İçeriğe atla

İstisnacılık

Amerika'ya İlk Babaların İnişi, Charles Lucy, 1868

İstisnacılık, bir türün, ülkenin, toplumun, kurumun, hareketin, bireyin veya zaman diliminin "istisnai" (yani sıra dışı veya olağanüstü) özel statüye ve yazgıya sahip olduğunu düşünme doktrini veya inancıdır.[1] Terim, belirtilmiş olsun veya olmasın bir şekilde üstün olunduğu fikrini de taşır. Bu istisnayı Tanrı ya da kaderin tayin ettiği düşünülebilir.[1] Her ne kadar ortaya atılan bu fikir bir döneme ilişkin olarak gelişmiş gibi görünse de, günümüzde özellikle belirli uluslara veya bölgelere ilişkin bağlamlarda kullanılmaktadır.

İngiltere'den ilk göç eden Babalara ve ilk dönem sömürgecilerine, Amerika'ya gelmeleri için Tanrı'nın Avrupa kökenli bu yerleşimcilere ilham verdiği ve "İlahi Takdir"in desteğine sahip oldukları ulusal mitolojide yer almaktadır.[1]

Kavramın gelişimi ve kullanımı

Alman romantik filozof ve tarihçiler, özellikle Johann Gottfried Herder (1744-1803) ve Johann Gottlieb Fichte (1762–1814), 18. yüzyılın sonlarında benzersizlik teması üzerine yoğunlaştılar. Siyasal devlet vurgusunu azaltıp, bunun yerine bütün insanlar için, dillerini ve geleneklerini içeren Volk (halk) kavramının benzersizliğini vurguladılar. Kendine özgü tarihi olan kültürel bir varlık olarak kabul edilen her millet, bir "ulusal ruh" ya da "halkın ruhuna" (Almanca: Volksgeist) sahipti. Bu fikir, milliyetçiliğin geliştiği 19. yüzyıl Avrupa topraklarında, özellikle de elitlerin başka yerlerden yönettiği ülkelerde, güçlü bir etkiye sahipti.[2][3]

Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya,[4] Fransa, Almanya, Yunanistan,[5] Hindistan, Pakistan, Japon İmparatorluğu, İran, İsrail, Kuzey Kore, Güney Afrika,[6][7] İspanya, İngiltere, Sovyetler Birliği, Avrupa Birliği ve Tayland gibi birçok ülke için "istisnalık" iddiaları yapıldı.[8][9] Tarihçiler, tarihte Çin, Osmanlı İmparatorluğu, Antik Roma ve Antik Hindistan gibi tarihi imparatorluklar da dahil olmak üzere birçok başka örnek de göstermektedirler.[10]

On dokuzuncu yüzyılda İngiliz emperyalistleri, dünyanın karanlıkta kalmış bölgelerine üstün İngiliz değerleri getirme misyonuna sahip olduklarına inanıyorlardı. Günümüzde ise Yahudiler, Tanrı'nın onlara, şu anda Batı Şeria'da işgal ettikleri Filistin topraklarını verdiklerini sanmaktadırlar. Amerika'ya giden Avrupalı sömürgeci göçmenler, kıtayı aşmak için "İlahi Takdir tarafından tahsis edilmiş açık bir kadere" sahip olduklarına inanmışlardır. ABD'de hâlâ birçok kişi ülkelerinin dünyanın geri kalanına ışık yaymak gibi özel bir misyonu olduğuna inanıyor.[1]

Eleştiriler

İstisnacılığa olan inanç, bir analizdeki tuhaflıkları aşırı vurgulaması ve anlamlı karşılaştırmaları görmezden gelmesi veya küçümsemesi bakımından tarihselciliğe benzer hatalı bir düşünceyi temsil edebilir.[] Bir grup, farklılığın görünümünü abartmak, daha geniş bir hareket alanı yaratmak ve algılanan gerekçeleri azaltacak benzerliklerin tanınmasından kaçınmak için "istisnacılık" iddiasında bulunabilir. [] Bu, anlamlı karşılaştırmalar için ilgili temelleri göz ardı eden sahte bir argümantasyon biçimi olan özel savunma örneği olabilir.[] İstisnacılık genellikle zayıf tarihsel bilgiye dayanmaktadır.[11]

Diğer alanlarda kullanımı

İstisnacılığın, tıp ve genetik alanlarında da kullanımları vardır.

Psikoloji alanındaki bazı hastalıkların semptomları arasında bulunan bir tür psikotik sanrı olan grandiyöz, İngilizce büyük anlamına grand kelimesinden gelir ve kişinin kendini aşırı bir güven içerisinde birçok yönden üstün görmesine neden olur.

