İslam'da melek

İslâm'da Melek (Arapça: الملك‎), Allah tarafından parlak bir kökenden yaratılan göksel varlıklar olduğuna inanılır. Her ne kadar ilmiye meleklerin kesin doğası konusunda hemfikir olmasalar da, onların ince bedenlere sahip özerk varlıklar oldukları konusunda hemfikirdirler.^[1]

İslâm'da melekler Yahudi Hristiyan geleneğine göre daha ön plandadır.^[2] Melekler, müminleri kötü etkilerden koruyarak ve insanların amellerini kaydederek Müslümanların günlük yaşamında önemli bir rol oynarlar.

Meleksi niteliklerin, tıpkı şeytani nitelikler gibi, insan doğasının bir parçası olduğu varsayılır; meleksi niteliklerin Rûhulkudüs ve akılla ilişkili olduğu, şeytani niteliklerin ise egoizmle ve nefisle ilişkili olduğu varsayılır.

Yaratılış

Çoğunluk, Sahih-i Müslim'deki hadislerle de ispat edildiği gibi, meleklerin nurdan yaratıldığını kabul etmektedir:

“Melekler nurdan yaratıldı. Cinler dumanlı alevden, ateşten yaratıldılar. Âdem ise size (Kuran’da) anlatılandan yaratıldı.” (Müslim, zühd, 61, 4/2294)^[3]

Bunun tüm melekler için geçerli olup olmadığı belli değildir. İbn Abbas'a göre bazı melekler ateşten yaratılmıştır:

“İblîs, meleklerin bir kabilesindendi. Bu, kendilerine cin denen ve yakıcı (Semûm) ateşten yaratılmış olan bir kabile idi. İblis’in o zamanlar ismi 'Hâris'di ve cennet bekçilerindendi. Bu kabile dışındaki melekler, nurdan yaratılmışlardı."^[4]

Kur'an'a uygun olan:

"Allah buyurdu: Ben sana emretmişken seni secde etmekten alıkoyan nedir? (İblis): Ben ondan daha üstünüm. Çünkü beni ateşten yarattın, onu çamurdan yarattın, dedi.”

Rivayetlerde bazı meleklerin de buzdan veya sudan yaratıldığı bildirilmektedir. Ancak İslam teolojisinde belirgin bir yer tutmazlar.^[5]

Meleklerin hiyerarşisi

İslam'da meleklerin resmî bir hiyerarşisi yoktur. Çoğu alimler melekleri yüksek rütbeli melekler (Mukarrabûn) veya elçiler olarak sınıflandırır (resul). Görünüşe göre yalnızca Râzi meleklerin bir çeşit sıralamasını oluşturmaya çalışmıştı. Ancak bu tamamen spekülatiftir:^[7]

Seraflar, Allah'ın Tahtını taşıyorlar
Mukarrebûn, Allah'ın tahtını çevrelerler, sürekli Allah'a hamd ederler (tesbihler)
Büyük melekler, Cebrâil, Azrâil, Mikail, İsrafil.
Cennetin melekleri, örn. Rıdvan
Cehennemin melekleri, Mâlik ve Zebâniler
Koruyucu melek
Kirâmen Kâtibîn
Dünya işleriyle görevli melekler

İslam sanatında melekler

İslam sanatında melekler sıklıkla Muhammed'in yaşamını anlatan resimli el yazmalarında görülür. İslam sanatında meleklerin diğer yaygın tasvirleri arasında Aden bahçesinde Adem ve Havva'nın bulunduğu melekler, Kıyamet Günü'nde kurtarılanları lanetlilerden ayıran melekler ve bordürlerde veya kumaşlarda tekrar eden motifler olarak yer alırlar.^[8]

Başmelek Cebrail gibi melekler tipik olarak erkeksi olarak tasvir edilir; bu, Allah'ın Kur'an'ın çeşitli ayetlerinde meleklerin kadınsı tasvirlerini reddetmesiyle tutarlıdır. Bununla birlikte, İslam sanatında daha sonraki melek tasvirleri daha kadınsı ve çift cinsiyetlidir.^[8] Melekler aynı zamanda Timurluların Muhammed'in Göğe Yükselişi (Mi'râciyye) ve Siyer-i Nebi gibi Timurlu ve Osmanlı el yazmalarında da resmedilmiştir.^[9]

Cehennem melekleri sıklıkla cinli yaratıklar olarak tasvir edilir. Miracnâme'de zebanilerin gözleri yanar, ağızları ateş kusar. Taberî'nin Tarihi bir resimde İblis, melekten şeytana dönüştüğünde de aynı özellikleri göstermektedir.

