İçeriğe atla

İstihbarat Bakanlığı (İran)

Koordinatlar: 35°45′04″N 51°27′25″E / 35.751°K 51.457°D / 35.751; 51.457
İran İslam Cumhuriyeti İstihbarat Bakanlığı
VAJA
وزارت اطّلاعات جمهوری اسلامی ایران
Genel bilgiler
Kuruluş tarihi18 Ağustos 1984 (40 yıl önce) (1984-08-18)
Türüİstihbarat teşkilatı
Personel sayısı33,000+[1]
Yönetici(ler)
  • Seyyid İsmail Hatib, Yönetici ve Bakan
Web sitesivaja.ir

İran İslam Cumhuriyeti İstihbarat Bakanlığı (Farsça: وِزارَتِ اِطّلاعات جُمهوریِ اِسلامیِ ایران Vezarat-e Ettela'at Jomhuri-ye Eslami-ye Iran) İran İslam Cumhuriyeti'nin temel istihbarat teşkilatı ve İran İstihbarat Topluluğu üyesidir. Ayrıca VAJA olarak bilinir ve daha önce VEVAK (Vezaret-e Ettela'at va Amniyat-e Keshvar) ya da MOIS olarak bilinirdi. Önceki rejimin istihbarat aygıtını devraldığı zaman başlangıçta, SAVAMA olarak biliniyordu. Bakanlık işin doğası gereği yurt içinde ve yurt dışında İran'ın üç "egemen" bakanlık kuruluşundan biridir.[2]

Geçmiş

Bakanlık ile ilgili bilgileri genellikle elde etmek zordur.[3] Başlangıçta, kuruluş SAVAMA olarak bilinen ve Şah döneminde SAVAK adıyla örgütlenen, İran'ın istihbarat ajansının yerini alması düşünülen örgütlerin, iki örgüt arasında ne kadar devamlılık olduğu ancak belirsizdir, rolleri benzer iken, altta yatan ideoloji kökten farklıdır. Yeni hükûmetin yeni örgütten SAVAK adıyla örgütlenen unsurları temizlemek için başlangıçta istekli olduğu, ancak pragmatik olarak birçok deneyimli SAVAK personelinin rollerini muhafaza ettiği için sonunda bu düşünce baskın gelmiştir. Eski SAVAK kadrosunun solcu muhalif gruplarının, bakanlığa sızmasında Irak Baas Partisi'nin öneminin etkili olduğuna inanılıyor.

Bakanlık oluşumu Mir Hüseyin Musavi hükûmeti ve ardından Saeed Hajjarian tarafından meclise önerilmişti. Orada "devletin bir dalı olarak yeni kurum idare edilmelidir" gibi tartışmalar vardı ve cumhurbaşkanlığı dışında Yüce Lider ve İslam Devrim Muhafızları Ordusu'nun diğer yargı sistemi gibi seçenekleri vardı. Son olarak, hükûmet bir bakanlık haline getirmek için Ayetullah Humeyni'nin onayını alabilirdi, ama bir kısıtlama olmadan bir doktor olarak onu ihtiyacı, bakanın gereklerine eklendi. Bakanlık son olarak, farklı toplum örgütlerince, birçok küçük istihbarat birimi kapatılarak, 18 Ağustos 1984 tarihinde kuruldu. Bakanlığın kuruluşundan bu yana beş bakan, Mohammad Reyshahri (Başbakan Mir Hüseyin Musevi altında), Ali Fallahian (Başkan Ali Ekber Haşimi Rafsancani altında), Ghorbanali Dorri-Najafabadi (Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin altında, bir yıl sonra istifa ederek), Ali Younessi (24 Ağustos 2005 tarihine kadar Cumhurbaşkanı Hatemi'nin altında), Gholam Hossein Mohseni-Ejehei (Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad altında 29 Ağustos 2009'dan 15 Ağustos 2013'e) ve Heyder Moslehi (Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad'ın altında, 29 Ağustos 2009'dan 15 Ağustos 2013'e kadar) olmuştur.

