İsrail Krallığı (kuzey)
İsrail Krallığı (İbranice: ממלכת יִשְׂרָאֵל, Mamlehet Yisrael) Birinci İsrail Krallığı'nın MÖ 930'da yıkılmasından sonra kurulmuş iki devletten biridir. (Diğeri Yehuda Krallığı'dır.) MÖ 930'da kurulan krallığın varlığı MÖ 720'de Asur İmparatorluğu'nun işgaliyle son buldu. En önemli şehirleri Şehem, Tirzah ve Samiriye idi.
İsim
Hiç şüphesiz adını Birinci İsrail Krallığı'ndan alan bu krallığa tarihçiler Birinci İsrail Krallığı'nın bölünmesinden sonra kurulan iki krallığın birbirinden kolayca ayırt edilebilmesi için İkinci İsrail Krallığı'na Kuzey Krallığı, Yehuda Krallığı'na ise Güney Krallığı derler.
Kuzey Krallığı'na Tora'da "Yosef Hanedanlığı" [1][2] ve "Samaria'daki İsrail"[3] dendiği de görülür.
 |
Antik İsrail |
Kabileler
Zebulun, İssakar, Aşer, Naftali, Dan, Menaşe, Efraim, Reuben ve Gad kabilelerinin (ve Levilerin bir kısmının) bir araya gelerek oluşturduğu bu devletin başkenti Samaria idi.
Tarihi
Birleşik Monarşi
Birinci İsrail Krallığı İsrailoğulları da denen on iki kabilenin bir araya gelerek bugünkü İsrail ve Filistin topraklarında MÖ 1030 yılında kurduğu ve MÖ 930 yılında son bulan bir devletti.
Bölünme
Süleyman'ın MÖ 931'de ölümünden sonra kuzeydeki on kabile Süleyman'in oğlu ve vârisi Rehoboam'ı kendilerine kral olarak görmek istemediler. Rehoboam tahta geçtiğinde Yehuda ve diğer kabileler arasında kıskançlıktan kaynaklanan kriz patlak verdi. Yeni kral babasının ağır vergilendirme sistemini hafifletmeyince[4] ayaklanma başladı. Rehobaom Kudüs'e kaçmak zorunda kaldı.[5] Davud'un soyundan olmayan Jeroboam kral olarak başa getirildi fakat Yehuda ve Bünyamin kabileleri Rehoboam'a sadık kaldı. Jeroboam'ı kendilerine kral seçen kuzeydeki on kabilenin ülkesine İsrail Krallığı dendi; başkenti Şehemdi. Kuzey krallığını kabul etmeyen Yehuda kabilesine Kudüs'e sahip olan Bünyamin kabilesi de katılınca güneyde başkenti Kudüs olan Yehuda Krallığı'nı kurdular. Ayrıca Tora'da Yehuda'da Asa hükümdarlığı sırasında Menaşe, Efraim ve Şimon kabilelerinin Yehuda'ya göç ettiğinden bahseder.[6]
Başkenti Şehem olan İsrail Krallığı sonra başkentini Tirzah ardından da Kral Omri zamanında Samaria'ya değiştirdi. Asurlular tarafından yıkılana kadar bu ülkenin başkenti Samaria olarak kaldı.[7] Önce V.Shalmaneser ve ardından II. Sargon önderliğinde üç yıl süren Asurluların kuşatmasından sonra MÖ 720 yılında kuzeydeki on kabile tarih sayfalarından silindi.
Bugün birçok arkeolojist tarafından Samaria antik dönemin bilgilerini taşıyan en önemli site olarak kabul edilir.[8]
İki Krallığın ilişkisi
Bölünmeden sonraki ilk 6 yıl boyunca Güney Krallığı Kuzey Krallığı'nda otoritesini kabul ettirmeye çalıştı. Ardından gelen sekiz sene boyunca da ortak düşmanlarına karşı (özellikle Şam'a karşı) müttefik oldular. Yehuda ile İsrail arasındaki gerginlik Yehuda Kralı Jehoşafat'ın İsrail'in Ahab Hanedanlığıyla karışık evlilikler yapması sonucu yumuşadı. M.Ö. 840'ta gerçekleşen darbe sonucunda Ahab'ın hanedanlığı yerini Jehu Hanedanlığına bıraktı.