Ayrıca bakınız

Konuyla ilgili yayınlar

  • Grandin, Greg (2 Ocak 2017). "The Strange Career of American Exceptionalism". The Nation (İngilizce). ss. 22-27. 

Kaynakça

  1. ^ a b c d Crofton, Ian (2023). Tuğçe İnceoğlu (Ed.). Dakikalar İçinde Büyük Fikirler. M. Murtaza Özeren tarafından çevrildi. İstanbul: Kronik Kitap. s. 298. ISBN 978-625-8431-55-1. 
  2. ^ Schmidt, Royal J. (Haziran 1956). "Cultural Nationalism in Herder". Journal of the History of Ideas (İngilizce). 17 (3). University of Pennsylvania Press. ss. 407-417. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  3. ^ Kohn, Hans (Haziran 1949). "The Paradox of Fichte's Nationalism". Journal of the History of Ideas (İngilizce). 10 (3). University of Pennsylvania Press. ss. 319-43. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  4. ^ Triggs, Prof. Gillian. "Free speech and human rights in Australia" (İngilizce). www.humanrights.gov.au. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  5. ^ Papanikolaou, Dimitris. "Questioning Greek Exceptionalism" (İngilizce). University of Oxford - Faculty of Medieval and Modern Languages. 16 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  6. ^ Dlakavu, Simamkele. "South Africa IS in 'Africa'" (İngilizce). Daily Maverick. 22 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  7. ^ Padya, Raymond (Journalism Editor) (29 Ekim 2013). "South Africa's Worrying Exceptionalism". Iziko Live (İngilizce). Durban University of Technology. 16 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  8. ^ Nolte, Georg; Aust, Helmut Philipp (2013). "European exceptionalism?" (PDF). Global Constitutionalism (İngilizce). 2 (3). Cambridge University Press. ss. 407-436. doi:10.1017/S2045381713000038. hdl:10419/66220. 7 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  9. ^ Hoffmann, Leif (1 Ocak 2011). "Becoming Exceptional? American and European Exceptionalism and their Critics: A Review" (İngilizce). Cairn.info. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  10. ^ Chase-Dunn, Christopher K.; Hall, Thomas D.; Manning, E. Susan. "Rise and Fall: East-West Synchronicity and Indic Exceptionalism Reexamined". Social Science History (İngilizce). 24 (4, Kış 2000). in Project Muse. ss. 727-754. 10 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2019. 
  11. ^ Coventry, C. J. Özgürlüğün Yeni Doğuşu: South Australia, slavery and exceptionalism. Güney Avustralya Tarih Konseyi (HCSA) Konuşması (2020). 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Augustinus</span> Filozof, yazar ve doktor

Augustinus ya da Aurelius Augustinus, Aziz Augustinus ya da Hippo'lu Augustinus olarak da bilinen Hristiyan filozof ve tanrıbilimci.

<span class="mw-page-title-main">Ateizm</span> Tanrının varlığını reddeden öğreti

Ateizm ya da tanrıtanımazlık, Tanrı'nın, tanrıların, doğaötesi inançların ya da ruhani varlıkların reddidir. Bu fikirde olanlara ateist ya da tanrıtanımaz denir.

Panteizm ya da tüm tanrıcılık, her şeyi kapsayan içkin bir Tanrı'nın, Evren'in ya da doğanın Tanrı ile aynı olduğu görüşüdür. Panteistler kişileştirilmiş ya da antropomorfik bir Tanrıya inanmazlar.

<span class="mw-page-title-main">İnsan</span> embriyodan yetişkine kadar Homo cinsinin mevcut benzersiz türü olan Homo sapiensin herhangi bir üyesi

İnsan ya da modern insan, primatların en yaygın türüdür. İki ayaklılığı ve yüksek zekâsıyla karakterize edilen büyük insansı maymun olan insan, çeşitli ortamlarda gelişip son derece karmaşık araçlar geliştirmiş, karmaşık toplumsal yapılar ve medeniyetler oluşturmuştur. İnsanlar son derece sosyaldir; tek bir insan, ailelerden ve yaşıt gruplarından şirketlere ve siyasi devletlere kadar iş birliği yapan, farklı ve hatta rekabet eden sosyal grupların çok katmanlı bir ağına ait olma eğilimindedir. Bu nedenle, insanlar arasındaki sosyal etkileşimler, her biri insan toplumunu destekleyen çok çeşitli değerleri, sosyal normları, dilleri ve gelenekleri oluşturmuştur. İnsanlar aynı zamanda son derece meraklıdır: Olguları anlama ve etkileme arzusu, insanlığın bilim, teknoloji, felsefe, mitoloji, din ve diğer bilgi çerçevelerindeki gelişimini motive etmiştir; insanlar aynı zamanda antropoloji, sosyal bilimler, tarih, psikoloji ve tıp gibi alanlar aracılığıyla da kendilerini incelerler.