"Zincir" suikastlar

1998 yılının sonlarında, üç muhalif yazar, bir siyasi lider ve eşi iki aylık sürede İran'da öldürüldü.[4]

Uluslararası kamuoyunun büyük isyanına, İran'da gazetecilik soruşturmalarına ve propagandalardan sonra savcılardan, 1999 yılı ortalarında, biri Saeed Emami, İran'ın istihbarat bakanlığı cinayetlerine "haydut unsurların" yol açtığını açıkladı.[5] "Kurbanların ailelerine ve uluslararası insan hakları örgütlerine göre bir sahte görevden alma değerlendirmesiyle" bir denemede bu üç istihbarat bakanlığı ajanı 2001 yılında hapse, diğerleri kurbanların ikisini öldürdüğü için ölüme mahkûm edildi. İki yıl sonra, İran Yüksek Mahkemesi ölüm cezalarının ikisini azaltmıştır.[6]

1999 yılında, uluslararası eleştirilerde İran hükûmeti'nin yurt dışında İranlı siyasi muhaliflerin suikastları dahil muhalif yazar ve aydınların, seri cinayetleri için bakanlığın "haydut unsurları" suçlandı.[7]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Iran's Ministry Of Intelligence and Security: A Profile 16 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The Washington Free Beacon
  2. ^ al Labbad, Mustafa (15 Ağustos 2013). "Rouhani's Cabinet Seeks New Balance in Iranian Policies". Al-Monitor.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2014. 
  3. ^ "Iran, SAVAMA". 20 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  4. ^ Douglas, Jehl (4 Aralık 1998). "Killing of 3 Rebel Writers Turns Hope to Fear in Iran". The New York Times (İngilizce). s. A6. 17 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2014. 
  5. ^ "Ganji identified Fallahian as the 'master key' in chain murders". Iran Press Service. 28 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 
  6. ^ "Iran - 2003 Annual report". Reporters Sans Frontières (Sınır Tanımayan Gazeteciler). 7 Nisan 2003. Erişim tarihi: 17 Aralık 2014. []
  7. ^ "The Serial Murders, 28 November 2005". 27 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2015. 

Konuyla ilgili yayınlar

  • Yves Bonnet, Vevak, au service des ayatollahs: Histoire des services secrets iraniens, Timée-éditions, Boulogne-Billancourt, 2009. ISBN 978-2-35401-001-0. (Fransızca)

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta İstihbarat Bakanlığı (İran) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.


İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ali Hamenei</span> 2. İran dinî lideri

Seyyid Ali Hüseyni Hamenei, İranlı din ve siyaset adamı, Şii merci-i taklid ve 1989'dan beri İran'ın ikinci yüce lideri. 1981-1989 yılları arasında İran'ın üçüncü cumhurbaşkanı olarak görev yapmıştır. Hamenei, Orta Doğu'da en uzun süre görev yapan devlet başkanı ve Şah Muhammed Rıza Pehlevi'den sonra geçen yüzyılın en uzun süre görev yapan ikinci İran lideri olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Mahmud Ahmedinejad</span> 6. İran cumhurbaşkanı

Mahmud Ahmedinejad, İran'ın altıncı cumhurbaşkanı. Ayrıca, ülkedeki muhafazakâr siyasi gruplardan oluşan bir koalisyon olan İslamî İran İnşaatçılar İttifakı'nın ana siyasi lideriydi ve 2003'ten 2005'e kadar Tahran belediye başkanı olarak görev yaptı.

<span class="mw-page-title-main">İran İslam Devrimi</span> 1979 yılında İrandaki monarşinin yıkılıp İslam Cumhuriyetinin kurulmasıyla sonuçlanan devrim

İran Devrimi veya İslam Devrimi, 1979 yılında İran'ın Muhammed Rıza Pehlevi liderliğindeki bir monarşiden, Ayetullah Ruhullah Humeyni yönetiminde İslam hukuku ve Şiî mezhebi görüşlerini esas alan İslam Cumhuriyeti kurulmasına dönüşen popüler hareketin adıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ajax Operasyonu</span>

Ajax Operasyonu, Birleşik Krallık ve ABD tarafından, İran'ın demokratik olarak seçilen milliyetçi kabine ve başbakan Muhammed Musaddık'ı devirmek ve Pehlevi ailesini yeniden iktidara getirmek amacıyla düzenlenen örtülü harekâttır. Operasyon ayrıca ABD'nin barış zamanında yabancı bir hükûmeti devirmek için giriştiği ilk gizli eylemdi.

