İçeriğe atla

İstanbul'da fayton

Osmanlı devrinden bir faytoncu, Brooklyn Müzesi koleksiyonu.

İstanbul'da fayton kültürü devri Osmani'den kalan bir ulaşım sistemidir ve kentte 1950'lere kadar kullanıldığı görülmüştür. Cumhuriyet devrinden sonra, gelişen yeni teknolojik ulaşım sistemlerinin de etkisiyle kentte fayton kullanımında azalma olmuş ve "tematik" bir görünüm alarak ağırlıkla Adalar'da turistlere hitap eder olmuştu. Ulaşımda fayton ve benzeri araçlarının kullanımı Osmanlı'da elit çevre arasında ortaya çıktı. Sultan Abdülaziz devrinde de kira faytonları kullanılmaya başlandı. ‘‘Lando’’ ‘‘Kupa’’ tarzı faytonlar kapalı faytonlardı. II. Mahmud devrinin hâkim paradigması olan modernleşmeyle de atlı araba/fayton kullanımı arttı ve 1826'daki bir nizamname ile faytoncular esnaf topluluğu haline geldiler. Ülke içinde haremlik-selamlık fikriyatı olduğundan kadın ve erkeklerin beraber faytona binmeleri yaygın olmayan bir biçemdi ve II. Abdülhamid devrinde yasak edilmişti. Faytocnuların müşteri bekleme yerleri Eminönü Meydanı, Sirkeci, Sultanahmet Meydanı, Fatih, Edirnekapı, Beyoğlu Tünel önü ve Galatasaray, Taksim Meydanı, Harbiye ve Karaköy'dü. Beşiktaş, Sarıyer, Beykoz, Üsküdar, Bakırköy, Yeşilköy, Kadıköy, Erenköy, Kartal, Maltepe, Pendik ve Büyükada ise faytonu çok olan semtlerdi.[1][2]

Hayvan hakkı ihlalleri

Yellow cartouche
İBB önündeki fayton protestolarından (Ocak 2020)

Cumhuriyet devrinde sembolik bir hâl alan faytonculuk özellikle Adalar'da devam etti. Ancak faytoncuların hayvan hakkı ihlalleri sık sık basına yansımaya devam etti. Adalar'da denetim ve yönetim eksikliği ücretlerin keyfi olarak saptanması ve faytoncuların daha disiplinsiz davranmaları gibi sorunlar doğururken hayvan hakkı ihlalleri ise en önemli sorun haline gelmiştir. Faytoncuların kullandığı atların güç ve kapasitelerinin üzerinde kullanılması, atların birer meta olarak görülmesi, denetimsizlik nedeniyle ahırların çevresel etkiler yaratması ve atların yetersiz ve kötü beslenmesi Adalar'da yaşanan hayvan hakkı ihlallerinden bazılarıdır. Faytoncular ise faytonun Adalar'daki en önemli ulaşım aracı olduğu fikrindedir ve kendi içlerinde belirli bir denetim ve rutin kontrollerin yapıldığı düşüncesidir.[3]

Faytonların kaldırılması

2012 yılında Adalar'da yaşanan hayvan hakkı ihlalleri için İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin bulduğu çözüm, elektrikli faytonların tercih edilmesi ve var olan faytonların bir kısmının kamulaştırılması gibi sınırlı etki göstermiştir.[4] Bu hayvan hakkı ihlalleri gündeme geldiği zaman çoğu kez siyasi bir malzeme olarak kullanıldı. Ekrem İmamoğlu adaylık sürecinde “Oylarımız Hayvanlar İçin” kampanyası kapsamında Hayvan Hakları Yasama İzleme Delegasyonunun verdiği taahhütnamesini imzalayarak, Adalar'da "Atlı Fayton’ları kaldırarak yerine akülü ulaşım araçları koyacağı ve kurtarılan atların ekolojilerine uygun geniş doğal ortamlarda rehabilite edilerek ölene kadar yaşamlarını sürdürmelerini sağlayacağı..." sözünü verdi.[5] 20 Aralık 2019'da Adalar'da 81 atta ruam hastalığının tespit edilmesi ve bu atların itlaf edilmesi hayvan hakkı savunucularının ve kamuoyunun tepkisini çekti.[6][7] Bu hadise sonrasında Adalar'da üç aylık bir süre zarfında faytonlara at koşulması yasak edildi. Faytoncular ise açlık grevi yapma ve atları salma tehdidinde bulundu.[8]