<span class="mw-page-title-main">Sihizm</span> tek tanrı inancına dayalı bir din

Sihizm, Hint yarımadasının Pencap bölgesinde MS 15. yüzyılın sonlarında ortaya çıkan tek tanrılı bir dindir. Sihizm, başlıca dinlerin en gençlerinden biri ve dünyanın en büyük beşinci organize dinidir. 21. yüzyılın başlarından itibaren yaklaşık 25 milyon Sih vardır.

İnanç, en geniş tanımıyla bir kişinin belli bir iddiayı ya da varsayımı, sezgisel yol ile (hissetme) "doğru" ya da "yanlış" kabul ettiği psikolojik bir durumdur. İnanç merkezli bir beyne sahip birey için ampirik veya bilimsel ispatın bir önemi yoktur. İnancın tanımlanmasının bir başka yolu ise bunun gerçek olma olasılığına karşı pozitif yönde tutum gösteren bir tutumun zihinsel temsil olarak görülüyor olmasıdır. Antik Yunan düşüncesi bağlamında inanç kavramıyla ilgili olarak pistis ve doxa olmak üzere iki ilgili terim belirlenmiştir. Basitleştirilmiş olarak, pistisin "güven" ve "itimat", doxanın ise "görüş" ve "kabul" anlamlarına geldiği söylenebilir. İngilizcedeki "ortodoks" sözcüğünün kökeni doxaya dayanmaktadır. Jonathan Leicester, inancın gerçeği göstermek yerine eylemde bulunma amacına sahip olduğu görüşünü önermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Afrikaans</span>

Afrikaans, Afrikaanca veya Boer dili, esas olarak Güney Afrika'nın batısında ve Namibya'da konuşulan bir Batı Cermen dili. Dil, Felemenkçenin Hollandaca lehçesinden evrilmiştir. Daha az sayıda kişi tarafından Botsvana, Lesotho ve Esvatini'de de konuşulmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Anunnaki</span> Antik Mezopotamya geleneğinde bir ilah grubu

Anunnaki, antik Sümer, Akad, Asur ve Babillerin mitolojik geleneklerinde ortaya çıkan bir tanrı grubudur. Kaç Anunnaki olduğu ve hangi rolü üstlendiklerine dair açıklamalar hem değişkenlik gösterir hem de çoğu zaman tutarsızdır. Akad öncesi dönemden kalma en eski Sümer yazılarına göre Anunnaki, panteondaki en güçlü tanrılardır; gök tanrısı An ile yer tanrıçası Ki'nin torunlarıdır, asıl işlevleriyse insanlığın yazgısını belirmektedir.

<span class="mw-page-title-main">İbrahimî dinler</span> Orta Doğu dinleri

İbrahimî dinler, aynı zamanda İbrahimizm olarak da bilinir, İbrani din büyüğü ve atası İbrahim tarafından kurulan Yahudilik ile birlikte başlamış, monoteizm üzerine kurulu Semitik dinler grubudur. İlk İbrahimî din Yahudiliktir; sonrasında sırasıyla Hristiyanlık ve İslamiyet kurulmuştur. Yahudilik ve Hristiyanlık, kökenlerini İshak (Y'ishak) ve soyuna bağlarken İslamiyet, İsmail (Y'işmael) ve soyuna bağlar.

<span class="mw-page-title-main">Doğaüstü</span> terim olarak "fizik yasalarına tabi olmayan" anlamında

Doğaüstü veya tabiatüstü, doğa kanunlarının bilimsel anlayışının kapsamı dışında kalan tüm varlıkları, yerleri ve olayları kapsayan olgulardır. Buna melekler, tanrılar ve ruhlar gibi manevi varlıkları içeren gözlemlenebilir evreni aşan varlık kategorileri dahildir. Aynı zamanda büyü, telekinezi, prekognisyon ve duyu dışı algılama gibi iddia edilen insan yeteneklerini de içerir.

<span class="mw-page-title-main">Ariusçuluk</span> Ariusun geliştirdiği kuramsal öğreti

Ariusçuluk ya da Arianizm, ilk olarak İskenderiye, Mısır'dan bir Hristiyan papaz olan Arius, atfedilen kristolojik bir doktrindir. Arian teolojisi, İsa Mesih'in Tanrı'nın Oğlu olduğunu, Tanrı'nın Oğlu'nun her zaman var olmayıp içinde doğmuş olması farkıyla Baba Tanrı tarafından doğurulduğunu savunur. Baba Tanrı tarafından zaman, dolayısıyla İsa, Baba Tanrı ile birlikte ebedi değildi.

