil Avrupa Birliği
 İtalya
  İsviçre
 San Marino
 Vatikan
 Hırvatistan
 Slovenya
Dil kodları
ISO 639-1it
ISO 639-2ita
ISO 639-3ita
  Resmî Dil
  Lingua franca olarak kullanılan bölgeler
  Azınlıklar tarafından konuşulan bölgeler

İtalyanca (italiano ya da lingua italiana), çoğunluğu İtalya ve İsviçre'nin güneyindeki Ticino kantonunda yaşayan 61 milyon kişi tarafından konuşulan Hint-Avrupa dil ailesine mensup bir Latin dilidir. İtalyan asıllı göçmenlerce Amerika Birleşik Devletleri'nde, Arjantin'de, Brezilya'da, Kanada'da ve Avustralya'da da sıkça konuşulur.

Orta Çağ itibarıyla Halk Latincesi (Vulgar Latince) çeşitli dillere ayrılmıştır. Orta Çağ'ın sonunda Floransa şehrinin kültür ve edebiyat üstünlüğü etkisiyle, Toskana yazı dilinden bugünkü İtalyanca şekillenmiştir. Dilin gelişiminde Boccaccio, Dante Alighieri ve Petrarca gibi isimlerin Latince yerine Toskana ağzını kullanmalarının büyük etkisi vardır. Buna rağmen İtalyan dili, siyasi birliğin de uzun zaman tamamlanamamış olmasının da etkisiyle bölgeden bölgeye büyük farklılıklar taşır. Her bölgenin kendine özgü şivesi vardır. Buna ek olarak İtalyanca gibi Halk Latincesinden türemiş ancak İtalyancadan farklı ve karşılıklı anlaşılabilirlik göstermeyen 30 civarı dil de İtalya'da bulunmaktadır. Çoğu İtalyanca konuşuru hem İtalyanca ve şivelerini, hem de kendi bölgesel dillerini (örneğin Sicilyaca veya Furlanca) konuşmaktadır.[1]

Diğer Latin dilleriyle (Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Rumence, Katalanca gibi) büyük benzerlikler taşır. İtalyancayı iyi bilen birisi diğer Latin dillerini de kısa zamanda öğrenebilir. İtalyanca ve Sardunyaca, Latinceden en az farklılaşmış yaşayan diller olarak nitelendirilmektedir.

İtalyanca, kelimelerin hemen hemen tamamının ünlü harfle bitmesi ve kesif vurgularıyla kendine özgü bir melodiye sahiptir. İtalyanca, Rönesans devrinde lingua franca görevini görmüş olduğundan diğer dilleri etkilemiştir ve özellikle müzik alanında terminoloji İtalyancadır. İtalyanca, dünyanın sayılı melodik dillerinden biridir.

Avrupa'da İtalyancanın konuşulduğu yerler

Tarihçe

"İtalyan tarihi" buraya yönlendirilmektedir. İtalyan halkının tarihi için İtalyanlar sayfasına bakınız. İtalyan kültürünün tarihi için, İtalyan kültürü sayfasına bakınız.

Kökenleri

Geç Orta Çağ'da Dante Alighieri (üst) ve Petrarca (alt), kendi Toskana lehçelerini İtalya'nın tamamında en önde gelen edebi dil olarak yerleştirmede etkili oldular.

Orta Çağ'da Avrupa'da yerleşik yazı dili Latinceydi ancak insanların büyük çoğunluğu okuma yazma bilmiyordu ve yalnızca bir avuç insan bu dili iyi biliyordu. İtalyan Yarımadası'nda Avrupa'nın çoğunda olduğu gibi çoğu yerel dilde konuşurdu. Yaygın olarak anıldıkları şekliyle bu lehçeler, resmi standartlar ve öğretilerden etkilenmeden yüzyıllar boyunca Halk Latincesi'nden gelişti. Bunlar hiçbir şekilde, kendi bu yerel dillerden biri olarak başlayan standart İtalyancanın "lehçeleri" değil, İtalyancanın kardeş dilleridir. Karşılıklı anlaşılabilirlik, genel olarak Roman dillerinde olduğu gibi, İtalyancada da büyük farklılıklar gösterir. İtalya'nın Roman dilleri her seviyede (fonoloji, morfoloji,sözdizimi, sözlük, pragmatik) İtalyancadan büyük farklılıklar gösterebilir ve tipolojik olarak farklı diller olarak sınıflandırılır.[2][3]

Alfabe

İtalyan alfabesinde 21 harf bulunur. J, K, W, X ve Y harfleri İtalyancada kullanılmaz, sadece yabancı kelimelerde bulunur.

