İçeriğe atla

İstanbul Ansiklopedisi

İstanbul Ansiklopedisi'nin 8. cilt, 108. sayısının kapağı, 1965

İstanbul Ansiklopedisi, Reşad Ekrem Koçu tarafından 1944-1973 yılları arasında yayımlanan ve tamamlanamayan kültür ansiklopedisi.

İstanbul'un "kütük"ünü oluşturma amacıyla yola çıkan ancak yarım kalan İstanbul Ansiklopedisi, dünyanın ikinci şehir ansiklopedisidir (Bu tarzdaki ilk eser, William Kent tarafından Londra için hazırlanmış ve ilk baskısı 1937'de yapılmış olan tek ciltlik kitaptır.) Tarih, edebiyat, sanat tarihi, mimari, folklor ve basın gibi konularda bir kaynak kitaptır. Maddeler hikâyeci bir anlatımla kaleme alınmıştır.[1] Mikro ve makro tarih bir arada ele alınır. Baştan sona kadar çizim örnekleriyle doludur.

Koçu'nun 1944 yılının Kasım ayında yayımlamaya başladığı ansiklopedi, 1944-1951 arasında fasiküller halinde yayınlanmış (birinci dönem); 4. cildin ortalarında (son madde "Bahadır Sokağı") yayımı durmuştu. Ansiklopedi, 1958-1973 arasında (ikinci dönem) fasiküller çıkmaya devam etmiş ve 173. sayıda (Son madde "Gökçınar") ikinci kez son bulmuştur.

Geçmişi

İlk dönemde ansiklopedinin ortağı ve sponsoru Cemal Çaltı adında bir kereste tüccarı idi. Bu dönemde 32 sayfalık fasiküller halinde çıkan eser büyük boyda 25x34 cm boyutundaki kâğıtlara basılmaktaydı. Ansiklopedi gazete ressamlarına yaptırılmış "tire" tekniğindeki çizimler içermekte, fotoğraf kullanılmamakta idi. Çizimlerin büyük kısmı Nezih İzmirlioğlu, desinatör Reşad Sevinçsoy ve Sabiha Rüştü Bozcalı tarafından hazırlanmaktaydı. İllüstratör ve çizim kadrosunda şu ismler de bulunmaktaydı. Ferzan Baydar, Aydın Burteçene, Behçet Cantok, H. Çizer, H. Hüsnü, A. Bülend Koçu [Reşad Ekrem Koçu], Abdullah Tomruk, Salih Sinan, O. Zeki Çakaloz, Hâşim, Kemal Zeren, Turan Açıksöz, Münif Fehim, F.A., H.A., M. Kayalar, Kemal Külmat, Bülent Şeren, Zeki Yönet, Özay Aslan, Nuriye Nirven, Ömer Tel, Agop Arad, Sabih Büyükerbil, Salim Erdem, Turan Açıksöz, Yaşar Ekinci, Tekin Gökçen, H. Kutay, Serpil Büyükerbil, Halit Eraktan.[2] Cemal Çatı-Koçu ortaklığı 16. fasikülde sona erdi. Maddi sıkıntılar yaşayan Koçu, 4. fasikülde iken "Bahadır Sokağı" maddesinde İstanbul Ansiklopedisi'nin yayınını durdurdu.[3]

Yedi yıllık aradan sonra İstanbul Ansiklopedisi, 15 Temmuz 1958'de Mehmet Ali Akbay adlı iş insanının desteğiyle yeniden yayına başladı. Dönemin pek çok yazar ve çizeri İstanbul Ansiklopedisi'nde Koçu'ya yardımcı oldu. Fasiküller artık 16 sayfa idi ve kâğıdın boyutu küçülerek 21x30 cm yapılmıştı. Ansiklopedinin idare yeri birinci dönemde Ankara Caddesi'nde iken, ikinci dönemde Bahçekapı'da Mühürdarzade İşhanı'nda bir büro idi.

