İslam'ın Altın Çağı dönemi bilim insanları listesi
İslam'ın Altın Çağı dönemi bilim insanları listesi, İslam'ın Altın Çağı'nda İslam coğrafyası içerisinde çalışmalarını yürüten bilim insanlarının listesidir. Formal bilimler, fiziksel bilimler, doğa bilimleri, sosyal bilimler, uygulamalı bilimler ve disiplinlerarası bilimler üzerine çalışan Müslüman bilim insanları, 8. yüzyılın ortalarından 15. yüzyılın sonlarına kadar uzanan dönemde çalışmalarını yürütmüşlerdir. İslam'ın Altın Çağı döneminde Müslüman bilim insanları içerisinde Arap, Fars, Türk, Kürt olduğu gibi, İslamiyet'i kabul edip Müslüman olan Çinli, Hintli, Yunanlı gibi çok değişik milletlere mensup bilim insanları da mevcuttur.
İslam'ın Altın Çağı'nda Müslüman dünyasının çok büyük bölümü bilimsel, ekonomik, kültürel, sanatsal, siyasi ve dinî yönlerden dünyanın diğer bölgelerindeki medeniyetlerden daha gelişmiş bir durumdaydı. Abbâsîler devrinde, Hârûn Reşîd tarafından Bağdat'ta Beytü'l–Hikme (Bilgelik Evi) adında büyük bir bilim merkezinin kurulması ile başlayan bu dönem, Moğolların 1258'de Bağdat'ı kuşatıp yağmalaması ve böylelikle Abbâsî Hâlifeliği'nin yıkılması sonucunda çöküşe geçse de varlığını sürdürmeye devam etmiş ve 14. yüzyıla kadar, bazı kaynaklara göre ise 15. yüzyıla, hatta 16. yüzyıla kadar sürmüştür.[1][2][3][4][5]
8. yüzyıl
| 701 ile 800 arası | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Bilim insanı | Yaşamı | Alan(lar)ı | ||||
| Halil ibn Ahmed el-Ferahidi | 718–791 | Filoloji[6] | ||||
| Câbir bin Hayyân[not 1] | 721–815 | Tıp, Astronomi, Fizik, Kimya, Simya, Coğrafya[7][8] | ||||
| Abdülhamîd bin Vâsi bin Türk | ?–830 | Matematik | ||||
| Abdulmelik el-Esmaî | 740–828 | Zooloji, Dil bilgisi | ||||
| Yakub bin Tarık | ?–796 | Astronomi, Matematik | ||||
| İbrahim el-Fezârî | ?–777 | Matematik, Astronomi | ||||
| Muhammed el-Fezârî | ?–806 | Matematik, Astronomi | ||||
| Ahmed Nihâvendî | ? | Astronomi | ||||
| Fadl bin Nubaht | ? | Astronomi | ||||
9. yüzyıl
| 801 ile 900 arası | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bilim insanı | Yaşamı | Alan(lar)ı | ||||||
| Ali bin İsa el-Usturlâbî[not 2] | ? | Astronomi, Coğrafya | ||||||
| Câhiz | 777–869 | Tarih, Biyoloji, Edebiyat | ||||||
| İbn Sa'd | 777–845 | Tarih | ||||||
| Hârizmî[not 3] | 780–850 | Astronomi, Coğrafya, Matematik | ||||||
| Hacac bin Yusuf bin Matar | 786–833 | Matematik | ||||||
| Ebû Saîd Gürgânî | ?–845 | Geometri, Astronomi, Matematik | ||||||
| Ebû Ma'şer el-Belhî | 787–886 | Astronomi, Astroloji | ||||||
| Ziryâb | 789–857 | Şiir, Müzik, Coğrafya, Astronomi, Botanik | ||||||
| Zünnûn-ı Mısrî | 796–859 | Simya, Tıp | ||||||
