İçeriğe atla

İsmail Hakkı Dümbüllü

İsmail Hakkı Dümbüllü
İsmail Hakkı Dümbüllü
Doğum1 Ocak 1897(1897-01-01)
İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm5 Kasım 1973 (76 yaşında)
İstanbul, Türkiye
Ölüm sebebiTrafik kazası
Defin yeriKaracaahmet Mezarlığı, İstanbul
Diğer ad(lar)ıHalk komiği
MeslekOyuncu

İsmail Hakkı Dümbüllü (1897, İstanbul - 5 Kasım 1973, İstanbul) Geleneksel Türk Tiyatrosunun son temsilcisi, orta oyunu[1] ve tulûat sanatçısıdır.

Yaşadığı dönemin en ünlü güldürü sanatçılarındandır. Kel Hasan Efendi'nin yanında çalışarak tulûat sanatını öğrendi. Sözlü kültür tiyatro geleneklerini radyo, sinema gibi mecralara da aktarıp geleneksel Türk tiyatro sanatının daha çok kişi tarafından bilinir hâle gelmesi ve orta oyunu türünün devamlılığını sağlamada etkili oldu.

Gözlemeci, Kavuklu'ya Hile, Çifte Hamamlar, Ters Biyav ve Kanlı Nigâr oynadığı oyunlar arasında en çok bilinenlerdir. 1940'lı yılların sonlarında sinemada bir ‘halk komiği’ tanımlamasıyla yıldızlaşan Dümbüllü;[2] oynadığı filmlerde en çok Nasreddin Hoca tiplemesi ile özdeşleşmiştir.[3]

Hocası Kel Hasan Efendi'nin orta oyununu temsil eden kavuğunu ve tuluat sanatının simgesi kabul edilen fesini devralmıştır.

Yaşamı

1897 yılında İstanbul’un Üsküdar semtinde doğdu. Babası padişah II. Abdülhamid'in silahşorlarından Zeynel Abidin Efendi, annesi Fatma Azize Hanım idi.[3] Ailesi ona "İsmail Hakkı" adını verdi. Üsküdar İttihat-ı Terakki Mektebi’nde ilköğrenimini tamamladıktan sonra askeri ortaokula devam etti. Tiyatro merakı yüzünden askerî ortaokuldan atıldı.[3]

Tiyatroya Karagöz Hüseyin'in sahnesinde amatör olarak başladı. 1917'den itibaren Kel Hasan Efendi'nin tiyatrolarında profesyonel olarak sahneye çıktı. 1926 yılına kadar Kel Hasan'ın yanında çalışarak tuluat geleneğini öğrendi. Kavuklu Hamdi, Komik Naşid Efendi, Küçük İsmail Efendi, Abdürezzak gibi dönemin ünlü orta oyuncuları ile çalışma fırsatı buldu. Kantocu Peruz Hanım'ın söylediği "Dümbüllü" kantosuna bir gazel ekleyerek söylemesi nedeniyle "Dümbüllü İsmail" olarak tanındı. Kel Hasan’ın bir konuşmasında, kardeşi Recep Sefa’ya “oğlum sen dramatik adamsın, hiçbir zaman komik olmazsın, işte komiklik bu adama mahsustur, benden sonra bu adam bu sanatın ehli gözüküyor” dediği aktarılmaktadır.

İsmail Dümbüllü, 1928'de Tevfik İnce ile Direklerarası'nda Hilal Tiyatrosunu kurdu.[4] Kendisi orta oyunundaki Kavuklu'nun yeni şekli olan Uşak rolüne çıkarken, Tevfik İnce Pişekar karakterinin yeni şekli olan Jön (evin beyi) rolüne çıkıyordu.[5] 1933’ten sonra birlikte Anadolu turnelerine çıktılar. Gezginci tiyatroyu geleneksel oyunla birleştirerek halka sundular. Gözlemeci, Kavuklu'ya Hile, Çifte Hamamlar, Ters Biyav ve Kanlı Nigâr oynadığı oyunlar arasında en çok bilinenlerdi.[3]