7. cilt 106. fasikülden sonra Mehmet Ali Akbay ile Koçu'nun arası bozulunca yayının tüm sorumluluğu 107. sayıdan itibaren Koçu'nun üzerine kaldı. Koçu Yayınları'nı kuran Reşad Ekrem Koçu, çalışmalarını Göztepe'deki evinden yürütmeye başladı. 1973'teki ölümüne kadar kadar 67 fasikül daha çıkardı. 173. fasikül İstanbul Ansiklopedisi'nin son fasikülü, "Gökçınar" maddesi Koçu tarafından yazılan son madde oldu.[4]

Güncel arşiv çalışmaları

İstanbul Ansiklopedisi'nin 20 bin ögeden oluşan arşivi 2017 yılında Kadir Has Üniversitesi tarafından devralındı.[5] Tasarı aşamasında kalmış maddelere dair Koçu'nun derleyip kaleme aldığı malzemeyi ve kişisel kütüphanesinden 1460 yayını da içeren arşiv üzerine SALT ve Kadir Has Üniversitesi tarafından Reşad Ekrem Koçu ve İstanbul Ansiklopedisi Arşivi projesi çalışmaları başlatıldı.[5] Bu proje kapsamında hazırlanan istanbulansiklopedisi.org, Koçu’nun yarım kalmış İstanbul Ansiklopedisi'nin A-G arası basılı ciltleri ile muhtelif nitelikte binlerce arşiv belgesini aynı alanda görüntüleme olanağı sunuyor.[6] SALT'ın aynı proje kapsamında hazırladığı Başka Kayda Rastlanmadı e-yayını da 2023 yılında erişime açılmıştı.[7]

Yazarları

Birinci cildin kapağında "Bu ansiklopedide Reşad Ekrem Koçu'ya yardım eden selahiyetli kalemler" başlığı altında şu isimler yer alır: Haluk Akbay, Mehmed Ali Akbay, Şinasi Akbatu, Saim Turgut Aktansel, Sermet Muhtar Alus, Ekrem Hakkı Ayverdi, Naşid Baylav, Pertev Naili Boratav, Münir Süleyman Çapanoğlu, Osman Nuri Ergin, Muzaffer Esen, Enver Esenkova, İsmail Ersevim, Semavi Eyice, Ali Genceli, Ali Nüzhet Göksel, Hakkı Göktürk, Reşid Halid Gönç, İhsan Hammamioğlu, Vasıf Hiç, Mehmed Baha Kahyaoğlu, İbrahim Hakkı Konyalı, Eftim Lambooğlu, Reşad Mimaroğlu, Aziz Ogan, M. Kemal Özerengin, Yılmaz Öztuna, Kevork Pamukciyan, Şevket Rado, Ali Rıza Sağman, Halûk Y. Şehsuvaroğlu, Cahide Tamer, Hadi Tamer, İbrahim Hilmi Tanışık, B. Ülker, Süheyl Ünver, A. Cabir Vada, Mahmut Yesari katkı sağlamışlardır. Kimi sözlü, kimi de elindeki ve hafızasındakileri yazılı notlar halinde Reşad Ekrem Koçu'ya ulaştırmışlardır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Eyice, Semavi. "İstanbul Ansiklopedisi anıları" (PDF). Albüm, Mart 1998,. 17 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Mayıs 2018. 
  2. ^ Açelya Betül GÖNÜLLÜ, "Reşat Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi’nde Sabiha Rüştü Bozcalı’nın İllüstrasyonları Üzerine" 4 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. www.josrss.com. Erişim Tarihi: 04.06.2020
  3. ^ Ulucutsoy, Hasan. "Reşat Ekrem Koçu'nun "İstanbul Ansiklopedisi"". Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi • Cilt 1I, Sayı 1, Bahar 2015,. 6 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2018. 
  4. ^ "Bir zamanlar 'Vikipedi': İstanbul Ansiklopedisi". T24. 12 Mayıs 2019. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2021. 
  5. ^ a b "İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ ARŞİVİ ÇALIŞMALARI BAŞLATILDI". SALT. 5 Kasım 2018. 9 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2021. 
  6. ^ "Reşad Ekrem Koçu ve İstanbul Ansiklopedisi Arşivi". SALT. 2024. Erişim tarihi: 16 Ekim 2024. 
  7. ^ "Başka Kayda Rastlanmadı". SALT. 2023. Erişim tarihi: 16 Ekim 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Reşad Ekrem Koçu</span> Türk tarihçi ve yazar