Dört Büyük Melek (Mukarrabûn)

Dört meleğin her biri belli bir görevi yerine getirmektedir. Aralarında bir hiyerarşik ilişki olmamakla birlikte Cebrâil en büyük melek kabul edilmektedir.

Cebrail: İlâhî emirleri meleklere ve peygamberlere ulaştıran vahiy meleği.
Azrâil: Eceli gelen insanların ruhlarını teslim alır. Melekü'l-Mevt, yani, ölüm meleği adı da verilir.
Mîkâil: İnsanların rızıklarını ulaştırmak ve Allah'ın iradesine göre tabiat olaylarını düzenlemekle görevli melektir.
İsrâfîl: Kıyamet günü, Sûr borusunu üfleyecek olan melektir.

Diğer melekler

Kirâmen Kâtibîn melekleri: İnsanların söz ve davranışlarını kaydeden melekler.
Münker ve Nekîr melekleri: Ölümden sonra insanları sorguya çekeceği belirtilen iki melek.
Rıdvân: Cennetteki meleklerin başıdır.
Mâlik: Cehennemde görevli olan meleklerin başıdır. (bkn.Malik)
Zebaniler: Cehennemdeki işkenceden sorumlu sayılarının 19 oldukları bildirilen meleklerdir.
Hamele-i Arş: Allah'ın Arş'ı taşımakla vazifelendirdiği sekiz müvekkel melek.
Hazin: Cennet ve cehennemde bekçilik yapan melek.
İlliyyûn melekleri: Allah'a çok yakın ve onun katında üstün mevkiye sahip olan meleklerdir.
Muakkibe: İnsanları korumakla görevli meleklerdir.
Hafaza: insanların önde ve arkasında bulunan ve onları koruyan meleklerdir.

Melekler günahsız mı?

Genel olarak "(ismet)" in hem melekler hem de peygamberler için geçerli olduğuna inanılmaktadır.

“Allah’ın kendilerine buyurduğuna karşı gelmeyen ve kendilerine emredileni yerine getiren melekler vardır.” (Tahrîm, 6)

Aşağıdaki Kuran ayetleri bu görüşü desteklemek için kullanılır:

“Şayet kibirlerine yediremezlerse bilsinler ki rabbinin katında bulunanlar bıkıp usanmadan, gece gündüz O’nu tesbih etmektedirler." (Fussilet, 38)

Bunun hatalardan ve günahlardan ne kadar koruduğu ilmiye arasında tartışmalıdır.^[10] İsmet'e rağmen peygamberlerin günah işledikleri bilinmektedir. Aynı şey melekler için de geçerli olabilir. Bazı ulema bu ayetlerin manasını sadece zikredilen melekler için tefsir etmektedirler: Cehennem bekçisi melekler ve "resul" (haberciler) melekleri.^[11] Çünkü ayet açıkça sadece bunlardan bahsetmiştir. Ayrıca meleklerin Allah'a karşı gelmedikleri halde irade gösterebileceklerine dair ayetler de vardır. Bu, yukarıdaki ayetlerin tüm melekler için geçerli olduğunu düşünenlerin görüşüne aykırıdır:

Hani rabbin meleklere, “Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım” demişti. Onlar, “Biz seni övgü ile tesbih ederken ve senin kutsallığını dile getirip dururken orada fesat çıkaracak ve kan dökecek birini mi yaratacaksın?” dediler. Allah “Şüphe yok ki, ben sizin bilmediklerinizi bilirim” buyurdu. (Bakara, 30)

Başka bir ayette melekler, eğer ilahi olduklarını iddia ederlerse cehennem azabı ile tehdit edilmektedir.

Onlardan biri, “Tanrı O değil, benim!” diyecek olsa (ki demez), biz onu da cehennemle cezalandırırız. Zalimleri böyle cezalandırırız.

Hadisler, meleklerin dış şartlar nedeniyle görevlerinde kafalarının karışabileceğini öne sürmektedir.^[12] Örneğin, içinde köpek olan bir eve melek girmez.