İçeriğe atla

İsviçre'deki Yahudilerin tarihi

Lengnau sinagogu.

İsviçre Yahudilerinin ülkede uzun ve çeşitli bir tarihi vardır. 2000 nüfus sayımına göre İsviçre'de 18,000 Yahudi bulunmasına rağmen yabancı uyruklu ve gayriresmî Yahudilerle birlikte bu nüfus 75,000'e yakındır. 2009 itibarıyla İsviçre'de 38 sinagog bulunmaktadır.

Tarihçe

Endingen'de bir Yahudi mezarlığı.

2001'de İsviçre'de Kaiseraugst belediyesindeki Augusta Raurica Roma arkeolojik kazı alanında bulunan menora betimlemeleri Germania Superior'da Yahudilerin yaşadığının kanıtıdır.[1] Encyclopaedia Judaica'ya göre bölgedeki Yahudilerin varlığıyla ilgili bilgiler 1214 yılında belgelenmiş dokümanlarda bulunmaktadır. Orta Çağ'da, Avrupa'nın diğer ülkelerinde olduğu gibi Yahudiler burada da zulüm gördü; örneğin 1294'te Bern'deki Yahudiler öldürülüp sağ kalanlar "Kan iftirası"yla kovulmuştur.

1620'lerde Yahudilerin İsviçre şehirlerine girmesi yasaklandı. 1776'da Yahudilerin Aargau kantonuna bağlı Lengnau ve Endingen köylerinde yaşamalarına izin verildi. 18. yüzyılın sonlarında 553 nüfuslu bu iki köy İsviçre'deki Yahudi nüfusunun hemen hemen hepsini temsil ediyordu. 18. yüzyılda İsviçre'deki Yahudilerin durumunu anlatan en önemli kaynak Johann Caspar Ulrich'in 1768'de yazdığı Sammlung Jüdischer Geschichten'dir.

İsviçre'nin 1848 tarihli anayasasında Yahudilere serbest yerleşim hakkı verilmemişken bu durum 1874'te değiştirildi.

Dil

Surb Valley (Surb Vadisi)'de yaşayan Yahudiler bir zamanlar Batı Yidiş lehçesini konuşurlardı ve bugün bu bölgede konuşulan dilde bu lehçeden izler bulunur. Batı Yidiş bir Yukarı Cermen lehçesi olup içinde İbranice, Aramice ve Slav kelimeler bulunduran Doğu Yidiş'in aksine Latin dillerinden kelimeler bulunur (bkz. Yidiş). Başta Polonya ve ABD'de konuşulan Doğu Yidiş'in aksine Batı Yidiş'in nesli tükenme riskiyle karşı karşıyadır. Surb Valley Yahudilerinden bu lehçeyi bilen az sayıda yaşlı kalmıştır ve Zürih Üniversitesi Ses Arşivlerinde bu son kalan lehçeyi kaydetmektedir.

Eşit haklar

1874'te anayasanın inanç özgürlüğüyle ilgili 49. maddesiyle tüm dini cemaatlere yasal olarak dini özgürlük verildi. Bu emansipasyonun ardından Yahudiler Surb Valley'den taşınıp daha büyük şehirlere yerleşti. 19. ve 20. yüzyılda bu Yahudilere Alsace, Almanya ve Doğu Avrupa'dan diğer Yahudiler de katıldı. 1920'de Yahudi nüfusu toplam nüfusun %0.5'i olan 21,000 kişilik nüfusuyla en yüksek rakamına ulaştı ve bu zamandan beri bu rakam hemen hemen sabit kaldı.