Dümbüllü, sanatını tiyatro dışında radyoda da icra etti. Tuluat ve orta oyunu dağarcığından oyunları radyoda canlandırarak radyo yayınlarını geleneksel Türk tiyatrosunu halka anlatma aracı olarak kullandı. TRT İstanbul Radyosu’nda on beş günde bir yayımlanan ve sunuculuğunu Orhan Boran’ın yaptığı müzik eğlence programında Dümbüllü’nün Tevfik İnce ile birlikte rol aldıkları bölüm dinleyicilerden büyük ilgi gördü.[5]

Dönemin ünlü komedyenlerinin âşık atışması gibi sahnede birbiriyle atıştıkları “Türkiye Komikler Müsabakası” adlı yarışmalarda sıklıkla Naşit Bey ile karşılaştı. Naşid Efendi'nin 1943 yılında ölümünden sonra orta oyunu geleneğini sürdüren en önemli isim Dümbüllü oldu.[5]

1946 yılından itibaren elliye yakın sinema filminde rol aldı. Harman Sonu (1946), Keloğlan (1948), Dümbüllü Macera Peşinde (1948), İncili Çavuş (1951), Nasreddin Hoca (1965) gibi filmlerde rol aldı. Oynadığı filmlerde en çok Nasreddin Hoca tiplemesi ile özdeşleşti.[3]

Antalya'da bulunun İsmail Dümbüllü kabartması.

Türk tiyatrosunda geleneğin simgesi olan kavuğu ve fesi “Kanlı Nigar” oyununu Altan Karındaş’la birlikte Arena Tiyatrosu’nda sahneleyen Münir Özkul’a 17 Nisan 1968 tarihinde seyirci huzurunda sürpriz olarak teslim etti.[3]

1968'den sonra zaman zaman sahneye çıkmaya, radyo oyunlarında yer almaya devam etti. 1970’te, Nurhan Damcıoğlu ve Halit Akçatepe ile birlikte Çalıkuşu Opereti’nde rol aldı.

Geçirdiği bir trafik kazasından sonra 5 Kasım 1973’te 75 yaşına öldü. Cenazesi, 30 Ekim 1973 tarihinde açılan Boğaziçi Köprüsü üzerinden geçirilen ilk kişi olan Dümbüllü Üsküdar daki Karacaahmet Mezarlığı'na defnedilmiştir.

Kel Hasan'ın fesi ve kavuğu

Dümbüllü'nün hocası Kel Hasan Efendi'den devralıp 1968'de Münir Özkul'a devretiği fesi ve kavuğu Türk tiyatro oyuncuları arasında geleneksel bir törende devredilmektedir. Bu fes ve kavuk Türk tiyatro oyunculuğu mirasını temsil eder.

Münir Özkul, Dümbüllü'den aldığı ve tuluat sanatının simgesi sayılan fesi Müjdat Gezen'e; Müjdat Gezen ise 2017'de Baba Sahne'nin açılışında Şevket Çoruh’a devretmiştir.[6] Orta oyununu temsil eden kavuk ise Münir Özkul tarafından 1989’da Ortaoyuncular Tiyatro Topluluğu’nun kurucusu Ferhan Şensoy’a, 2016 yılında Ferhan Şensoy tarafından Rasim Öztekin'e devredilmiştir. Rasim Öztekin 2020 Ağustos ayı itibarıyla tiyatrodan emekli olmuş olması nedeniyle, Kavuk'u "Türkiye'deki sanat yapmanın zorluklarına karşı, sanatı ile kazandıklarını yine tiyatroya yatırarak Kadıköy'de Baba Sahne'yi kuran" Şevket Çoruh'a devredeceğini açıklamış,[7] 20 Eylül 2020 tarihinde Harbiye Cemil Topuzlu Açık Hava Tiyatrosu’nda düzenlenen özel bir devir teslim töreniyle Kavuk, Çoruh'a devredilmiştir. Böylece 2020 yılında Fes ve Kavuk üçüncü kez tek bir sanatçıda buluşmuştur.

