İçeriğe atla

İsot

İsot

İsot veya Urfa biberi, Şanlıurfa'da yetiştirilen bir biber türü ve bu yörede üretilen kurutulmuş biber. Capsicum annuum biberinin kurutulmasıyla üretilr. Bu biber türünün kökeni Kuzey Amerika'dır.[1] Urfa biberi teknik olarak kırmızı (acı) biberdir ve bitki üzerinde koyu bordoya olgunlaşır.

Etimoloji

Glosbe Sözlük'e göre isot sözcüğünün kökeni Kürtçe Sot-in (Yak-mak) fiilinden ê-îsot (Yakan) şeklinde türemiş Kürtçe kökenli bir kelimedir.[2]

Nişanyan Sözlük'e göre isot kelimesinin kökeni Türkçe kökenli issi (sıcak) ve ot sözcüklerinin birleşimine dayanır ve aslen biber kelimesinde de olduğu gibi karabiber manasında kullanılmıştır. "İssi ot" kalıbının kullanımı ilk kez 1477'ye tarihlenen Lugat-i Halimi'de tespit edilmiştir. Meninski'nin 1680'e tarihlenen Meninski Sözlüğü'ünde إسّی اوت (issi ot) zencefilin halk dilindeki ismi olarak da bahsi geçmiştir. Meyve olan bibere atıfta bulunan ilk kullanım 19. yüzyılın sonunda kaydedilmiştir. İsot olarak kullanımı 1932'de tespit edilmiştir.[3]

İsot kelimesi Aşağı Mezopotamya halkı olan Kaldelilerin dilindeki isauta (=biber) sözünden Kürtçeye geçmiştir. Bulgarcadaki isiot Türkçeden alıntıdır.

Aynı zamanda Kürtçe'de bibere verilen genel isimdir.[4][] Yaygın kanının aksine kelimenin Kürtçeden Türkçeye geçmiş bir alıntı olduğu doğru değildir.[3] Genel olarak "kırmızı, acı biber" anlamında da kullanılır.[5]

Hazırlanışı

Yaz aylarında Urfa biberi güneş gören düz alanlarda içindeki tohumu çıkarılarak temiz bir zemin üstünde kurumaya bırakılır. Kuruyan biberler kırmızı renkte olduğundan kararması için kararana kadar her gün sıcak su ile nemlendirilerek şeffaf büyük torbalarda kararması beklenir. Daha sonra kurumuş biberler dövülerek, zeytin yağı ve bir miktar tuz ilave edilerek isot haline getirilir. Günümüz teknolojisi isot üretimini de bir nebze olsun kolaylaştırmıştır. Eski yöntemde isot tokmakla dövülerek öğütülürken; şu an isot çekme makineleri aracılığıyla daha kolay ve daha verimli bir isot elde edilmektedir. Şanlıurfa isotunun en büyük özelliği yakıcı acı olmamasıdır.[]

İsot yerken önce ağza tatlı bir tat gelir, bir müddet sonra acı gelip geçicidir. Şanlıurfa'nın tamamında balkon veya damlarda herkes kışlık üretimini yapar.[]

İsot, Kırmızı Acı Pul Biber'in ısı altında tutularak karartılmasıdır. Fiyat olarak pul biberden pahalı olması sebebi hazırlama prosedürüne göre 10 kg Urfa Biberi'nden 1 kg isot çıkması[6] ve zeytinyağı kullanılmasıdır. İsot'a, bir nevi fermente edilmiş pul biber de diyebiliriz. Şöyle yapılır: Kurutulmuş kırmızı acı biberin çekirdek ve kanat denilen bileşenleri nem ve güneş ısısı altında bir süre tutularak kurutulur ve karartılır. En ideal ve sağlıklı rengi mor renktir.[7] Siyah, Mor ve Kırmızı renklerde çeşitleri bulunmaktadır.[8] Rengi, güneş altında geçirdiği süre uzadıkça derinleşir.[]