Demografi

2000 yılındaki nüfus sayımına göre İsviçre'de toplam nüfusun %0.2'sini oluşturan 17,914 Yahudi bulunmaktadır. Yahudilerin nüfusu 1930'lardan beri sabit kalsa da ülke genelindeki nüfus artışı Yahudilerin yüzde oranını düşürdü. Nüfustaki durgunluğun sebebi olarak göç, yaşlanan nüfus ve karışık evlilikler gösterilir. İsviçre'deki kantonlardan sadece Zürih, Basel, Genève ve Vaud'da Yahudi nüfusu 1000'den fazladır. İsviçre'deki Yahudilerin üçte biri 6252 kişiyle Zürih kantonunda yaşamaktadır.

Yıl Yahudi nüfusu %
1850 3,145 0.1
1860 4,216 0.2
1870 6,996 0.3
1880 7,373 0.3
1888 8,069 0.3
1900 12,264 0.4
1910 18,462 0.5
1920 20,979 0.5
1930 17,973 0.4
1941 19,429 0.4
1950 19,048 0.4
1960 19,984 0.4
1970 20,744 0.3
1980 18,330 0.3
1990 17,577 0.2
2000 17,914 0.2

Ruth Dreifuss

İsviçre'nin Yahudi cemaatine bağlı Ruth Dreifuss 1993-2000 yılları arasında İsviçre Federal Konseyi'nde görev aldı.

Kaynakça

  1. ^ Augusta Raurica 6 Mart 2009 tarihinde at Archive-It sitesinde arşivlendi (2005)

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İsviçre</span> Batı Avrupa ve kısmen Orta Avrupada bir federe ülke

İsviçre, Batı, Orta ve Güney Avrupa'nın kesişme noktasında bulunan bir ülkedir. Federal otoritelerin merkezi Bern ile birlikte 26 kantondan oluşan bir federal cumhuriyettir. Kuzey sınırında Almanya, batısında Fransa, güneyinde İtalya, doğusunda Avusturya ile Lihtenştayn yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Zürih</span> İsviçrenin Zürih kantonunun başkenti; finans merkezi

Zürih, İsviçre'nin en büyük kentidir. 2018 yılında Zürih Belediyesinde nüfus 415.367, çevre ilçeleriyle birlikte nüfusu 1,39 milyon kişidir. Zürih şehri Zürih Kantonu'nun başkentidir. İsviçre'nin ekonomik ve Almanca konuşulan bölgesinin kültürel merkezidir. FIFA merkezi Zürih’te bulunur.

Yidiş, Aşkenaz Yahudileri tarafından tarihsel süreçler doğrultusunda, İbranice ve Almancanın karışımından oluşmuş Yüksek-Almanca dil grubunda bulunan bir dildir. Yidiş, Yahudi-Roma savaşlarının sonucu olarak, Romalılar tarafından Avrupa'ya sürülmüş Yahudiler tarafından ilk defa 9. yüzyılda şekillenmeye başladı. İbraniceye çok benzeyen Aramiceden; Latince ve Doğu Avrupa'daki Slav dillerinden de etkilenmiştir. Yazılarında İbrani alfabesi kullanılır. 1990'lardan itibaren çoğunlukla Hasidik ve Haredi Yahudileri olmak üzere, 1,5–2 milyon konuşanı vardır.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi Arapçası</span>

Yahudi Arapçası, Arap Birliği topraklarında yaşamış veya yaşayan Yahudiler tarafından konuşulan Arapçanın bir lehçesidir. Geçmişte Arap Yarımadası'ndaki Yahudi kabileler tarafından da konuşulmuştur. Konuşulan dilin yanı sıra İbrani Alfabesi ile yazılmış Arapça metinlere de Yahudi Arapçası denir. Arapçada olduğu gibi Yahudi Arapçası'nda da yöreden yöreye göre değişen lehçe farklılıkları vardır. İstanbul Ladino'su ile Balkan Ladino'su arasında nasıl bir fark varsa Libya'daki Yahudi Arapçasıyla Irak'taki Yahudi Arapçası arasında da aynı şekilde benzerlikler ve ufak farklılıklar bulunur.

