İçeriğe atla

İsveç tarihi

İsveç tarihi, günümüzde İsveç Krallığı'nın sınırları içinde kalan bölgelerin tarih öncesi zamanlardan günümüze kadar süregelen tarihidir.

İlk ve Orta Çağlar

Vikingler

İsveç’e ilk insan yerleşmeleri, eldeki belgelere göre MÖ 800 yıllarında İsveç’in güney ucunda görülmüştür. İlk İsveçliler zamanla kuzeye doğru yayılmaya başlamışlardır. Sonraları ticaret yapmak için Akdeniz’e açılmışlar, Romalılarla ticarî ilişkiler kurmuşlardır. İsveç’in adı Svear kabilelerinden gelir. Ülkenin başlangıç târihinde ülkenin güneyinde yerleşmiş olan Gotarlarla Svearlar arasında uzun süreli çatışmalar olmuştur. Svearların Gotarları Brevalla’da yenmesiyle İsveç Krallığı kurulmuştur. İsveç’e MS 4. yüzyıldan başlayarak bazı Cermen kabileleri göç etmişlerdir. 9. yüzyılda İsveç kralları Normanların Batı Avrupa’ya yaptıkları akınlara katıldılar. Ama asıl gayeleri doğuda bir takım topraklar elde etmekti. Doğuya yönelen İsveçliler Novgorod ve Kiev’i ele geçirerek, buralarda birer prenslik kurdular. 10. ve 11. yüzyıllarda Norveç ve Danimarka ile aralıklı çatışmalara girdiler. 11. yüzyılda Hristiyanlık İsveç’te resmi din olarak kabul edildi. 12. yüzyılda kral olan Kral ?, Finlandiya’yı topraklarına kattı. 13. yüzyılda ise, 4 İskandinav ülkesi (İsveç, Norveç, Danimarka ve Finlandiya) Kalmar Birliği adı ile bir tek otorite altında toplandılar (1397).

İsveç İmparatorluğu

İsveç kralı Gustav Vasa (1542)

Kalmar Birliği yaklaşık 125 yıl sürdü. Danimarka ile İsveç arasındaki zıtlaşmalar yoğunlaşınca, İsveç kralı Gustaf Vasa, Danimarkalıları İsveç’ten kovarak birliğe son verdi. 1523’te İsveç Kralı Gustaf Vasa, İsveç’in bağımsızlığını ilan etti. 1520’lerde başlayan Lutherci Reform hareketleri başarıya ulaşınca, 1529’da Roma ile ilişkileri kesildi. Bunu takip eden 200 yıl içinde İsveç; Danimarka, Polonya ve Rusya’yla Baltık egemenliği için birçok savaşlar yapmıştır. Kral II. Gustaf Danimarka’yla barış imzalamış, Polonya Prusya'sını ele geçirmiş, Otuz Yıl Savaşları'na önemli katkıda bulunmuştur. Vestfalya Antlaşması ile (1648) İsveç büyük bir devlet olmuştur. (bkz:İsveç İmparatorluğu) Baltık Denizindeki hâkimiyeti, Ruslara Poltava’da İsveç orduları yenilince son bulmuştur (1709). Napolyon’un generallerinden Jean Buptiste Bernadotte 1818 yılında XIV. Karl adıyla İsveç kralı olmuştur. Bugün İsveç’te hüküm süren kral ailesi bu soydandır. XIV. Karl döneminde İsveç ile Norveç birleşmiş bu birleşme 1905 yılında barışcı bir biçimde son bulmuştur.

Yakın tarih

İsveç kralı XVI. Carl Gustaf

İsveç, I. ve II. Dünya Savaşlarında tarafsız olarak kalmıştır. İsveç, bugün Anayasal Monarşi ile idâre edilmektedir. İsveç, 7 Mart 2024'te NATO'ya katılmıştır.[1]

Kaynakça

  1. ^ "İsveç NATO'ya resmen katıldı: 'Birlik ve beraberlik yol gösterici ışığımız'". BBC News Türkçe. 7 Mart 2024. 7 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İsveç</span> Kuzey Avrupada bir ülke

İsveç, resmî adıyla İsveç Krallığı, Kuzey Avrupa'daki İskandinavya yarımadasında yer alan bir ülkedir. Ülkenin sınır komşuları batı ve kuzeyden Norveç, doğudan ise Finlandiya'dır. İsveç bunun dışında güneyinde yer alan Öresund Köprüsü ile Danimarka'ya bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">XII. Karl</span> İsveç kralı

XII. Karl ya da Türkçe kaynaklarda kullanılan lakabıyla Demirbaş Şarl, 5 Nisan 1697 – 30 Kasım 1718 tarihleri arasında İsveç kralı. Bağlı bulunduğu hanedan Wittelsbach Hanedanı'nın bir kolu olan "Palatina-Zweibrücken" Hanedanı idi. XII. Karl'ın babası XI. Karl ve annesi Ulrika Elanoara Danimarkalı idi. Bunların hayatta kalan tek erkek çocuğu olarak 5 Nisan 1697'de babasının ölümü üzerine XII. Karl adıyla daha 14 yaşında İsveç Krallığı kralı ve babasının hanedanının hükümdarı olduğu modern Almanya'da bulunan "Palatina-Zweibrücken Dükü" oldu ve iki hükümdarlığı 30 Kasım 1718'de daha 36 yaşında iken Fredrikshald kuşatması sırasında öldürülmesine kadar yönetti.

