İsrail'de laiklik

İsrail’de laiklik, din ve devlet işlerinin birbiriyle nasıl alakalandığını gösterir. Laiklik, devlet kurumlarının, dini kurumlardan ve kurallardan ayrıl tutulması ilkesidir. Ayrıca laiklik dini kabul etmemeye karşı devletin tutum geliştirmemesidir. İsrail’de laiklik, herhangi bir dine mensup olmayan kesim ile Yahudi toplumu içinde kendini herhangi bir mezheple tanımlamayanlar olarak kendini gösterir. 1948’de, İsrail’in yeni bir devlet olarak kurulmasıyla birlikte, yeni İsrailli nüfus için yeni ve farklı bir Yahudi kimliği ortaya çıktı. Bu nüfus, İsrail kültürü ve İbranice’yle tanımlandı ve Holokost ile yaşananlar toplum için bir bağ oluşturdu.

1922’den bu yana, İsrail birçok belgeyle, dini özgürlükleri artırdı. 1922’de İngiliz mandası olan Filistin’de dini inanışlara dayanan ayrımcılık yasaklandı. 1948 yılındı İsrail devletinin kurulup özgürlüğünü ilan etmesiyle de dini özgürlükler korundu.^[1] Özgürlüğün ilan edildiği dokümanın ilk kısmı Yahudilerle İsrail’in arasındaki ilişkiye ışık tuttu; “İsrail toprakları (Filistin) Yahudilerin doğduğu yerdir. Bu topraklarda onların dini, ruhani ve politik kimlikleri şekillendi”.^[2] İsrail’i kuran Yahudilerin tarihleri çok uzundur.

Theodor Herzl tarafından politik Siyonizm ortaya çıktığında, Herzl, İsrail’in bir laik devlet olup hiçbir din tarafından etkilenmemesini öne sürmüştür. David Ben-Gurion, İsrail’i kurduğunda, dini liderleri laik liderin yanında yönetimin başına koydu. Birçok batılılaşmış Yahudi, dini kurallardan dolayı kısıtlanmış hisseder ve birçok işyeri Şabat nedeniyle kapanır (restoranlar, havayolları şirketleri ve toplu taşıma araçları.)

İsrail’de resmi olarak evlenebilmek için Haham tarafından evlendirilmiş olmak gerekir. Bu aynı zamanda boşanmak için de geçerlidir. Eğer bir çift boşanacaksa, hahamlardan oluşan bir komitenin danışmanlığına başvururlar. Birçok seküler Yahudi bu durumu absürt bulup yurt dışında evlenirler (genelde Kıbrıs) Yurt dışında gerçekleşen evlilikler İsrail’de geçerli sayılır.^[3] Ayrıca birçok Yahudi’nin kosher yemeğe dikkat etmemesine rağmen bütün askeri yerlerde ve devlet kurumlarındaki kafeteryalarda yiyecekler Kosher olmalıdır.

Birçok dini sembol, İsrail milli sembollerinin arasında yerini aldı. Örneğin; ülke bayrağı, dua için kullanılan şala (Tallit’e) benzer. Milli arma, Menora’ya sahiptir. Milli marş da dini unsurlar içerir.^[4]

İsrail’de belirli şehirler ve bölgeler, daha çok dini veya daha çok laik olmalarıyla bilinirler. Bir liman şehri olan Tel Aviv, tamamıyla laik bir şehir örneğidir. Tel-Aviv, Theodor Herzl’in İsrail için tasarladığı laik ülkenin timsali bir şehirdir. Şehir farklı yerlerden insanlara, modern otellere, butiklere ve cuma geceleri yüksek sesle süslenen sokaklara sahip. Yahudi olmayanlar ve seküler Yahudiler bu şehirde rahat hissederler. Bu rahatlığın nedenlerinden biri şehrin laik yapısıdır. Ayrıca Tel-Aviv, dünyadaki birçok parti şehirlerinden biri olarak bilinir ve Şabat’ta bile birçok bar ve kulüp sabahlara kadar açıktır.^[5]

İsrail’deki Yahudi nüfusu, dini olarak üç gruba ayrılabilir: Ortodoks, Geleneksel ve Laik. En geniş grubu Laikler oluşturur (%41.4). Laikleri %38.5 ile geleneksel Yahudiler takip eder ve kalan %20’yi Ortodoks ve ultra Ortodokslar oluşturur.