Krallığın dağılması
MÖ 930 yılında kurulan İsrail Krallığı'nın varlığı MÖ 720'de Asurlular'ın işgaliyle son buldu. Tora, burada yaşayanların sürüldüğünü ve bu halklara Kayıp On Kabile dendiğini anlatır. Bazı yazarlar ise bu sürülenlerin toplam nüfusun sadece beşte biri olduğunu (40.000 kişi) savunur.[9] Kuzey'den kaçanların bazıları Kudüs'e yerleşti. Bu nedenle bölgeye hakim olan Yehuda Kralı Hezekiya Kudüs'te (artan nüfus nedeniyle) yeni savunma duvarı ördürttü ve su kaynakları tahsis etti.
M.Ö. 732'de Kuzey Kralı Pekah, Kudüs'ü tehdit etti ve Yehuda Kralı Ahaz, asur Kralı III. Tiglat-Pileser'a haraç vererek ondan yardım istedi. Bunun üzerine Tiglat, Kuzey Krallığına saldırıp Reuben, Gad ve Menaşe kabilelerinin Gilad'daki yaşam alanlarını ve çöldeki karakollar; Jetur, Nafiş ve Nodab'ı ele geçirdi. Aralarında Reuben liderlerinin de olduğu esirleri Habor nehri bölgesine yerleştirdi. Ayrıca Naftali bölgesini ve Efraim'in Janoah şehrini ele geçiren III. Tiglat-Pileser Naftali bölgesine bir vali atadı. Başkent Samaria dahil, Kuzey Krallığı'nın geriye kalan kısmı II. Sargon tarafından ele geçirildi. Ele geçirdiği 27.290 esiri Habor nehri bölgesine ve Medler'e yerleştirdi.
İsrail, küçülmüş topraklarla da olsa, M.Ö. 720'de Asurlular kalan kısmı işgal edene kadar özgür bir krallık olarak varoluşunu sürdürdü. Kalan nüfus bu işgalle sürüldü. Kalan Kuzey Krallık kısmı, 2. Sargon tarafından ele geçirildi. Sargon başkent Samarya'yı da işgal etti. 27.290 kişi sürüldü. Her ne kadar Yahudi öğretisinde kuzeyde yaşayan on kabilenin Asurlular tarafından sürülüp kaybolduğu anlatılsa da Asurluların Dan, Aşer, İssakar, Zebulun ve batı Menaşe'yi sürdüğüne dair bir bilgi bulunmamaktadır.
Yehuda Krallığı
MÖ 930'da kurulan Yehuda Krallığı, Babil İmparatorluğu'nun işgali sonucunda MÖ 586 yılında yıkıldı.
Kültür
İsrail Krallığı'nda Yehovacılar ve Baalciler olmak üzere iki kült vardı.
Kral Jeroboam, halkının Kudüs Tapınağı ile duygusal bağlarına çözüm olarak biri Bethel'de diğeri Dan'ın kuzeyinde olmak üzere alternatif tapınaklar inşa etti. Tapınaklara, Tanrı'yı simgeleyen altın buzağı yerleştirdi. Jeroboam'ın bu hareketi Tora'da "Jeroboam'ın yolu" ya da "Jeroboam'ın günahları" diye geçer.[10]
İsrailli peygamberler
İsrail Kralları
Tarihçiler eski kronolojilerden William F. Albright veya Edwin R. Thiele yeni kronolojilerden ise Gershon Galil veya Kenneth Kitchen'ın kaynaklarını kullanırlar. Aşağıdaki listedeki bütün tarihler M.Ö.'dir
| Albright | Thiele | Galil | Kitchen | İsmi | Krallık unvanı ve şekli | Notlar |
|---|---|---|---|---|---|---|
Şaul Hanedanlığı | ||||||
| 1051–1010 | 1050–1010 | 1050–1010 | 1042–1010 | Şaul | 'שאול המלך veya Şa'ul | İsrail ve Yehuda'nın 40 yıl boyunca kralıydı. Ölüm: Filistilerle Gilboa dağında yapılan savaşta intihar etti. |