<span class="mw-page-title-main">İran Yahudileri</span>

İran Yahudileri, eskiden Pers İmparatorluğu ya da İran'da yaşamış veya hâlen İran'da yaşamakta olan Yahudiler'e denir.

Yahudilerin Arnavutluk'taki tarihi 1300 yıl öncesine dayanır. Arnavutluk Yahudileri ağırlıklı olarak Sefarad olmakla birlikte modern zamanlarda toplam ülke nüfusuna olan yüzdesi çok düşüktür. Arnavutluk, II. Dünya Savaşı'nda Yahudi nüfusu artan ender Avrupa ülkelerindendir. Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti'nin Komünist diktatörü Enver Hoca aralarında Yahudiliğin de bulunduğu bütün dinleri yasaklayıp devlet ateizmini yürürlüğe soktu. Komünizm sonrası bu politikalar kaldırılıp ibadet serbestliği getirildi fakat Yahudilerin çoğunun İsrail'e göç etmesiyle Arnavutluk'taki Yahudi nüfusu azaldı.

Azerbaycan Yahudileri Azerbaycan'da yaşayan Yahudilere denir.

Belçika'daki Yahudilerin tarihi 1. yüzyıla kadar uzanır. II. Dünya Savaşı'ndan önce 100.000'i bulan ülkedeki Yahudi nüfusu Holokost'tan sonra nüfusunun yarısından fazlasını kaybetti.

Çekya'daki Yahudilerin tarihi 1918-1938 yılları arasındaki Çekoslovakya'nın Birinci Cumhuriyet döneminin uzantısıdır. 2005 itibarıyla Çek Cumhuriyeti'nde 4000 Yahudi bulunmaktadır ve bunlar ağırlıklı olarak Aşkenazlardan oluşur. Yedisi Bohemya'da ve üçü Moravya'da olmak üzere ülkede on küçük Yahudi cemaati bulunur. Bu cemaatler Yahudi Cemaatleri Federasyonu (FZO) şemsiyesi altında toplanmıştır. Prag ve diğer şehirlerde hizmetler sunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Danimarka'daki Yahudilerin tarihi</span>

Az sayıdaki Danimarka'daki Yahudilerin tarihi 17. yüzyıla kadar dayanır.

Fin Yahudileri, Finlandiya vatandaşı olan Yahudilere denir. Yaklaşık 1500 kişi olan Yahudi nüfusunun %80'i Helsinki'de yaşamaktadır. Finlandiya'daki Yahudilerin tarihi 18. yüzyılda başladı. Fin Yahudilerinin çoğu 19. yüzyılda Finlandiya'ya girmiş olan Rus askerlerinin soyundan gelir.

Yahudilerin Cebelitarık'taki varlığı 650 yıldan fazladır. Zaman zaman baskılara maruz kalmışlarsa da genelde Cebelitarık Yahudileri bölgede kalkınmış olup şehrin en büyük dini azınlığını oluşturur. Yahudiler Cebelitarık kültürüne, savunmasına ve hükûmetine katkıda bulunmaktadır.

Malezya Yahudileri Malezya'da yaşayan veya Malezya kökenli Yahudilere denir. Başta Penang olmak üzere ülkenin Kuala Lumpur ve Malacca gibi diğer şehirlerinde de yaşarlar. Yahudilerin çoğu Doğulu olmakla birlikte Avrupa (Aşkenaz) ve Çin (Kaifeng) Yahudileri de bulunur. Çin Yahudileri Çin'den Malezya'ya 1949'da Milliyetçi Çin komünistler tarafından ele geçirildiği zaman kaçmıştır.