Kullanım alanları

Genelde Pul biber yerine kullanılır, çiğ köfte, kebap, çorba, baharatlı sulu et yemekleri, kuru fasulye Lahmacun, çorba ve bazı sulu yemeklere de acı ve renk verici olarak eklenmektedir.[]

Kaynakça

  1. ^ "Capsicum Annuum - an overview | ScienceDirect Topics". www.sciencedirect.com. 24 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2024. 
  2. ^ "biber Kürtçe diline çeviri, sözlük Türkçe - Kürtçe | Glosbe". tr.glosbe.com. 3 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2024. 
  3. ^ a b "isot". Nişanyan Sözlük. 8 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2023. 
  4. ^ "îsot Türkçe diline çeviri, sözlük Kürtçe - Türkçe | Glosbe". tr.glosbe.com. Erişim tarihi: 11 Kasım 2023. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2021. 
  6. ^ "10 kilo yaş biberden 1 kilo isot üretiliyor". Urfanatik Haber. 22 Ağustos 2013. Erişim tarihi: 11 Kasım 2023. 
  7. ^ "Harran Üniversitesi". harran.edu.tr. 13 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020. 
  8. ^ "İsot Çeşitleri -Urfa İsotu". Urfa Yöresel Ürünler. 3 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tavla</span> iki kişilik bir oyun

Tavla, özel bir platform üzerinde 2 zar ve 15 siyah, 15 beyaz tavla pulu ile oynanan iki kişilik bir oyundur. Tavla anlamında Osmanlıca ﻧﺮﺩ /nerd/ sözcüğü de kullanılırdı. Tavlanın eş anlamlısı olarak nert, nerttahta verilmektedir. Dünyadaki en eski oyunlardan birisidir ve mirası pek çok millet tarafından sahiplenilir. Oyunun ilk ortaya çıktığı devirde tavladaki zarlar ve taşların kemiklerden yapıldığı düşünülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kokoreç</span>

Kokoreç, Anadolu ve Balkanlarda, koyunun ince bağırsağından, mumbardan ve uykuluktan yapılan, şişe sarılarak kor ateşte kızartılan bir çeşit kebaptır. Kâşgarlı Mahmud’un eseri Dîvânu Lugâti’t-Türk’te bulunan yörgemeç benzer bir yemektir.

<span class="mw-page-title-main">Tarhana çorbası</span>

Tarhana çorbası, Anadolu, Balkanlar ve Orta Asya gibi geniş bir coğrafyada çeşitli yapım şekilleriyle görülen çorba çeşididir. Önemli bölümü yoğurttan oluşan Tarhana çorbası besleyici olduğu kadar kuru toz şeklinde olduğu için uzun süre saklanabilir.Mecmuâ-i Fevâid, Ali Eşref Dede'nin Yemek Risalesi, Melceü’t-Tabbâhînde tarifi verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Lahmacun</span> Türk yemeği

Lahmacun, açılmış hamurun üzerine kıyma, maydanoz, soğan, sarımsak, karabiber ve isot gibi baharatlarla hazırlanan malzeme sürüldükten sonra taş fırında pişirilmesiyle yapılan Orta Doğu mutfağında bir çeşit içli pidedir. İngilizcede zaman zaman Türk pizzası, veya Ermeni pizzası, olarak adlandırılsa da Orta Doğu kökenli bir yemektir. Pizzadan farklı olarak peynir kullanılmaz ve hamur daha incedir. Lahmacun; Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Lübnan, Suriye, İsrail ve dünyadaki Türk topluluklarında popüler bir yemektir.

<span class="mw-page-title-main">Biber</span> sebze

Capsicum ya da biber, patlıcangillerden (Solanaceae) bir cins. Bu cinsin türleri, binlerce yıldır yetiştirildikleri Amerika kıtasına özgüdür. Capsicum dünya çapında yetiştirilmekte ve birçok mutfakta kullanılmaktadır.