Ocak 2020 tarihli belediye raporunda yılda ortalama 400 atın öldüğü, 20-25 yıl ömre sahip atların 2 yıl içinde öldükleri belirtildi. 16 Ocak 2020'de ise İBB Meclisi'nde faytonların kamulaştırılması kararı onandı.[9] Alınan bu kararı, 19 Ocak 2020 tarihli köşe yazısında Cumhuriyet gazetesi yazarı Zülâl Kalkandelen "Adalar’da atlı fayton utancına son!" başlığıyla duyurdu.[10] 19 Haziran 2020 tarihinden itibaren Adalar'da ulaşım elektrikli araçla yapılmaya başlandı.[11]

Kaynakça

  1. ^ Koçu, Reşat Ekrem. "Fayton". İstanbul.net. 10 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2020. 
  2. ^ Mustafa Noyan. "Târih Boyunca İstanbul Faytonlar". Z dergisi. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2020. 
  3. ^ "ADALAR SÜRDÜRÜLEBİLİR ULAŞIM ÇALIŞTAYI" (PDF). WRI Ross Sürdürülebilir Şehirler Merkezi. 16 Haziran 2016. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Ocak 2020. 
  4. ^ "26 Ocak 2012 tarihli UKOME Kararı" (PDF). İBB. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Ocak 2020. 
  5. ^ "Ekrem İmamoğlu:"Faytonları kaldıracağım"". Ada Gazetesi. 22 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2020. 
  6. ^ "Hayvan hakları savunucuları: İmamoğlu fayton sözünü tutmalı". Sputnik Türkiye. 14 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2020. 
  7. ^ "81 atın itlaf edildi! Ruam hastalığı nedir? İnsanlara bulaşır mı?". Sabah. 20 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2020. 
  8. ^ "Büyükada'daki faytoncular: Açlık grevi yaparız, atları Ada'ya salarız". Evrensel. 24 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2020. 
  9. ^ "Fayton krizinde son dakika gelişmesi! İBB Meclis'inde kabul edildi". Hürriyet. 19 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2020. 
  10. ^ "Adalar'da atlı fayton utancına son!". Cumhuriyet. 19 Ocak 2020. 21 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2020. 
  11. ^ "Adalar'da Yeni dönem atlı faytonların yerini alacak". Yeniçağ. 13 Haziran 2020. 19 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Araba</span> Dört tekerlekli kara taşıtı

Araba, yolcu ve yük taşımaya uygun tekerlekli, motorlu veya motorsuz hareket edebilen her türlü kara ulaşım taşıtı. Motorsuz olanlar hayvanlarla ya da insanlar tarafından yürütülür. Çekçekler, el arabaları insan gücüyle yürürken, kağnı, öküz ve mandayla; fayton ve benzeri arabalar at ile, otomobil, kamyon vb. motordan aldığı güçle yürütülür. Keçilerin çektiği hafif arabalar da vardır.

<span class="mw-page-title-main">Heybeliada</span> Adalar, İstanbul, Türkiyede mahalle

Heybeliada veya Halki, İstanbul'un güneyindeki Prens Adaları'nı kapsayan Adalar ilçesinin 5 mahallesinden biri ve en büyük ikinci adasıdır. Heybeliada üzerindeki tek muhtarlık olan Heybeliada Mahallesi'nin sınırları, adanın sınırlarıyla eş durumdadır. Adada; Heybeliada Deniz Lisesi, Bet Yaakov Sinagogu, Aya Triada Manastırı ve Heybeliada Sanatoryumu gibi kültürel yapılar bulunmaktadır. Coğrafi olarak 140 metreye yaklaşan dört tepeden oluşmaktadır. Ada, yaz-kış nüfusunun en kalabalık, gidiş-gelişin en yoğun olduğu ikinci adadır.