Filmografisi

  • 1945: Bu Kadar
  • 1946: Kızılırmak - Karakoyun
  • 1947: Kılıbıklar
  • 1948: Dümbüllü Macera Peşinde
  • 1948: Keloğlan
  • 1950: Harman Sonu Dönüşü
  • 1950: Sihirli Define
  • 1951: İncili Çavuş
  • 1951: Ne Sihirdir Ne Keramet
  • 1952: Dümbüllü Sporcu
  • 1952: Vur Patlasın Çal Oynasın
  • 1952: Yıldızlar Revüsü
  • 1953: Kırk Gün Kırk Gece
  • 1954: Bayram Gecesi
  • 1954: Canlı Karagöz (Mihriban Sultan)
  • 1954: Dümbüllü Tarzan
  • 1954: Fındıkçı Gelin
  • 1954: Nasreddin Hoca ve Timurlenk
  • 1959: Şeytan Mayası
  • 1962: Ekmek Parası
  • 1962: Gol Kralı Cafer
  • 1963: Temem Bilakis
  • 1965: İstanbul Kazan Ben Kepçe
  • 1965: Nasreddin Hoca
  • 1965: Serseri Aşık
  • 1965: Soytarı
  • 1971: Nasreddin Hoca

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "TSA' da İsmail Hakkı Dümbüllü". tsa.org.tr. 19 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2023. 
  2. ^ Ünal, Murat. "Türk Halk Tiyatrosu'nun Sinemaya Etkileri". Art-Sanat Dergisi, Sayı 9, Yıl 2018. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2020. 
  3. ^ a b c d e f Asilyazıcı, Hayati. "İsmail Dümbüllü'den beri". Aydınlık gazetesi, 9 Ekim 2016. 11 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2020. 
  4. ^ Karakuş, Damla. "İsmail Dümbüllü kimdir". Ensonhaber.com sitesi,. 3 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2020. 
  5. ^ a b c Durmaz, Uğur. "Geleneksel Türk Tiyatrosunda "Kavuk": Bir Simgenin İşlevi, Özellikleri, Temsilcileri ve Dünden Bugüne Yolculuğu". Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi Cilt 4, Sayı 9, Yıl:2018. 5 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2020. 
  6. ^ "Dümbüllü'nün Fesi Artık Şevket Çoruk'ta". Ntv Sanat. 3 Nisan 2017. 26 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2019. 
  7. ^ "6. Kavuklu belli oldu". 27 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2020. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ferhan Şensoy</span> Türk oyuncu ve yazar

Osman Ferhan Şensoy, Türk tiyatro, sinema ve televizyon oyuncusu; roman, deneme, günlük, televizyon dizisi ve film senaryoları yazarı, şair ve Ortaoyuncular tiyatro topluluğunun kurucusudur.

<span class="mw-page-title-main">Naşit Özcan</span> Türk oyuncu, tuluatçı

Naşit Özcan, Türk tiyatrosunun ünlü tuluat ustası. İbiş tiplemesini en iyi canlandıran sanatçıların başında gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Münir Özkul</span> Türk sinema sanatçısı (1925–2018)

Mustafa Münir Özkul, Türk meddâh, tiyatro ve sinema oyuncusudur.

<span class="mw-page-title-main">Şevket Çoruh</span> Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu

Şevket Çoruh, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu.

Türk tiyatrosu, Türkiye'de kırsal kesimlerdeki köy tiyatrosu ile kentlerdeki halk tiyatrosunu içeren geleneksel Türk tiyatrosu ve 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti'ndeki Batılılaşma hareketi ile ortaya çıkan batılı tarzdaki Türk tiyatrosunu ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Mehmet Esen</span> Türk oyuncu, tiyatro sanatçısı

Mehmet Esen, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu ve yönetmendir.

İzmir Tiyatro, İzmir'de yerleşik bir tiyatro topluluğudur.

<i>Kanlı Nigar</i> (oyun) Tiyatro oyunu

Kanlı Nigar, Sadık Şendil'in yazdığı iki perdelik seyirlik bir oyundur.