| 1010–1008 | 1000–998 | 1010–1008 | 1006–1004 | İş-boşet | (ayrıca Eşba'al veya Aşba'al veya İşbaal olarak da bilinir) | 2 yıl süreyle İsrail'in kralıydı. |
David Hanedanlığı | ||||||
| 1000–962 | 1010–970 | 1010–970 | Davud | דוד בן-ישי מלך ישראל David ben Yeshay, Melekh Yisra’el | 7 yıl Hebron'dan 33 yıl Kudüs'ten İsrail ve Yehuda'nın krallığını yaptı. Ölüm: Doğal | |
| 962–922 | 970–931 | 971–931 | Süleyman | שלמה בן-דוד מלך ישראל Shelomoh ben David, Melekh Yisra’el | 40 yıl Kudüs'ten İsrail ve Yehuda'nın krallığını yaptı. Yarı ağabeyi Adonijah ile taht mücadelesinde bulundu. Ölüm: Doğal | |
Jeroboam Hanedanlığı | ||||||
| 922–901 | 931–910 | 931–909 | 931–911 | Jeroboam I | ירבעם בן-נבט מלך ישראל Yerav’am ben Nevat, Melekh Yisra’el | Krallığın bölünmesine sebep olan ayaklanmanın lideriydi. Kuzey Krallığın 22 yıl krallığıni yaptı. Ölüm: Doğal. |
| 901–900 | 910–909 | 909–908 | 911–910 | Nadab | נדב בן-ירבעם מלך ישראל Nadav ben Yerav’am, Melekh Yisra’el | 2 yıl krallık yaptı. Ölüm: Kendisi ve ailesi, İssakarlı Ahijah'ın oğlu Baaşa tarafından öldürüldü. |
Baaşa Hanedanlığı | ||||||
| 900–877 | 909–886 | 908–885 | 910–887 | Baaşa | בעשא בן-אחיה מלך ישראל Ba’asha ben Achiyah, Melekh Yisra’el | Tirzkah başkentli İsrail'in 24 yıl süreyle kralıydı. Ölüm: Doğal. |
| 877–876 | 886–885 | 885–884 | 887–886 | Elah | אלה בן-בעשא מלך ישראל ’Elah ben Ba’asha, Melekh Yisra’el | Tirzkah başkentli İsrail'in 2 yıl süreyle kralıydı. Ölüm: Kendisi için çalışan Zimri adındaki bir görevli tarafından sarhoş edilip Azra'daki evinde öldürüldü. |
Zimri Hanedanlığı | ||||||
| 876 | 885 | 884 | 886 | Zimri | זמרי מלך ישראל Zimri, Melekh Yisra’el | Tirzkah başkentli İsrail'in 7 gün süreyle kralıydı. Ölüm: Omri Gibbethon'dan çekilip Tirzah'ı kuşatınca sarayını ateşe verdi. |
Omri Hanedanlığı | ||||||
| 876–869 | 885–874 | 884–873 | 886–875 | Omri | עמרי מלך ישראל ’Omri, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 12 yıl süreyle kralıydı. Ölüm: Doğal. |
| 869–850 | 874–853 | 873–852 | 875–853 | Ahab | אחאב בן-עמרי מלך ישראל Ah’av ben ’Omri, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 22 yıl süreyle kralıydı. Ölüm: Ramoth Gilead'daki savaşta bir okçu tarafından vuruldu. Samaria'ya vardığında öldü. |
| 850–849 | 853–852 | 852–851 | 853–852 | Ahaziah | אחזיהו בן-אחאב מלך ישראל ’Ahazyahu ben 'Ah’av, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 2 yıl süreyle kralıydı. Ölüm: Yüksek parmaklıkların arasından düşüp yaralandı ve öldü. |
| 849–842 | 852–841 | 851–842 | 852–841 | Jehoram (İsrail) | יורם בן-אחאב מלך ישראל Yehoram ben ’Ah’av, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 11 yıl süreyle kralıydı. Ölüm: Jehu tarafında öldürüldü. |
Jehu Hanedanlığı | ||||||
| 842–815 | 841–814 | 842–815 | 841–814 | Jehu | יהוא בן-נמשי מלך ישראל Yehu ben Nimshi, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 28 yıl süreyle kralıydı.[11] Ölüm: Doğal. |