<span class="mw-page-title-main">İskandinavya</span> Avrupanın kuzeyinde bir bölge

İskandinavya, Kuzey Avrupa'da, kendisini oluşturan halklar arasında güçlü tarihi, kültürel ve dilsel bağları olan bir alt bölgedir. İngilizce kullanımında, İskandinavya genellikle Danimarka, Norveç ve İsveç'i ifade eder. Bazen daha geniş anlamda Finlandiya, İzlanda ve Faroe Adaları'nı da kapsayacak şekilde ifade edilebilir. Bu ülkelerin dilleri Fince dışında birbirine benzemektedir. Bu dillere Kuzey Cermen dilleri veya İskandinav dilleri denir. Danimarka Danca, Norveç Norveççe, İsveç İsveççe, İzlanda İzlandaca dillerini kullanmaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">İsveç İmparatorluğu</span> Bir Avrupa İmparatorluğu

İsveç İmparatorluğu, 17. yüzyılda ve 18. yüzyılın başlarında Baltıklar ile İskandinavya bölgesinde hüküm sürmüş bölgesel bir güçtür. 1711' de Büyük Kuzey Savaşı'nda topraklarını kaybetmesiyle son bulmuştur

<span class="mw-page-title-main">Norveç hükümdarları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Norveç hükümdarları listesi 872'de başlamaktadır. Geleneksel olarak anlatıya göre bu tarihte Hafrsfjord Muharebesi yapılmış ve bu muharebede galip gelen İ. Harald Güzelsaçlı birkaç küçük Norveç krallıklarını babasının hükümdarlık yaptığı küçük devlete ilhak ederek tüm Norveç'i tek bir hükümdarlık içinde birleştirmiştir. Harald'in kral olduğu bu tek krallık sonradan "Norveç Krallığı" olarak bilinmeye başlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kalmar Birliği</span> kalmar birliği Norveç, İsveç, Finlandiya, Grönland, İzlanda 5 eski devleti dir

Kalmar Birliği, 14-16. yüzyıllar arası üç İskandinav ülkesinin bir tahtın egemenliği altında bir araya gelmesi sonucu oluşan birliğe verilen addır. Bazı Avrupalı tarihçiler tarafından İskandinav Güçleri olarak da adlandırılır. Birlik üç kurucu ülke dışında bu ülkelere bağlı olan Finlandiya, Grönland, İzlanda ve diğer bağlı toprakları da kapsamaktaydı. 15. yüzyılın ilk çeyreği boyunca Avrupa'nın güçlü siyasi oluşumlarından biriydi. Finlandiya, Kalmar Birliği'nin bir parçası olmasına karşın birliğe katıldığı sırada İsveç toprağı olması ve Cermen kökenlere sahip olmamasından dolayı, Birlik içinde de fazla bir öneme sahip değildi.

<span class="mw-page-title-main">Stockholm Katliamı</span>

Stockholm katliamı, Hükümdarlık dönemi 1513-23 tarihleri arasında olan Danimarka kralı 2. Christian'ın emri doğrultusunda İsveçli soylulara karşı 8-9 Kasım 1520 tarihinde girişimde bulunulan katliamdır. Danimarka egemenliğinde bulunan İsveç'in, Kalmar Birliği'nden ayrılması neticesinde savaşa yol açıldı. Kalmar Birliği'ne karşı olan kral Naibi Sten Sture'nin Danimarka'nın yanlısı olan Başpiskopos Gustaf Trolle'yi hapse attırdı. Bunun sonucunda 2. Christian papanın desteğini alarak İsveç'i işgal etti. Güçlü paralı askerleriyle Danimarka Kralı, Sture'yi yenilgiye uğrattı ve sonucunda Stockholm'e girdi. Trolle'nin yapmış olduğu kışkırtmalar sonucunda 8-9 Kasım 1520 tarihinde 80'i aşan İsveç Soylusu heretiklik suçlamasıyla idam ettirildi. Bunu diğer İsveç bölgeleri ve Finlandiya'daki idamlar takip etti. Bir süre için Kalmar Birliği'nin güvenliği sağlanmış olsa da katliam İsveç'te bulunan birliğe karşı karşı büyük tepkiler doğurdu. I. Gustaf Vasa Dalarna bölgesinde bulunan köylülerle Hansa Birliğininde desteğiyle Danimarkalılar İsveç'ten çıkarıldı. Onun tahta çıkmasının ardından Kalmar Birliği de dağıldı.

Danimarka tarihi, bugünkü Danimarka Krallığı topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.