Seküler Yahudiler kendilerini, İsrail için askerlik yaptıklarından, Yahudi bayramlarını kutladıklarından ve İbranice konuştuklarından kendilerini Yahudi olarak tanımlarlar.^[6] Bu laik kesim Yahudi toplumunun %41.4’ünü oluşturur.^[7] Bu kesim genelde İsrail İşçi Partisini ve laik bir ülke anlayışını destekler.^[8]

Bu kesim İsrail nüfusunun %38.5’ini oluşturur.^[7] Bu grup Ortodokslardan ayrı tutulur çünkü Şabat’ta elektrik kullanmak, televizyon izlemek ya da plaja veya maça gitmek onlar için serbesttir. Birçok erkek her sabah tefilini sarar. Bu grup Likud Partisine destek verir.^[9]

Nüfusun %19.9’u kendini Ortodoks (dati) ya da ultra Ortodoks olarak adlandırır^[7] Bu kesimin birçoğu laik Siyonist milliyetçilik ve Yahudiliğin bir arada başarılı bir şekilde yaşayabileceğine inanır. Politik olarak milli ve dini parti olan Morasha Partisine ve devlet tarafından atanan iki hahama destek verirler. Ultra Ortodoks Yahudiler (Charedi) toplumun en küçük kesimini oluşturur (%8.2).^[9] Bu kesimin mensupları bir arada yaşamak ister. Charedim, Yahudiliğe uygun giysiler giyer.

1949’da İsrail Birleşmiş Milletler’e katıldı^[10] ve BM’nin bir parçası olmakla birlikte İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’ni imzaladı. Bu belgenin birçok bölümünde dini özgürlüğün altı çizilidir. Belgenin 2. kısmında; hiçbir insanın dininden dolayı ayrıma uğramaması gerektiği, 18. kısımda ise herkesin düşünce, vicdan ve dini özgürlüğe sahip olduğu belirtilmiştir. Buna göre herkes istediği dine inanıp o dini takip edebilir^[2]

İsrail’de Yahudi olarak tanımlanabilmek için, kişinin annesinin Yahudi olması gerekir. Bu, Sovyet Birliği ve Avrupa’nın birçok yerinden gelen göçmenlerin büyük bir kısmını dışarıda bırakır çünkü geldikleri yerde Yahudi olarak tanımlansalar bile bir Yahudi anneye sahip değillerdir. Bu kesim yaklaşık 320.000’lik bir nüfusa sahiptir. Ayrıca Yahudi toplumuyla yaşayan Hristiyanlar da mevcuttur.^[3] Kendi okul ve sağlık kuruluşlarına sahip olmaktansa devlet kurumlarına entegre olmuştur bu kesim. Yahudi toplumunda yaşayan Hristiyanlar son yarı yüzyılda genişleyen tek orta doğu Hristiyan grubudur.

Hristiyanlar İsrail’de din özgürlüklerine sahip olduklarından dolayı yaşarlar.^[3] 2023’e kadar İsrail’de yaşayan Müslümanların sayısının %66 artması bekleniyor fakat buna rağmen İsrail, bölgedeki ülkeler arasında en az Müslüman nüfusuna sahip olan ülkedir.^[11] İsrail’de yaşayan Arap’lar oy verebilirler, din konusunda serbesttirler ve Parlamento’ya katılabilirler. Birçok Arap İsrail’de politikanın birer parçasıdır. Parlamentonun 10 da biri Arap ve parlamento binasında bir cami mevcut. Anayasa mahkemesi ve bakanlar arasında da Araplar mevcuttur^[12]

• Laiklik
• Sekülerizm
• Dünyada laiklik