ABCDEFGHILMNOPQRSTUVZ
abcdefghilmnopqrstuvz

Okunuş

  • C harfi a, o, u harflerinin önünde bulunduğunda k [kʰ] olarak okunurken, e ve i harflerinden önce Türkçedeki ç [ʧ] gibi okunur.
  • Ch ve gh harfleri daima e ve i harflerinin önüne yazılır ve sırasıyla k ve g şeklinde okunurlar.
  • G harfi a, o, u harflerinin önünde normal g olarak okunurken, e ve i harflerinden önce Türkçedeki c [ʤ] harfi gibi okunur.
  • Gl, [ʎ] olarak, gn ise [ɲ] olarak okunur: “Taglia” (beden) talya olarak, “ogni” (her) onyi olarak okunur.
  • H harfi İtalyancada hiçbir zaman okunmaz. Eşsesli kelimelerde anlam karışıklılığını ortadan kaldırmak için kullanılır. Örneğin "anno" (yıl) ve "hanno" (sahip olmak fiilinin 3. çoğul şahıs çekimi). Yabancı kelimelerde de okunmaz, örneğin "hotel".
  • R harfi İtalyancada Türkçede olduğundan daha kuvvetli yuvarlatılır.
  • Z sesi "dz" olarak, zz ise "ts" olarak okunur: “Zucchero” (şeker) dzukkero, “pizza” ise pitsa olarak okunur.

"C" ile "g" harfleri ve "Sc" kombinasyonu

İtalyanca yazılışı Türkçe ses karşılığı Açıklama Örnek
ca, co, cu"k"c harfinden sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmezcasa (ev) kasa
ce, ci"ç"c den sonra e veya i harfi gelirse k sesi ç sesine dönüşürcittà (şehir) çita
Che, chi"k"c den sonra e veya i gelen kelimelerde k sesini zorunlu kılmak için araya h getirilirocchio (göz) okkio
ga, go, gu"g"g harfinden sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmezgatto (kedi) gatto
ge, gi"c"g den sonra e veya i harfi gelirse k sesi c sesine dönüşürgente (insanlar) cente
ghe, ghi"g"h harfi araya getirildiğinde g sesini zorunlu kılarlunghezza (uzunluk) lungetza
sca, sco, scu"sk"sc den sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmezscuola (okul) skuola
sce, sci"ş"e ve i den önce sc gelirse ş olarak okunurscegliere (seçmek) şelyere
sche, schi"sk"sc den sonra e veya i harfi gelen kelimelerde k sesini zorunlu kılmak için araya h getirilirscheletro (iskelet) skeletro

Vurgu ve tonlama

Çoğu İtalyanca kelimede vurgu sondan ikinci hecededir.

Örneğin: adesso (şimdi), liceo (lise)

Bazı kelimeler ise bu kurala uymaz ve vurgu kelimenin herhangi başka hecesinde bulunabilir.

Örneğin: fragola (çilek), cinema (sinema)

  • Vurgusu son hecede olan kelimelerde ünlü harfler sola yatık olan grave imi (à, è, ì, ò, ù) ile gösterilir. Bu aksanlar vurguda istisnaları gösterip, kelimenin sadece son harfine eklenir. Kelimenin başında veya ortasında olan vurgular için grave imi kullanılmaz.

Örneğin: caffè (kahve), lunedì (pazartesi)

  • İmi sağa yatık olan acute imi (é) ise kelimeye aksan verir ve İtalyanca da (istisnalar dışında) kelimenin sadece son harfinde bulunur.

Örneğin: trentatré (otuz üç), perché (çünkü)

  • Bazı kelimelerde ise diyakritik işaretler anlam ayırımı için önem taşır.

Örneğin: la (dişi belirteç) - là (orada)

Dilbilgisi

İtalyancada isimlerin tamamı erkek ya da dişi olarak betimlenir. Erkek kelimeler genellikle “-o” harfiyle, dişi kelimeler ise genellikle “-a” harfiyle biter. Erkek çoğul “-i”, dişi çoğul ise genellikle “-e” takısını alır. Dolayısıyla erkek çocuk “bambino”, kız çocuk “bambina”, erkek çocuklar “bambini”, kız çocuklar ise “bambine” olarak söylenir.