Çemen; çemen tozu, toz kırmızıbiber, sarımsak, tuz ve sudan oluşan macun kıvamında bir karışımdır. Pastırma üretiminde kullanıldığı gibi kahvaltılık olarak da tüketilir.

<span class="mw-page-title-main">Salata</span>

Salata, genellikle sebze veya meyvelerden oluşan sade karışım ya da üzerine yoğurt ya da salata sosu dökülmesiyle hazırlanan ve yemeklere eşlik eden yiyecek karışımı. Kimi zaman içine et ya da peynir gibi yiyecekler de konulur. Mevsimine ve yapıldığı yöreye özgü sayısız çeşidi yapılır. Antik Çağda Romalılar, Yunanlar ve Persler ot ve yeşillikleri karıştırarak karışık salata benzeri bir yemek yapmaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Boranı</span>

Boranı, İran ve Mizrahi mutfağında yoğurtla hazırlanan bir aperitiftir. Ispanak ve diğer malzemelerle hazırlanan boranı, Van ve Isparta başta olmak üzere Türkiye'nin çeşitli yörelerinde farklı şekillerde hazırlanmaktadır. Yalvaç ve Mecitözü civarlarında ise, ıspanaklı ve fasulyeli olmak üzere iki çeşidi bulunmaktadır. İçerisine bulgur katılarak haşlanmak suretiyle pişirilir. Üzerine sarımsaklı yoğurt ve tereyağı dökülerek servis edilir. Genellikle kuru soğan ile birlikte tüketilir. Azerbaycan gibi Kafkasya ülkelerinde de popülerdir.

Tırşik çorbası, Livig aşı: Tirşik doğada bulunan yılan pancarı, yaban pancarı veya yılan yastığı'dır. Çok zehirli bir bitkidir, çiğ olarak yenmez. Yemeği ise geleneksel usullerde yapılmalıdır, aksi takdirde ağzınız yara olur. Temizlenip doğranan yaban pancarı yaprakları; yöresine göre un veya yoğurt, bulgur veya nohut, ılık su ile kazana konur. Buna ekşitme denir. Bir miktar tuz ilave edilir. İyice karıştırılır, üzerine un eklenir. Bu karışım üzeri sıkıca kapatılarak mayalanmaya bırakılır ve bir gün sonra ateşte saatlerce yavaş yavaş iyice kaynatılarak yapılır.

<span class="mw-page-title-main">Babagannuş</span> Soğuk meze

Babagannuş veya Abugannuş Levant mutfağına özgü soğuk meze.

<span class="mw-page-title-main">Semizotu</span> Tüketilebilir bitki türü

Semizotu ya da pirpirim, semizotugiller familyasından bir bitki olup yaprakları salata olarak ya da ıspanak gibi pişirilerek yemeklerde kullanılan bir sebzedir. Kökeni Ortadoğu ve Hindistan olmakla birlikte dünyanın birçok bölgesinde bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Salça</span>

Salça, domates veya kırmızı biberin çeşitli işlemlerden geçirilmesiyle üretilen, yemeğe lezzet ve renk katmak için kullanılan, koyu kırmızı renkli, tuzlu, uzun ömürlü, Türk mutfağına has ezmedir.

<span class="mw-page-title-main">Şıllık</span> Şanlıurfa yöresine özgü bir tatlı

Şıllık, Şanlıurfa yöresine özgü bir tatlıdır.

Hibeş. Antalya'ya özgü, tahin, limon, sarımsak ve kimyon ile yapılan bir meze.