Reşad Ekrem Koçu, Türk tarihçi ve yazardır. Tarihi konularda yazdığı fıkra, roman, hikâye ve incelemeleriyle ve en önemli yapıtı İstanbul Ansiklopedisi'yle tanınmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Reşid Mehmed Paşa</span> 178. Osmanlı sadrazamı

Reşid Mehmed Paşa II. Mahmud saltanatında 28 Ocak 1829 - 18 Şubat 1833 tarihleri arasında dört yıl yirmi bir gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Koca Hüsrev Mehmed Paşa</span> 179. Osmanlı sadrazamı

Koca Hüsrev Mehmed Paşa, Abdülmecid saltanatında 2 Temmuz 1839-29 Mayıs 1840 tarihleri arasında on bir ay yedi gün sadrazamlik yapmış Osmanlı devlet adamıdır. Koca Hüsrev Mehmed Paşa 1811-1818 arasında ve 1823-1827 dönemlerinde kaptan-ı derya olarak iki dönem görev yapmıştır. Yeni kurulan Asakiri Mansuriye'nin kurucu seraskerliğini yapmıştır. Ayrıca birçok eyalet valiliğinde de bulunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Saliha Sultan (II. Mustafa'nın eşi)</span> II.Mustafanın Kadını ve I.Mahmud Hanın validesi. Valide Sultan ( 1730 -1739)

Saliha Sultan Osmanlı padişahı I. Mahmud'un annesi, Valide Sultan ve Sultan II. Mustafa'nın eşiydi.

<span class="mw-page-title-main">Gazi Atik Ali Paşa Camii</span>

Atik Ali Paşa Camisi ve Külliyesi, II. Mahmud Türbesi'nden Çarşıkapı'ya uzanan Yeniçeriler Caddesi üzerindedir. Külliyenin inşa edildiği alan, Bizans döneminde I. Konstantin tarafından yaptırılan dikilitaşın bulunduğu Konstantin Forumu’nun sınırları içindedir. Külliyenin banisi aslen Bosnalı olan “Hadım, Tavaşi, Şehit, Eski” lakapları ile de anılan ve iki defa sadrazam olup 1511’de Şah Kulu Vakasında şehit olan Atik Ali Paşa’dır. Külliyenin Vakfiyesi 1509 tarihlidir. Cami, “Sedefçiler”, “Eski Ali Paşa”, “Çemberlitaş”, “Dikilitaş”, “Vezirhanı” ve “Sandıkçılar Camisi” isimleriyle de tanınır. Fetih sonrası İstanbul’un en eski eserlerinden biridir.

Türk Ansiklopedisi, Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığınca, Millî Eğitim Basımevi tarafından 1943'te fasiküller halinde yayınlanmaya başlanan ve 1984'te tamamlanabilen bir ansiklopedidir.

<span class="mw-page-title-main">Semavi Eyice</span>

Mustafa Semavi Eyice, Türk Bizantolog ve sanat tarihçisi.

Mehmet Ali Ayni, Türk bürokrat.

<i>Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi</i>

Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Türkiye'de Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı tarafından ortak olarak yayımlanmış Türkçe ansiklopedidir. 1993 - 1994 yılları arasında önce haftalık fasiküller halinde yayımlanan ansiklopedi, sonradan ciltler halinde de piyasaya verilmiştir. 1994'te 7. ciltte yayımı sona eren ansiklopediye, 1995 yılında bir de dizin (indeks) cildi eklenerek 8 cilde tamamlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">SALT</span> kar amacı gütmeyen sanat müzesi

SALT, İstanbul'da ve Ankara'da araştırma, sergi, yayın, web ve dijitalleştirme projeleri; söyleşi, konferans, gösterim ve atölye gibi programlar gerçekleştiren, disiplinler arası araştırma projeleri yürüten bir kültür kurumu.

Abbas Ağa adı ile tanınan Abbas bin Abdürrezzak, Sultan IV. Mehmet dönemi Topkapı Sarayı'nda Darüssaade Ağası.

<span class="mw-page-title-main">Dikran Çöğüryan</span>

Dikran Çöğüryan, Osmanlı Ermenisi ressam, öğretmen, yazar ve gazeteci. Ermeni Soykırımı kurbanlarındandır.