Sıfatlar isimlerin cinsiyetine uyar. Bambino bello=Güzel erkek çocuk, Bambina bella=Güzel kız çocuk, Bambini belli= Güzel erkek çocuklar, Bambine belle=Güzel kız çocuklar.

Belirteçler

Belirli tanımlıkların tekil ve çoğul hâlleri L'articolo determinativo al singolare e plurale
Erkek belirteç çoğul hâli Not Örnek
il isadece sessiz harflerden önceil palazzo / i palazzi (saray / saraylar)
l' glisesli harflerden öncel'ingresso / gli ingressi (giriş / girişler)
lo glis + sessiz harf ve "z", "ps", "gn" ve "y" harflerinden öncelo studente / gli studenti (öğrenci / öğrenciler)
Dişi belirteç Çoğul hâli Not Örnek
la lesessiz harften öncela pizza / le pizze (pizza / pizzalar)
l' lesesli harften öncel'idea / le idee (fikir / fikirler)

Fiiller

İtalyancada fiiller şahıslara göre ve zamana göre çekilir. Bu şahıslar io (ben), tu (sen), lui (erkek o), lei (dişi o ya da Siz), noi (biz), voi (siz), loro (onlar) dur. Şimdiki zamanda (Presente) fiil kökünün sonuna konan eklerle şahıslar betimlendiğinden şahıs gizli özne olarak kalabilir:

essere (olmak)
presente (şimdiki zaman) passato prossimo (geçmiş zaman) condizionale (şartlı kip) futuro (gelecek zaman) imperfetto trapassato prossimo
iosono sono stato/a sarei sarò ero ero stato/a
tusei sei stato/a saresti sarai eri eri stato/a
lui/ lei/ Leiè è stato/a sarebbe sarà era era stato/a
noisiamo siamo stati/e saremmo saremo eravamo eravamo stati/e
voisiete siete stati/e sareste sarete eravate eravate stati/e
lorosono sono stati/e sarebbero saranno erano erano stati/e
avere (sahip olmak)
presente (şimdiki zaman) passato prossimo (geçmiş zaman) condizionale (şartlı kip) futuro (gelecek zaman) imperfetto trapassato prossimo
ioho ho avuto avrei avrò avevo avevo avuto
tuhai hai avuto avresti avrai avevi avevi avuto
lui/ lei/ Leiha ha avuto avrebbe avrà aveva aveva avuto
noiabbiamo abbiamo avuto avremmo avremo avevamo avevamo avuto
voiavete avete avuto avreste avrete avevate avevate avuto
lorohanno hanno avuto avrebbero avranno avevano avevano avuto
presente (şimdiki zaman) passato prossimo (geçmiş zaman) imperfetto
Parlo = konuşuyorumHo parlato = konuştumParlavo = konuşuyordum
Parli = konuşuyorsunHai parlato = konuştunParlavi = konuşuyordun
Parla = konuşuyorHa parlato = konuştuParlava=konuşuyordu
Parliamo = konuşuyoruzAbbiamo parlato = konuştukParlavamo=konuşuyorduk
Parlate = konuşuyorsunuzAvete parlato = konuştunuzParlavate=konuşuyordunuz
Parlano = konuşuyorlarHanno parlato = konuştularParlavano=konuşuyorlardı

İtalyancada 4 geçmiş zaman, 1 şimdiki zaman, 1 gelecek zaman, 1 şart, 1 geçmiş şart olmak üzere pek çok zaman bulunur. Ancak zamanların bazıları gündelik konuşmada kullanılmaz.[4]

Bütün Avrupa dillerinde olduğu gibi cümle dizimi özne-yüklem-tümleç şeklindedir:

  • Luigi viene da casa (Luigi evden geliyor)
  • Parlo con te (Seninle konuşuyorum)

İtalyanca bir pasaj

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Madde 1:

Orijinal metin: "Tutti gli esseri umani nascono liberi ed eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza."
Türkçe: "Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler."