Norveç tarihi, bugünkü Norveç Krallığı topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Kalmar</span>

Kalmar, İsveç'in güneydoğusunda bulunan bir kenttir. Kent, Baltık Denizi kıyısında Öland adasına bakan bölgede kurulmuştur. Şehir ayrıca kendisiyle aynı ada sahip olan Kalmar ilinin de yönetim merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Kuzey Savaşı</span> Rus Çarlığı önderliğindeki koalisyonun İsveç İmparatorluğuna karşı giriştiği çatışma

Büyük Kuzey Savaşı (1700–1721) Rusya Çarlığı önderliğindeki koalisyonun İsveç İmparatorluğu'nun Kuzey, Orta ve Doğu Avrupa'daki üstünlüğüne başarıyla karşı koyduğu çatışmaydı. İsveç karşıtı ittifakın baştaki liderleri Rusya Çarı I. Petro, Danimarka-Norveç Kralı IV. Frederik ve Polonya Kralı Güçlü II. Augustus'tu. IV. Frederik ve II. Augustus, XII. Charles komutasındaki İsveç tarafından mağlup edildi ve sırasıyla 1700 ve 1706'da ittifaktan çekildi ancak 1709'da XII. Charles'ın Poltova Muharebesi'ndeki yenilgisinden sonra yeniden katıldı. Büyük Britanya Kralı I. George ve Hanover Elektörlüğü, 1714'te Hanover ve 1717'de Britanya için ve Prusya Kralı I. Frederick William 1715'te koalisyona katıldı.

<span class="mw-page-title-main">I. Gustav</span> İsveç kralı (1496-1560; hd. 1523-1560)

I. Gustav, 1523'ten 1560'taki ölümüne kadar İsveç kralıdır. İlk olarak 1521'de Danimarka kralı II. Christian'a karşı İsveç Bağımsızlık Savaşı'nı başlatmıştır. 6 Haziran 1523'te kral olmuş ve Kalmar Birliği'ne son vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">XIV. Karl</span> İsveç ve Norveç kralı (1818-1844)

XIV. Karl veya Carl John Napolyon'un Cumhuriyetçi mareşallerinden biri, ayrıca İsveç ve Norveç'in ilk Fransız kökenli kralı. 1814 yılından 1844 yılındaki ölümüne kadar hüküm sürdü.

<span class="mw-page-title-main">Finlandiya Savaşı</span> 1808-1809a kadar süren Rus İsveç Savaşı

Finlandiya Savaşı, 1808-1809 yılları arasında İsveç ve Rus İmparatorluğu arasında gerçekleşen bir savaştır. Savaşın sonucu olarak Finlandiya İsveç'ten ayrılarak Rus İmparatorluğu'na bağlı özerk bir grandüklük haline geldi. Diğer önemli etkiler ise 1809 İsveç Devrimi'nin patlak vermesi ve buna bağlı olarak İsveç parlamentosunun yeni bir anayasayı kabul etmesi ile 1818'de yeni İsveç kraliyet ailesi olan Bernadotte Hanedanı'nın kurulmasıydı.

<span class="mw-page-title-main">Vasa Hanedanı</span>

Vasa Hanedanı 1523'te İsveç'te I. Gustav tarafından kurulan erken modern bir kraliyet hanedanıdır. 1523-1654 yıllarında İsveç Krallığı, 1587-1668 yılları arasında Lehistan-Litvanya Birliği ve 1610-1613 yıllarında da Rusya Çarlığı'na hükmeden hanedanlık.

<span class="mw-page-title-main">II. Christian (Danimarka kralı)</span> İsveç kralı (hd. 1520-1521); Danimarka ve Norveç kralı (hd. 1513-1523)

II. Christian Kalmar Birliği'ne bağlı İskandinav hükümdarı. 1513'ten 1523'e kadar Danimarka ve Norveç kralı ve 1520'den 1521'e kadar İsveç kralı olarak hüküm sürdü. 1513'ten 1523'e kadar, amcası I. Friedrich ile birlikte ortaklaşa Schleswig ve Holstein Dükü oldu.

<span class="mw-page-title-main">II. Frederik (Danimarka kralı)</span>

II. Friedrich 1559'dan ölümüne kadar Danimarka ve Norveç kralı ve Schleswig Dükü idi. Kendisinden önceki Norveç ve Danimarka kralı III. Christian'ın oğludur. Oldenburg Hanedanı üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Finlandiya hükümdarları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu liste, 1919'da cumhuriyet kurulana kadar Finlandiya hükümdarlarının listesidir. Bu listede ayrıca İsveç kralları, Kalmar Birliği hükümdarları ve Finlandiya Büyük Dükleri de yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Lehistan-İsveç savaşları</span>

Lehistan-İsveç savaşları, Lehistan-Litvanya Birliği ile İsveç İmparatorluğu arasında geçen savaşlar. Genel olarak yorumlandığında, bu terim 1563 ve 1721 arasındaki bir dizi savaşları yer alır. Daha özetleyici olarak, 1600 ve 1629 arasındaki belirli savaşları ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">VIII. Karl</span> İsveç ve Norveç kralı (1409-1470; hd. 1448-1457, 1464-1465 ve 1467-1470)

Karl Knutsson Bonde (1408–1470), kısaca Karl Bonde İsveç kralı ve Norveç kralı (1449-1450) idi. İsveçte VII. Karl, Norveçte ise I. Karl olarak bilinir.