<span class="mw-page-title-main">SAVAK</span>

SAVAK, İran'da Pehlevî Hanedanı döneminde faaliyet göstermiş istihbarat teşkilatıydı. 1957 yılında casus yetiştirmek ve istihbaratçı eğitmek amacıyla CIA yardımıyla kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İslam Devrimi Muhafızları Ordusu</span> 1979 İslam Devriminden sonra kurulan İran Silahlı Kuvvetlerinin paramiliter şubesi

İslam Devrimi Muhafızları Ordusu, İran Silahlı Kuvvetlerine bağlı kara, hava, deniz ve füze kuvvetleri bulunan büyük bir ordudur. Halk ağzında ve özellikle İran diasporasında ordu mensubu kişilere organizasyona duydukları hayranlığı belirtmek için Farsçada "muhafızlar" anlamına gelen Pasdaran denilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">1988 İran siyasi suçlu idamları</span>

1988 İran siyasi suçlu idamları: 19 Temmuz 1988 tarihinde başlayıp 5 ay süren ve binlerce siyasi suçlunun İran hükûmetince sosyalist örgütlere ve İran'da faaliyet gösteren çeşitli komünist parti mensuplarına sistematik bir şekilde antikomünizm kaynaklı infaz edilmelerini anlatan terim. Ana hedef İran'daki Halkın Mücahitleri Örgütü üyeleri idi ancak buna rağmen daha az sayıda da olsa diğer sosyalist ve komünist grupları kapsayacak şekilde üyeleri de idamlara dâhil edildi.

<span class="mw-page-title-main">Halkın Mücahitleri Örgütü</span> İran İslam Cumhuriyetinde İslamcı sosyalist örgüt

Halkın Mücahitleri Örgütü (HMÖ), İran İslam Cumhuriyeti'ni yıkmayı amaçlayan İslamcı sosyalist örgüt.

Bedir Tugayı veya Bedir Örgütü başkanlığını Hadi el-Emiri'nin yaptığı Iraklı siyasi partidir. Önceden Irak İslam Devrim Konseyi'nin silahlı kolu konumundayken 2003 yılındaki Irak’ın işgalinden sonra ayrı bir siyasi parti olarak örgütlenmiş ve üyeleri yeni Irak ordusuyla polis örgütüne girmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Dış İstihbarat Servisi (Rusya)</span>

Rusya Federasyonu Dış İstihbarat Servisi (Rusça: Служба внешней разведки, Rusça telaffuz: [Sluʐbə vnʲɛʂnʲɪj rɐzvʲɛtkʲɪ]; tra. Sluzhba vneshney razvedki; ya da SVR RF ağırlıklı sivil işler için, Rusya'nın dış istihbarat kuruluşudur. SVR, KGB'nin Birinci Baş Direktörlüğü organizasyonunun halefidir. Askeri casusluk işlerinde karşılığı GRU olmaktadır. SVR RF Aralık 1991 yılından bu yana KGB'nin Birinci Baş Direktörlüğü halefi konumundadır. SVR'nin yönetim merkezi Moskova'da Yasenevo Bölgesi'nde bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Mesud Recavi</span>

Mesud Recavi İran'da gerek ülke içinde, gerekse de ülke dışında, mevcut rejime muhalefet eden İran Ulusal Direniş Konseyi'nin (İUDK) başkanı. Aynı zamanda Halkın Mücahitleri Örgütü'nün (HMÖ) Genel Sekreteri. 1981 yılında İran'ı terk ettikten sonra, Fransa ve Irak'ta yaşadı. ABD'nin 2003 Irak İşgali'nden bu yana, toplum içinde herhangi bir yerde görüntü vermemiştir. Hayatta olup olmadığı konusunda çeşitli spekülasyonlar mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Heft-i Tir Bombalama Olayı</span>