<span class="mw-page-title-main">Kınalıada</span> Adalar, İstanbul, Türkiyede mahalle

Kınalıada Marmara Denizi'nde Prens Adaları diye bilinen ada topluluğunun meskûn olanlarının içinde İstanbul'a en yakın ada.

<span class="mw-page-title-main">Burgazada</span>

Burgaz Adası, Burgazada ya da Antigoni, İstanbul'daki Prens Adaları'nın büyüklük olarak üçüncüsü, aynı zamanda Adalar ilçesinin bir mahallesi. Yuvarlak biçimdedir ve genişliği yaklaşık 2 kilometredir. Ada üzerindeki tek tepe Bayrak Tepe'dir. Ada bir kızılçam ormanıyla kaplıdır. Adanın 5 metre yakınında, adaya deniz altından kayalarla bağlı olan Kumbaros adı verilen bir adacık da yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Fayton</span>

Fayton; körüklü, dört tekerlekli, atlı binek arabası.

<span class="mw-page-title-main">Adalar</span> İstanbulun ilçesi ve Marmara Denizinde takımada

Adalar, Prens Adaları, İstanbul Adaları ya da Kızıl Adalar, İstanbul'un Anadolu Yakası'nın güney kıyılarının açıklarında, Marmara Denizi'nin kuzeydoğu kesiminde yer alan, ilin en az nüfuslu ilçesi ve takımadadır.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul Büyükşehir Belediyesi</span> İstanbuldaki belediye işlerinden sorumlu kamu kurumu

İstanbul Büyükşehir Belediyesi veya kısaca İBB, İstanbul ilinin belediye işlerinden sorumlu devlet kurumudur. Kırım Savaşı sonrasında Avrupa ülkeleri ile ilişkilerin artması ve devlet kurumlarının batı ülkelerine benzetilmeye çalışması sonrasında, 1855 tarihli Bâb-ı Âli kararıyla İhtisap Nezareti'nin kaldırılması sonucunda kurulmuştur. Şu anki Büyükşehir belediye başkanı, Cumhuriyet Halk Partisi üyesi Ekrem İmamoğlu'dur.

<span class="mw-page-title-main">Büyükada</span> Marmara, Türkiyede yerleşim yeri

Büyükada, Prens Adaları olarak da bilinen İstanbul açıklarındaki adaların en büyüğüdür.

<span class="mw-page-title-main">M5 (İstanbul Metrosu)</span> İstanbul Metrosu hattı

M5 Metro Hattı, İstanbul'un Anadolu Yakasında, ilk istasyonu Üsküdar, son istasyonu ise Samandıra Merkez olan 26,5 km uzunluğunda 20 istasyonlu bir metro hattıdır. Metro hattında çalışan araçlar Türkiye'nin ilk sürücüsüz metro araçları olma özelliğine sahiptir. M4 Metro Hattı'ndan sonra Anadolu Yakası'nın ikinci metrosu olma özelliğini taşır. Hattın Üsküdar - Yamanevler arasındaki ilk bölümü 15 Aralık 2017'de hizmete girmiştir.

<span class="mw-page-title-main">M8 (İstanbul Metrosu)</span> İstanbul Metrosu hattı

M8 Metro Hattı, İstanbul'un Anadolu Yakası'nda ilk istasyonu Bostancı, son istasyonu ise Parseller olan 14,27 km uzunluğundaki 13 istasyonlu sürücüsüz metro hattıdır. Kuzey-güney aksında önemli bir bağlantı oluşturan hat, "150 günde 150 proje" hedefi kapsamında 6 Ocak 2023'te hizmete girmiştir.

<span class="mw-page-title-main">M7 (İstanbul Metrosu)</span> İstanbul Metrosu hattı

M7 Metro Hattı, İstanbul'un Avrupa Yakası'nda, ilk istasyonu Yıldız, son istasyonu ise Mahmutbey olan 48 km uzunluğunda ve 33 istasyonlu tam otomatik sürücüsüz metro hattıdır. Hat, doğu-batı aksında Haliç'in kuzeyindeki ilçeler arasında önemli bir bağlantı teşkil etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">At arabası</span> atlarca çekilen tekerlekli taşıt