Meksika Yahudileri ülkede engizisyonlardan beri yaşamaktadır. Çoğu Meksika şehrinde olmak üzere cemaatin 50,000 üyesi vardır. Diğer Yahudiler Jalisco eyaletinin Guadalajara ve çevre şehirlerinde ve Monterrey, Veracruz, Culiacán ve Tijuana'da yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Lübnan'daki Yahudilerin tarihi</span>

Lübnan Yahudileri geleneksel olarak bir Mizrahi cemaati olup genelde Lübnan'ın Beyrut şehrinde veya çevresinde yaşayan veya yaşamış olan Yahudilerdir. Cemaatin hemen hemen hepsi İsrail, Fransa ve Kuzey Amerika'ya göç etmiştir. Ülkede bugün 20 ila 40 arası Yahudi kalmıştır. Lübnan Yahudileri toplumla sıkıca entegre oldukları ve vatanlarını terk etme hissi duymadıkları için Lübnan'ın 1958'de yaşadığı iç savaşta dahi büyük oranda dış göç olmamıştır. Fakat, 1975'teki Lübnan İç Savaşı ve 1982'deki İsrail'in Lübnan'a girme harekâtıyla dış göçler hızlanmıştır.

Filistin Yahudileri, tarihin herhangi bir anında Filistin'de yaşamış Yahudilere denir. İsrail devleti kurulmadan önce Filistin Yahudilerine "Yahudi cemaati" anlamına gelen Yişuv denmekteydi. 1881'de Yahudilerin Filistin'e olan göçleri başlamadan önce bölgede yaşayan Yahudilere "Eski Yişuv", 1881'den sonra göç edenlere "Yeni Yişuv" denmeye başlandı. Modern İsrail devleti 1948'de kurulduktan sonra, Filistinli Yahudiler İsrail vatandaşı olduğundan, "Filistinli Yahudi" terimi kullanılmamaya başlandı.

İsviçre Federal Anayasası, İsviçre'nin üçüncü ve şimdi geçerli olan anayasasıdır. Bu anayasa 26 kantondan oluşan İsviçre Konfederasyonunun hukuksal çerçevesini tanımlar, bireysel ve grup haklarını içeren temel bir belgedir. Ayrıca kantonlar ve konfederasyonun sorumluluklarını ve federal devlet kurumlarının nasıl oluşacağını belirler.

<span class="mw-page-title-main">Pruszków</span>

Pruszków, Polonya'nın merkezinde, 1999'dan beri Masovya Voyvodalığı'na bağlı olan şehir. Daha önce 1975-1998 yılları arasında Varşova Voyvodalığı'nda bağlı idi. Pruszków, Varşova kent bölgesinin batı kenarı boyunca yer alan Pruszków İlçesi'nin başkentidir. Kasabanın nüfusu, 20. yüzyılın başlarında 16.000'den, Polonya Merkez İstatistik Ofisi'nin gerçekleştirdiği 2014 nüfus sayımında 60.068'e yükselmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ukrayna'daki Yahudilerin tarihi</span>

Ukrayna'daki Yahudilerin tarihi bin yıldan fazladır. Yahudi toplulukları, Kiev Rusları zamanından beri Ukrayna topraklarında var olmuş ve Hasidik gibi en farklı modern Yahudi teolojik ve kültürel geleneklerinin çoğunu geliştirmiştir. Dünya Yahudi Kongresi'ne göre, Ukrayna'daki Yahudi cemaati, Avrupa'nın üçüncü en büyük ve dünyanın beşinci en büyük Yahudi cemaatini oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Belarus'taki Yahudilerin tarihi</span>

Belarus'taki Yahudilerin tarihi, 8. yüzyılın başlarından itibaren başlar. Yahudiler, modern Belarus topraklarının her yerinde yaşadılar. Yahudiler, 20. yüzyılın ilk yarısında ülkedeki üçüncü en büyük etnik gruptu. 1897'de Belarus'un Yahudi nüfusu 910.900 kişiydi ve toplam nüfusun %14.2'sine eşitti. Polonya-Sovyet Savaşı'nın (1919-1920) ardından, Riga Antlaşması hükümlerine göre Belarus, Doğu Belarus ve Batı Belarus olarak ikiye bölündü ve 350.000-450.000 Yahudinin Polonya tarafında kalmasına sebep oldu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.