Bazı İtalyanca kelimeler

  • sì - evet.
  • no - hayır.
  • ciao - merhaba.
  • grazie - teşekkür ederim.
  • prego - bir şey değil.
  • Come stai - Nasılsın?
  • Bene - iyi
  • Bello - güzel
  • per favore - lütfen
  • mi scusi - affedersiniz
  • buonanotte - iyi geceler
  • buongiorno - günaydın
  • buonasera - iyi akşamlar
  • arrivederci - hoşça kalın

Çekirdek aile

  • il fratello - erkek kardeş/ağabey
  • la sorella - kız kardeş/abla
  • il padre/il papà - baba
  • la madre/la mamma - anne

Birkaç ülke ve dilleri

  • Italia - İtalya
  • l’italiano - İtalyanca
  • Turchia - Türkiye
  • il turco - Türkçe
  • Inghilterra - İngiltere
  • l'inglese - İngilizce

İtalyanca sayılar

  • 1 - Uno
  • 2 - Due
  • 3 - Tre
  • 4 - Quattro
  • 5 - Cinque
  • 6 - Sei
  • 7 - Sette
  • 8 - Otto
  • 9 - Nove
  • 10 - Dieci
  • 11 - Undici
  • 12 - Dodici
  • 13 - Tredici
  • 14 - Quattordici
  • 15 - Quindici
  • 16 - Sedici
  • 17 - Diciassette
  • 18 - Diciotto
  • 19 - Diciannove
  • 20 - Venti
  • 21 - Ventuno
  • 22 - Ventidue
  • 23 - Ventitré
  • 28 - Ventotto
  • 30 - Trenta
  • 40 - Quaranta
  • 50 - Cinquanta
  • 60 - Sessanta
  • 70 - Settanta
  • 80 - Ottanta
  • 90 - Novanta
  • 100 - Cento
  • 200 - Duecento
  • 1000 - Mille
  • 2000 - duemila
  • 10000 - diecimila
  • 100000 - centomila
  • 1000000 - milione

Notlar

  1. ^ "Italy". Ethnologue. 19 Şubat 1999. 25 Mayıs 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2015. 
  2. ^ Lepschy, Anna Laura; Lepschy, Giulio C. (1988). The Italian language today (2.2yer=New York bas.). New Amsterdam. ss. 13, 22, 19-20, 21, 35, 37. ISBN 978-0-941533-22-5. OCLC 17650220. 
  3. ^ Andreose, Alvise; Renzi, Lorenzo (2013), "Geography and distribution of the Romance Languages in Europe", Maiden, Martin; Smith, John Charles; Ledgeway, Adam (Ed.), The Cambridge History of the Romance Languages, 2, Contexts, Cambridge: Cambridge University Press, ss. 302-308 
  4. ^ berloco2018

Kaynakça

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türk alfabesi</span> Türkçenin yazımında kullanılan alfabe

Türk alfabesi, Türkçenin yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 1 Kasım 1928 tarihli ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Arap harfleri</span> Arap alfabesini temel alan yazı sistemi

Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Latin harfleri</span> Antik Roma tarafından Latince yazmak için kullanılan yazı sistemi

Latin veya Romen harfleri, kökeni antik Roma tarafından Eski Latinceyi yazmak için kullanılan Latin alfabesine dayanan bir yazı sistemidir. ISO tarafından belirlenmiş standart modern Latin alfabesinde 26 harf bulunur. Latin harfleri şu anda dünyada en yaygın kullanılan yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Rumence</span> Romanyanın resmî dili

Rumence, Romanya'nın resmî dilidir ve Latin dillerinin doğu koluna mensuptur. Çoğunluğu Romanya ve Moldova'da yaşayan 28 milyon kişi tarafından konuşulur. Moldova'nın resmî dili Moldovaca da Rumence ile aynı olmasına rağmen ülke yasaları kapsamında ülkenin resmî dili Moldovaca olarak yer almaktadır.

Türk dilleri alfabeleri veya çağdaş Türk yazı dilleri alfabeleri çağdaş dönem Türk yazı dilleri için kullanılan çeşitli alfabelerdir. Uzun tarihî dönemler içinde kullanılmış olan Türk yazı sistemlerinin sonrasında, bazılarının terki, bazılarının devamı ile günümüzde kullanımda olmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Kiril alfabesi</span> Slav dillerinin kullanımında rol oynayan bir alfabe

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İzlandaca</span> İzlandanın resmî dili olan Kuzey Cermen dili.

İzlandaca, Cermen dillerinden biri ve İzlanda'nın resmî dilidir. İzlandacaya en yakın diller, Faroe Adaları'nda konuşulan Faroe dili ile Sognamål gibi Batı Norveç lehçeleridir. İzlanda, anakaraya uzak bir ada devleti olmasından dolayı, diğer ülkelerle arasında kayda değer oranda kültür alışverişi gerçekleşmemiş, bunun sonucunda dile çok az yabancı sözcük girmiştir. İzlanda'nın konumu Amerika'ya daha yakın olmasına rağmen, İzlandaca bir İskandinav dilidir.