Hatice Sabiha Bozcalı, Türk ressam ve illüstratördür.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de ansiklopedi</span>

İlk Türk ansiklopedi yazarları İbni Sina ve Farabi ile Farabi'nin çağdaşı Abdullah bin Muhammed bin Ahmed bin Yusuf el-Harezmi'dir ki bunun eseri Mefatihul Ulum ayarında eser yoktur. Gazali'nin İhyai Ulumiddin'i yalnız dinî ilimlere aittir. Osmanlı'da ilk ansiklopedi yazarı Taşköprülüzade Ahmet'tir (935-968). Mevzuatül Ulüm'ü iki büyük cilttir. Birinci cilt akli ilimlere, ikincisi dinî ilimlere aittir.

<span class="mw-page-title-main">Ali Saim Ülgen</span>

Ali Saim Ülgen Türk mimar ve restoratör. Türkiye'nin onarım ve restorasyon alanlarında uzmanlaşmış ilk yüksek mimarlarından biridir. Eski eserlere olan ilgisi küçük yaşlarda başlamış, lise yıllarında ise artarak devam etmiştir. İstanbul Erkek Lisesi'nde öğrenciyken ilk kitabını yayımlamış ardından da Devlet Güzel Sanatlar Akademisi'nde eğitimine devam etmiştir. Kısa bir süre Ankara Üniversitesi'nde sanat tarihi üzerine dersler vermiş sonraki yıllarında ise Vakıflar Genel Müdürlüğü bünyesindeki restorasyon çalışmaları ile ön plana çıkmıştır. Başta İstanbul olmak üzere Trakya ve Anadolu'da 150'ye yakın tarihi yapıtın restoresinde görev alarak Türk restorasyon tarihine yön vermiştir. Mimar Sinan'ın eserleri üzerlerine yaptığı çizimler günümüz akademik camiası için önemli birer referanstır.

<span class="mw-page-title-main">Emin Nedret İşli</span>

Emin Nedret İşli, Türk sahaf, editör, eski kitap ve belgeler danışmanı.

<i>Böyle mi Olacaktı</i>

Böyle mi Olacaktı, Erler Film imzalı, 1997-2003 yılları arasında atv'de yayımlanmış olan dram, aile ve gençlik türündeki Türk televizyon dizisidir. Yönetmenliğini Ümit Efekan, Temel Gürsu ve Şahin Gök üstlenmektedir. Başrollerinde Açelya Akkoyun, Berna Laçin ve Hande Ataizi yer almıştır. Dizi, toplam 6 sezondan oluşmaktadır ve 167. bölümü ile sona ermiştir. Gösterim süresi yaklaşık 45 dakikadır. 6 yıl civarında dizinin devam etmesi sebebiyle pek çok oyuncu dizide başrol ve yardımcı olarak yer almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Beykoz Hamamı</span> İstanbulda hamam

Beykoz Hamamı, İstanbul'un Beykoz ilçesinde bulunan Osmanlı dönemi hamamdır. Has Odabaşı Behruz Ağa Hamamı ve Behruz Hamamı olarak da bilinir. Has Odabaşı Behruz Ağa tarafından Mimar Sinan'a, yakınlarındaki İshak Ağa Çeşmesi'ne vakıf olarak yaptırıldı. Kesin inşa tarihi bilinmemekle birlikte Behruz Ağa tarafından 1562'de kendi adına yaptırdığı cami ile yakın tarihlerde yapıldığı tahmin edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Laz Dimitri</span>

Laz Dimitri veya Trabzonlu Laz Dimitri, Üsküdarlı Vasıf Hoca'nın hakkında destan yazdığı kayıkçı ve tulumbacıdır. Destan, Laz Dimitri'nin şabb-ı emred Yani'yi öldürmesini konu alır. Destanın ilgi çeken yanlarından biri, bu dönemde eşcinsel ilişkilerin yaygın ve normal karşılandığını göstermesidir.

Gürcü Nusret, Osmanlı dönemi halk ressamı ve halk şairidir. Cezaevine düşmüş şairlerin şiirlerinden oluşan Zindan Şiirleri adlı antolojisiyle tanınır. Kahvehane işlettiği için Kahveci Gürcü Nusret olarak da bilinir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.