At arabası; atlar tarafından çekilen, insan veya eşya taşımak için kullanılan tekerlekli taşıt. Amaca ve yükün ağırlığına bağlı olarak bir veya birden fazla at tarafından çekilebilir. Tarla ve bahçe işlerinde kullanılanlardan, gezinti amaçlı faytonlara ve savaş arabalarına kadar farklı türlerde at arabaları mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">M12 (İstanbul Metrosu)</span> İnşa hâlindeki İstanbul Metrosu hattı

M12 Metro Hattı, İstanbul'un Anadolu yakasında, ilk istasyonu 60. Yıl Parkı son istasyonu ise Kâzım Karabekir olan 13 km uzunluğundaki sürücüsüz metro projesidir. Metro hattı 11 istasyondan oluşmaktadır. Toplamda 13 km uzunluğunda olup İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından yaptırılmaktadır. Hattın inşaatı devam etmektedir ve 2025'te açılması planlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ekrem İmamoğlu</span> İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı

Ekrem İmamoğlu, Türk politikacı, iş insanı, 2019'dan beri İstanbul Büyükşehir Belediye başkanı ve 2024'ten beri Türkiye Belediyeler Birliği Başkanı.

<span class="mw-page-title-main">2019 İstanbul ara yerel seçimi</span> İptal edilen 31 Mart 2019 İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı seçimi için yeniden yapılan seçim

2019 İstanbul ara yerel seçimi, 31 Mart 2019'da gerçekleştirilen yerel seçimler kapsamında yapılan İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanı seçiminin Yüksek Seçim Kurulu (YSK) tarafından iptal edilmesi üzerine 23 Haziran 2019'da gerçekleşen seçimdir.

<span class="mw-page-title-main">Dilek İmamoğlu</span> Ekrem İmamoğlunun eşi

Dilek İmamoğlu, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu'nun eşidir. 1974 Vakfıkebir, Trabzon doğumlu İmamoğlu İstanbul Üniversitesi Turizm Bölümü mezunudur ve kamu yönetimi alanında yüksek lisans yapmıştır. 1995 yılında Ekrem İmamoğlu ile evlenmiştir. Dilek İmamoğlu, engelli bireylerin farkındalığını artırmak, kadın hakları ve çocuk eğitimi ile ilgili çeşitli çalışmalarda bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Site (İstanbul Metrosu)</span> İnşa hâlindeki İstanbul Metrosu istasyonu

Site Metro İstasyonu, İstanbul Metrosu'nun M12 Metro Hattı'nda yer alan ve 2024'te hizmete girmesi planlanan inşa hâlindeki yer altı metro istasyonudur. Ümraniye'nin Site Mahallesi'nde Atay Caddesi üzerindeki SOYAK Yenişehir Siteleri'nin altında yer alan istasyonun 2 adet girişi bulunacaktır.

M20 Metro Hattı, İstanbul'un Avrupa yakasında, ilk istasyonu Sefaköy, son istasyonu ise TÜYAP olan metro hattı projesidir.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul Gönüllüleri</span> İstanbul Büyükşehir Belediyesine bağlı İstanbul Gönüllüleri

İstanbul Gönüllüleri, ilk olarak İstanbul'da Mart 2019 Türkiye yerel seçimlerinde sandık güvenliğinin sağlanması ve Millet İttifakı'nın Büyükşehir belediye başkan adayı Ekrem İmamoğlu'nu desteklemek için bir grup insan tarafından oluşturulmuş bir gönüllülük grubudur. Günümüzde, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile birlikte İstanbul genelinde çeşitli alanlarda faaliyetler gerçekleştiren bir gönüllülük topluluğudur.

<span class="mw-page-title-main">Hackney arabası</span>

Kısaca Hackney veya Hackney Vagonu da denilen, ayrıca Siyah Taksi ya da Londra taksisi olarak da adlandırılan arabaların genel adı. Birleşik Krallık ve Londra kentinin simgelerinden olan siyah taksiler, Birleşik Krallık sokaklarında sıkça görülür. Hackney arabaları, müşteri almaya müsait olduklarını belirtmek için geceleri aydınlatılabilen TAXI yazılı bir ışıklı tavan lambasına sahiptirler.