| 815–801 | 814–798 | 819–804 | 814–806 | Jehoahaz | יהואחז בן-יהוא מלך ישראל Yeho’ahaz ben Yehu, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 17 yıl süreyle kralıydı. Ölüm: Doğal. |
| 801–786 | 798–782 | 805–790 | 806–791 | Joaş | יואש בן-יואחז מלך ישראל Yeho’ash ben Yeho’ahaz, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 16 yıl süreyle kralıydı. Ölüm: Doğal. |
| 786–746 | 782–753 | 790–750 | 791–750 | Jeroboam II | ירבעם בן-יואש מלך ישראל Yerav’am ben Yeho’ash, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 41 yıl süreyle kralıydı. Ölüm: Doğal. |
| 746 | 753 | 750–749 | 750 | Zachariah | זכריה בן-ירבעם מלך ישראל Zekharyah ben Yerav’am, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 6 ay süreyle kralıydı. Ölüm: Şallum tarafından halk önünde öldürüldü. |
Şallum Hanedanlığı | ||||||
| 745 | 752 | 749 | 749 | Şallum | שלם בן-יבש מלך ישראל Shallum ben Yavesh, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 1 ay süreyle kralıydı. Ölüm: Menahem tarafından öldürüldü. |
Menahem Hanedanlığı | ||||||
| 745–738 | 752–742 | 749–738 | 749–739 | Menahem | מנחם בן-גדי מלך ישראל Menahem ben Gadi, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 10 yıl süreyle kralıydı. Ölüm: Doğal. |
| 738–737 | 742–740 | 738–736 | 739–737 | Pekahiah | פקחיה בן-מנחם מלך ישראל Pekahyah ben Menahem, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 2 yıl süreyle kralıydı. Ölüm: Pekah, 50 kişiyle birlikte saraya girip kralı Samaria'daki sarayında öldürdü. |
Pekah Hanedanlığı | ||||||
| 737–732 | 740–732 | 736–732 | 737–732 | Pekah | פקח בן-רמליהו מלך ישראל Pekah ben Remalyahu, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 8 yıl süreyle kralıydı. Ölüm: Hoşea'nın komplosu sonucu öldürüldü. |
Hoşea Hanedanlığı | ||||||
| 732–722 | 732–722 | 732–722 | 732–722 | Hoşea | הושע בן-אלה מלך ישראל Hoshe’a ben ’Elah, Melekh Yisra’el | Samaria başkentli İsrail'in 9 yıl süreyle kralıydı.[12] Ölüm: Kral Shalmanser Samaria'yi eline gecirip Hoşea'yı ihanetten hapise attı. |
Kaynakça
- ^ Zekeriya 10:6
- ^ 2. Samuel 2:10
- ^ 1. Krallar 22:51
- ^ 1. Krallar 12:4
- ^ 1. Krallar 12:1-18
- ^ 2 Chronicles 15:9
- ^ 2. Krallar 17:5
- ^ Yohanan Aharoni, et al., The Macmillan Bible Atlas, Macmillan Publishing: New York, 1993, p. 94
- ^ Finkelstein & Silberman 2001, The Bible Unearthed.
- ^ 1. Krallar 16:31
- ^ Asur kralı III. Shalmaneser ile aynı dönemde yaşadığına (MÖ 858 – MÖ 824) ve Kara Dikilitaşta anlatıldığı üzere Asurlulara vergi verdiğine inanılır.(MÖ 841).
- ^ Asur kralı V. Shalmaneser'e (MÖ 727–722) vergi ödüyordu. fakat MÖ 725'te ayaklandı. Buna karşılık olarak Shalmaneser başkent Samaria'yı kuşattı. Kuşatmanın sonuna kadar ömrü yetmeyince kuşatmayı kardeşi II. Sargon (MÖ 722–705 ) tamamladı.
Ayrıca bakınız
- Birinci İsrail Krallığı
- Yehuda Krallığı
- Tarihteki Yahudi devletler