| Sind bin Ali | ?–864 | Astronomi | ||||||
| Abbas bin Saîd Cevherî | 800–860 | Astronomi, Matematik, Geometri | ||||||
| Fâtıma el-Fihrî[not 4] | 800–880 | Akademi, Öğretim | ||||||
| Kindî[not 5] | 801–873 | Felsefe, Matematik, Fizik, Kimya, Farmakoloji, Tıp, Psikoloji, Kozmoloji, Müzik[9][10] | ||||||
| Ahmed bin Musa | 803–873 | Astronomi, Geometri, Matematik, Teknoloji | ||||||
| Fergânî | 805–870 | Astronomi | ||||||
| Huneyn bin İshak[not 6] | 809–873 | Tıp, Çeviri, Dil bilgisi, Teoloji | ||||||
| Mâhânî | ?–880 | Matematik, Astronomi | ||||||
| Abbas bin Firnâs[not 7] | 810–887 | Astronomi, Mühendislik, Tıp | ||||||
| Dîneverî[not 8] | 815–895 | Botanik, Astronomi, Tarih, Matematik, Coğrafya, Metalurji, Ziraat, Kürdoloji | ||||||
| Yakubî | ?–897 | Coğrafya, Tarih | ||||||
| Belâzürî | 820–892 | Tarih | ||||||
| İbn Hurdâzbih | 820–912 | Coğrafya | ||||||
| Ahmed bin Yusuf | 835–912 | Matematik | ||||||
| Sâbit bin Kurre | 836–901 | Matematik, Mekanik, Astronomi, Astroloji | ||||||
| Ali bin Rabben et-Taberî | y. 838–870 | Tıp, Psikoloji, Psikiyatri | ||||||
| Ahmed bin Sehl el-Belhî | 850–934 | Coğrafya, Matematik, Tıp, Psikoloji | ||||||
| Battânî[not 9] | 858–929 | Astronomi, Matematik | ||||||
10. yüzyıl
| 901 ile 1000 arası | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bilim insanı | Yaşamı | Alan(lar)ı | ||||||
| Meryem el-İcliyye[not 10] | ? | Astronomi | ||||||
| Ebû Bekir er-Râzî[not 11][not 12] | 865–925 | Tıp, Kimya, Simya, Felsefe, Mantık, Teoloji, Dil bilgisi[7] | ||||||
| Fârâbî | 872–950 | Astronomi, Matematik, Müzik, Felsefe | ||||||
| İbn Fadlan | 877–960 | Coğrafya, Fıkıh | ||||||
| Ebû Muhammed el-Hemdani | 893–945 | Tarih, Astronomi, Coğrafya, Kimya, Filoloji | ||||||
| Mesûdî | 896–956 | Tarih, Coğrafya | ||||||
| İstahrî | ?–957 | Coğrafya, Edebiyat | ||||||
| Abdurrahman es-Sufî[not 13] | 903–986 | Astronomi, Matematik | ||||||
| İbn Havkal | ?–978 | Coğrafya, Tarih | ||||||
| Ali bin Abbas el-Mecusî | 932–y. 988 | Tıp, Fizik | ||||||
| İbn Miskeveyh[not 14] | 932–1030 | Tarih, Teoloji, Tıp, Biyoloji, Felsefe | ||||||
| Zehrâvî[not 15] | 936–1013 | Tıp, Cerrahi, Kimya | ||||||
| Ebû'l Vefâ el-Bûzcânî[not 16] | 940–998 | Astronomi, Matematik[11][12] | ||||||
| Hucendî | 940–1000 | Astronomi, Matematik[13] | ||||||
| Firdevsî | 940–1020 | Şiir, Edebiyat | ||||||
| Ebû Mansûr el-Herevî | ? | Tıp | ||||||
| Siczî | 945–1020 | Astronomi, Geometri, Matematik | ||||||
| İbn Yunus | 950–1009 | Astronomi, Matematik | ||||||
| İbn'ül–Fakîh | ? | Tarih, Coğrafya | ||||||
| Kerecî | 953–1029 | Matematik, Mühendislik, Geometri | ||||||
11. yüzyıl