28 Haziran 1981 tarihinde, İran İslami Cumhuriyet Partisi'nin (İCP) liderleri, partinin Tahran'daki genel merkezinde toplantı halindeyken çok güçlü bir patlama meydana geldi. Aralarında İran yargı sisteminin başında bulunan ve o dönem Ayetullah Humeyni'den sonra İran İslam Devrimi'nin en güçlü kişisi olarak gösterilen Ayetullah Muhammed Beheşti'nin de aralarında bulunduğu, parti ileri gelenlerinden 73 kişi öldü. Saldırının sorumlusunun Halkın Mücahitleri Örgütü olduğu düşünülmekteydi.

<span class="mw-page-title-main">Brezilya İstihbarat Teşkilatı</span>

Brezilya İstihbarat Teşkilatı 1960'ların ortalarında Castello Branco hükûmeti sırasında oluşan Serviço Nacional de Informações (SNI) ya da Ulusal Bilgi Servisi halefi kuruluşudur.

<span class="mw-page-title-main">Devlet İstihbarat Servisi (Sri Lanka)</span>

Devlet İstihbarat Servisi (SIS) Sri Lanka hükûmetinin bir istihbarat kuruluşudur. Hem iç ve hem de dış istihbarat ile görevlendirilmiştir. Savunma Bakanlığı bünyesinde doğrudan oluşan kurum eskiden Ulusal İstihbarat Bürosu olarak biliniyordu.

<span class="mw-page-title-main">İran yüce lideri</span> İran İslam Cumhuriyetinin devlet başkanı

İran yüce lideri, (Farsça: رهبر معظم ایران, rehber-i muazzam-i İran,) Devrim lideri, resmi adıyla Yüce Rehberlik Makamı, İran'ın başı ve en yüksek siyasi ve dini otoritesi, yüce lideridir. Silahlı Kuvvetler, yargı sistemi, devlet televizyonu ve diğer kilit hükûmet kuruluşları, yüce liderin kontrolü altındadır. Yüce lider seçildikten sonra Uzmanlar Meclisi tarafından denetlenir. Ancak bugüne kadar denetleme yapılmamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Şapur Bahtiyar</span> İslami rejime muhalif eski İran Başbakanı

Şapur Bahtiyar, (Farsça: شاپور بختیار

<span class="mw-page-title-main">İbrahim Amini</span>

İbrahim Amini, İranlı siyasetçi ve din adamı.

İran Şehinşah Devleti'nde (1925-1979), İran İslam Cumhuriyeti döneminde, hükûmetin İran vatandaşlarının haklarına yönelik muamelesi İranlılar, uluslararası insan hakları aktivistleri, yazarlar, STK'lar ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından eleştirilmişti. Şahların yönetimi altındaki monarşi, çoğu Batılı örgüt tarafından berbat bir insan hakları siciline sahip olduğu için geniş çapta saldırıya uğrasa da, ondan sonra gelen İslam Cumhuriyeti hükûmeti birçokları tarafından daha da kötü kabul ediliyor.

TUSHAD ya da Türkiye Ulusal Stratejiler ve Harekât Dairesi, Türkiye Genelkurmay Başkanlığı da dahil olmak üzere Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde gizli bir örgüttü. Ergenekon davalarındaki savcılar, davanın 1993 yılında Ergenekon'un talimatıyla dönemin Genelkurmay Başkanı Hurşit Tolon tarafından kurulduğunu iddia ediyor. Tolon, TUSHAD'ın var olduğunu inkâr etti.

İran'da zincirleme cinayetler, İslâm Cumhuriyeti sistemini eleştiren bazı İranlı muhalif entelektüellere karşı 1988-98 yılları arasında işlenen cinayetleri ve ortadan kaybolmaları içeriyor. Cinayetler ve kayıplar, İran hükûmetinin görevlileri tarafından işlendi ve birbirleriyle bağlantılı göründükleri için "zincirleme cinayetler" olarak anıldı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.