Tecvid, Kıraat ilmi içinde yer alan, Kur'an okuma usulü ve ilmidir.

<span class="mw-page-title-main">Ü</span> Latin alfabesinde harf

Ü, Latin alfabesinde bir harftir. Almanca, Türkçe, Macarca, Azerice, Türkmence, Uygurca, Tatarca, Estonca dillerinde kullanılır. Bu dillerin hepsinde /y/ sesini temsil eder. Ayrıca İspanyolca, Fransızca, Katalanca gibi bazı Lâtin dillerde ise u sesinin ayrıca telaffuz edildiğini göstermek için kullanılır. Ä ve Ö harflerini kullanan Fince ve İsveççe dilleri, Ü harfinin yerine aynı sesi vermek için Y harfini kullanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Ayırıcı im</span>

Ayırıcı im, fonetik işaret veya diyakritik; telaffuz, ton ve diğer ayırıcı unsurları belirtmek için gliflere eklenen imdir. Örneğin Latin harflerine geçiş döneminde Türkçedeki ötümsüz artdişyuvasıl sürtünmeli ünsüz sesini karşılamak için yeni arayışlara gidilmiş ve mevcut S harfine sedil eklenerek Ş harfi elde edilmiştir. O > Ö veya A > Â ya da Y > Ý gibi harflerde ayırıcı imlere örnekler görülebilir.

Latinizasyon (Romanizasyon) tabiri genel olarak Latin alfabesi dışındaki ses sistemlerinin Latin alfabesine çevrilmesini ifade eder. Arapçanın Latin alfabesine çevirisi yapılırken bu uygulamaların hiçbirinde (fonetik alfabeler hariç) ortak bir uygulama geliştirilememiştir. Çünkü her ülke kendi harflerini esas alan bir çeviri sistemi benimsemiştir. Fakat yine de ana hatlarıyla genel kabul görmüş bazı sesler ve simgeler tercih edilmeye başlanmıştır. Ortak Türkçe alfabesi esas alınarak yapılan bir işaret sistemi büyük oranda geliştirilmiş durumdadır. Fakat yine de çeşitli ülkelerin, sesleri simgelerken kullandıkları harflerin değişik olması nedeniyle farklılıklar ortaya çıkmaktadır.

Aküt veya vurgu işareti (´) Latin, Kiril ve Yunan betiklerine dayalı alfabeler ile birçok modern yazı dilinde kullanılan aksan işaretidir. Sesli harfler üzerine konulan aksan işareti olarak da geçer. Asıl olarak Fransızca kökenli bir kelimedir ve Fransızca yazılışı Accent aigu şeklindedir.

Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.

Ì, ì harfi Katalan, Fransız, İtalyan ve Portekiz alfabelerinde kullanılır.

Àà harfi Katalan, Fransız, İtalyan, Portekiz ve İskoç alfabelerinde kullanılır.

Èè, harfi Katalan, Fransız, İtalyan ve İskoçça alfabelerinde kullanılır.

Grav aksan, aküt aksanın sola yatık versiyonudur. Birçok farklı dilde kullanılır. Evrensel bir anlamı yoktur; ve vurguyu, tonu veya ünlü niteliğini gösterebilir.

Çengel işareti, dil biliminde ve çoğu dilde kullanılan bir diyakritik işarettir. Türkçede yalnız sessiz harflerde kullanılan ve harflerin ses değerlerini değiştiren bir göstergedir.

Alman alfabesi, Almancanın yazımında kullanılan alfabedir. Almanya, Avusturya, İsviçre, Lihtenştayn ve Lüksemburg'da, ayrıca Almanca konuşanların azınlıkta olduğu Belçika ülkesinde ve Danimarka, İtalya ve Polonya'nın çeşitli bölgelerinde bu alfabe kullanılır.

Esperanto dilbilgisi, kuralları aşırı şekilde düzenli olması için tasarlanmıştır. Eklemeli bir dil olan Esperanto'nun kelime dağarcığı Hint-Avrupa dil ailesi, özellikle de Latin, Slav ve Germen dilleri esas alınarak hazırlanmıştır. Esperanto serbest cümle dizimine sahiptir, cümledeki ögelerin yerleri değiştirildiğinde cümlenin anlamı değişmez.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.