<span class="mw-page-title-main">Robert Lucas, Jr.</span> Amerikalı ekonomist (1937 – 2023)

Robert Emerson Lucas, Jr., Amerikalı ekonomist. 1995 yılında Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazanmıştır. Chicago Üniversitesi'nde görev yapan Lucas, en iyi 10 ekonomistten biri olarak da gösterilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sahra Altı Afrika</span> Sahra Çölünün güneyindeki bölge

Sahra Altı Afrika coğrafî olarak Sahra Çölü'nün güneyinde yer alan bölgeyi; siyasi olarak, aynı bölgedeki Sudan harici ülkelerin tamamını ifade eder. Bölge Afrika'nın Arap Devletleri'n bulunduğu Kuzey Afrika dışında kalan bölgesidir. Somali, Cibuti, Komorlar ve Moritanya hem Arap Devleti hem de Sahra Altı Devletler'dendir.

<span class="mw-page-title-main">Zeki el-Arsuzi</span> Suriyeli filozof (1899-1968)

Zeki el-Arsuzi Suriyeli bir filozof, filolog, sosyolog, tarihçi ve Arap milliyetçisiydi. Fikirleri Baasçılığın ve siyasi hareketinin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Yaşamı boyunca başta Arapçanın Kendi Dilindeki Dehası (1943) olmak üzere birçok kitap yayımlamıştır.

<i>Tsotsi</i> film Afrika

Tsotsi, Gavin Hood tarafından yönetilen 2005 Güney Afrika yapımı film. Film, Athol Fugard tarafından yazılan aynı isimli romandan uyarlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Amerikan istisnacılığı</span>

Amerikan istisnacılığı birbiri ile ilintili üç düşünceden biridir. Birincisi Amerika Birleşik Devletleri tarihi doğal olarak diğer milletlerinkinden farklıdır. Bu bakış açısında, Amerikan istisnacılığı Amerikan Devriminden köken almaktadır, bu şekilde siyasal bilimci Seymour Martin Lipset'in "ilk yeni millet" olarak adlandırdığı oluşuma yol açmış ve özgürlük, siyasal ve sosyal eşitlik, bireycilik, cumhuriyetçilik, demokrasi ve serbest girişimcilik değerleri üzerinde Amerikanizm adıyla, özgün bir Amerikan ideolojisi gelişmiştir. İkinci düşünce ABD'nin dünyayı dönüştürmek için benzersiz bir misyonu olduğudur. Abraham Lincoln'un Gettysburg konuşmasında(1863) ifade ettiği gibi, Amerikalılar "Tanrı'nın şahitliğindeki bu ülkenin yeni bir özgürlük doğuşu yaşamasını sağlayalım ve halkın, halk tarafından halk için yönetimi olduğu bu devlet yeryüzünden silinmesin." ifadesini gerçekleştirmekle görevlendirilmişlerdir. Üçüncü düşünceye göre tarihi ve misyonu Amerika Birleşik Devletleri'ne diğer uluslara göre bir üstünlük sunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Newfoundland Kolonisi</span> günümüzde, Kanadanın Newfoundland ve Labrador eyaleti topraklarında olan bölgede var olan Britanya sömürgesiydi

Newfoundland Kolonisi, günümüzde, Kanada'nın Newfoundland ve Labrador eyaleti topraklarında olan bölgede var olan Britanya sömürgesiydi. 1610 yılında, aynı adlı adaya İngilizlerin yerleşmesiyle kuruldu. 1854'te kraliyet kolonisi oldu. 1907'de ise Newfoundland Dominyonu'nun kurulmasıyla varlığı sona erdi.

<span class="mw-page-title-main">Etnodinî grup</span> Üyelerini aynı zamanda ortak bir dini geçmişin birleştirdiği etnik grup

Etno-dinî grup bir milletin, yalnızca kendilerine ait bir dine sahip olması ve bu dini kutsal millî kurallar bütünü olarak saymasıdır.

Columbia University Press; New York, Amerika Birleşik Devletleri merkezli, Columbia Üniversitesi bünyesinde kitap yayımlayan bir yayınevidir. 1893'te kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İran karşıtlığı</span>

Pers karşıtlığı, Persofobi veya İranofobi olarak da bilinen İran karşıtlığı, İran'a ve kültürüne ve İran ve İran kültürüyle ilişkilerine dayanan kişilere karşı düşmanlık, nefret, ayrımcılık veya önyargı duyguları ve ifadesidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.