İhsan Dizdar Türk Karagöz, kukla, orta oyunu sanatçısı, meddah ve son geleneksel hokkabaz.

<span class="mw-page-title-main">Orta oyunu</span> Türk halk tiyatro oyunu

Orta oyunu, ana karakterleri Kavuklu ve Pişekar olan, açık alanda halkın ortasında yazılı bir metne bağlı kalınmadan oynanan müzikli ve danslı Türk halk tiyatro oyunu.

Tulûat tiyatrosu, olay örgüsü bilinmekle birlikte bir metne dayanmayan ve doğaçlama olarak oynanan bir sahne sanatı. Tuluat tiyatrosu, geleneksel orta oyununun sahnelerde sergilenmesi ve Batılı anlamdaki tiyatro ile karışmasından meydana gelen bir tiyatro dalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nda sahne sanatları</span> Osmanlı Devleti bünyesindeki tiyatro, sinema, müzik, dans, opera, gölge oyunu gibi sahnede icra edilen sanat türlerinin genel adı

Osmanlı'da sahne sanatları, Osmanlı Devleti bünyesindeki tiyatro, sinema, müzik, dans, opera, gölge oyunu gibi sahnede icra edilen sanat türlerinin genel adıdır. 18. yüzyıla kadar kukla, meddahlık, Karagöz ve Hacivat ve ortaoyunu gibi geleneksel Türk tiyatrosu olarak adlandırılan sahne sanatları egemendir. 18. yüzyılda başlayan batılılaşma çabaları ile çağdaş anlamdaki tiyatro, opera ve daha sonra sinema sergilenmeye başlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kavuklu</span>

Kavuklu, geleneksel Türk gösteri sanatlarından Orta oyunu'na ait ana karakterlerdendir.

<i>Nasreddin Hoca ve Timurlenk</i>

Nasreddin Hoca ve Timurlenk, Faruk Kenç'in 1954 yılında gösterime giren komedi filmi.

<i>Nasreddin Hoca</i> (film, 1965)

Nasreddin Hoca, Yavuz Yalınkılıç'ın 1965 yılında gösterime giren komedi filmi.

<i>Nasreddin Hoca</i> (film, 1971)

Nasreddin Hoca, Melih Gülgen'in 1971 yılında gösterime giren komedi filmi.

Nasreddin Hoca, başrolünde Münir Özkul'un yer aldığı 1993 yapımı komedi türündeki Türk televizyon dizisidir. Yönetmenliğini Aydın Bağardı'nın, senaryosunu ise Fulya Bağardı'nın yazdığı dizi, 1993 yılının Ramazan ayında TGRT tarafından yayınlanmıştır.

İbiş, Türk Tulûat tiyatrosunda ana roldeki komik uşak tiplemesi. Yüzü ve davranışları komiktir, saf bir yapısı vardır. Argoda ise alık, aptal, salak, şapşal ve çirkin anlamı dışında komik tavırlı kişi anlamına gelir. Türk tiyatro dünyasında ilk olarak giyim ve davranış ekseninde Abdürrezzak Abdi Efendi tarafından kişileştirildi. Oyunlarda olayları çözüme bağlayıcı ve yanlış anlaşılma temelli bir işlevi vardır. Halktan bir isimdir, kimi zaman kurnaz kimi zaman da saf bir tipe sahiptir. Giyim olarak ise basmadan bol paçalı bir şalvar ve kalıbı olmayan bir fesi tercih eder. Elinde uzun saplı bir tavan süpürgesi bulunur. İbiş tiplemesinde Kel Hasan Efendi önden bir gaz tenekesi fırlatılıp sesli bir şekilde seyirci önüne çıkma ögesini de ekledi. İbiş tiplemesini en iyi canlandıran sanatçıların başında ise Naşit Özcan gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kel Hasan Efendi</span>

Kel Hasan Efendi, Türk oyuncu.

Tuluat tiyatrosu, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti'nde ortaya çıkmış olan doğaçlama tekniklerine dayanan bir Türk tiyatro türüdür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.