Filistin mutfağı, Filistin bölgesindeki Araplara özgün olan ya da Araplar tarafından sıkça yenilen yemeklerden oluşur. Filistin mutfağı, özellikle Arap Emevi fethiyle başlayan, sonra Farslar'dan etkilenmiş olan Abbasiler ve onun ardından Osmanlı Türklerin varışıyla gelen Türk mutfağının bıraktığı derin etkileriyle biten İslam döneminde Filistin'e yerleşen uygarlıkların kültürlerinin yayılmasıdır. Lübnan, Suriye ve Ürdün mutfakları dahil olmak üzere diğer Levant mutfaklarına benzer.

<span class="mw-page-title-main">Poğaça</span> Balkanlar ve Orta Avrupanın her yerinde benzer isimlerle bilinen çörek

Poğaça, bir çörek türüdür. Balkan, Levant ve Macaristan mutfaklarında bulunur, mayalı veya mayasız yapılabilir. Genellikle buğday unundan yapılır, ancak arpa ve bazen çavdar eklenebilir. Poğaçanın içi haşlanmış patates, pişmiş kıyma, zeytin veya peynirle doldurulabilir. Poğaça hamurunda susam, siyah çörek otu veya kurutulmuş dereotu gibi tahıllar ve otlar bulunabilir veya üstüne serpilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Tayland mutfağı</span>

Tayland mutfağı Tayland'ın milli mutfağıdır. Birden fazla Güneydoğu Asya geleneğini harmanlamıştır ve hafif hazırlanmış, güçlü aromatik unsurlar ihtiva eden yemekleriyle tanınır. Tayland mutfağında baharatlar çok yaygın kullanılmaktadır. Diğer Asya mutfaklarında olduğu gibi Taylandlı şefler de yemeklerde denge, detay ve çeşitliliğe çok önem verirler. Tayland yemeklerinde, her bir yemekte ya da tüm sofrada, ekşi, tatlı, tuzlu ve acı olmak üzere dört ana lezzetin dengesi gözetilir.

<span class="mw-page-title-main">Şanlıurfa (il)</span> Türkiyenin Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bir il

Şanlıurfa Türkiye'nin bir ilidir. Merkezi Şanlıurfa olan ilin 2023 yılı verilerine göre nüfusu 2.213.964'tür. Şehrin doğuda Mardin, batıda Gaziantep, kuzeyde Adıyaman, kuzeydoğuda Diyarbakır illeri ve güneyde Suriye ile sınırı vardır. Şanlıurfa'nın 13 ilçesi vardır. Ortalama yükseltisi 518 metre olan Şanlıurfa, 19.451 km2'lik yüzölçümü ile Türkiye'nin en büyük yedinci ilidir.

<i>Capsicum rhomboideum</i>

Capsicum rhomboideum, Capsicum cinsi 2n = 2x = 26 olan çok yıllık bir üyesidir ve acı biberin uzak yabani bir akrabası olarak kabul edilir. Meyvesinin keskinliği yoktur ve Scoville Acılık Ölçeği değeri 0'dır. Meksika, Orta Amerika ve Güney Amerika'nın And bölgesine özgüdür.

<i>Capsicum frutescens</i>

Capsicum frutescens, Amazon Havzası'na özgü olan Capsicum chinense'ye genetik yakınlığa sahip yabani bir acı biberdir. C. frutescens'in biber çeşitleri tek yıllık veya kısa ömürlü çok yıllık bitkiler olabilir. Çiçekleri, yeşilimsi beyaz veya yeşilimsi sarı bir taça sahip beyaz çiçeklerdir. Böcek veya kendi kendine tozlaşır. Bitkilerin meyveleri tipik olarak elipsoid-konik ilâ mızrak şeklinde dikleşir. Genellikle çok küçük ve 10-20 milimetre (0,39-0,79 in) uzunluğunda ve 3-7 milimetre (0,12-0,28 in) çapında ve acıdırlar. Meyveler tipik olarak soluk sarı renkte büyür ve parlak kırmızıya doğru olgunlaşır, ancak başka renkler de görülebilir. C. frutescens, diğer Capsicum türlerine kıyasla daha az çeşitli şekillere sahiptir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.