| 1001 ile 1100 arası | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bilim insanı | Yaşamı | Alan(lar)ı | ||||||
| Ebû Nasr Mansûr | 960–1036 | Matematik, Astronomi | ||||||
| İbnü'l–Heysem[not 17] | 965–1040 | Fizik, Optik, Tıp, Astronomi, Felsefe, Teoloji, Matematik[8] | ||||||
| Mâverdî | 972–1058 | Sosyoloji, Siyaset bilimi, Hukuk, Teoloji | ||||||
| Bîrûnî[not 18] | 973–1048 | Astronomi, Matematik, Fizik, Kimya, Tıp, Felsefe, Antropoloji, Sosyoloji, Jeodezi, Tarih, Teoloji | ||||||
| İbn Sînâ[not 19] | 980–1037 | Tıp, Felsefe, Kimya, Simya, Astronomi, Fizik, Mantık, Kelâm, Şiir | ||||||
| Ali bin İsa el-Kehhâl | ?–1039 | Tıp | ||||||
| Ebû Said Gerdizî | ?–1061 | Coğrafya, Tarih | ||||||
| Ebû Hasan Behmenyar | 993–1066 | Astronomi, Matematik, Felsefe | ||||||
| İbn Hazm | 994–1064 | Felsefe, Tarih, Teoloji, Hukuk | ||||||
| Ali bin Rıdvan | 998–1068 | Fizik, Tıp, Astronomi | ||||||
| Kâşgarlı Mahmud | 1005–1102 | Dil, Sözlükbilim, Tarih, Türkoloji | ||||||
| Nizâmülmülk | 1018–1092 | Siyaset bilimi, Hukuk, Felsefe, Edebiyat | ||||||
| Yusuf Has Hâcib | 1019–1077 | Siyaset bilimi, Şiir, Felsefe | ||||||
| Zerkâlî | 1029–1100 | Astronomi, Astroloji | ||||||
| Bekrî | 1040–1094 | Coğrafya, Tarih | ||||||
| Ömer Hayyam[not 20] | 1048–1131 | Matematik, Astronomi, Felsefe, Şiir, Tarih | ||||||
| Gazzâlî | 1058–1111 | Felsefe, Mantık, Fıkıh, Kelâm, Edebiyat, Teoloji, Hukuk, Tasavvuf | ||||||
| Muhammed Zerrindeşti | ? | Tıp | ||||||
12. yüzyıl
| 1101 ile 1200 arası | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bilim insanı | Yaşamı | Alan(lar)ı | ||||||
| Dânî | 1068–1134 | Astronomi, Geometri, Fizik, Müzik | ||||||
| Ebü'l–Berekât Bağdâdî[not 21] | 1076–1166 | Tıp, Fizik, Felsefe | ||||||
| Hazinî[not 22] | 1077–1155 | Fizik, Astronomi, Matematik[14] | ||||||
| İbn Bâcce | 1085–1138 | Felsefe, Astronomi, Tıp, Fizik, Şiir | ||||||
| İbn Zühr | 1094–1162 | Tıp, Cerrahi, Şiir | ||||||
| Câbir bin Eflah | 1100–1150 | Astronomi, Matematik | ||||||
| İdrîsî[not 23] | 1100–1165 | Coğrafya, Kartografya | ||||||
| İbn Asakir | 1105–1176 | Tarih | ||||||
| İbn Tufeyl | 1105–1185 | Tıp, Felsefe, Teoloji, Astronomi | ||||||
| İbnü'l–Cevzî | 1116–1201 | Tarih, Tıp, Teoloji, Fıkıh | ||||||
| Fahreddin el-Mardînî | 1118–1198 | Tıp, Felsefe | ||||||
| İbn Rüşd[not 24] | 1126–1198 | Felsefe, Astronomi, Tıp, Matematik, Psikoloji, Teoloji | ||||||
| Şerefeddin et-Tûsî | 1135–1213 | Astronomi, Matematik | ||||||
| Cezerî[not 25] | 1136–1206 | Sibernetik, Mühendislik, Makine, Robotik[12][14] | ||||||
| İbn-i Cübeyr | 1145–1217 | Coğrafya, Şiir | ||||||
| Ferîdüddin Attâr | 1145–1221 | Tıp, Farmakoloji, Şiir, Tasavvuf | ||||||
| İbn Şeddad | 1145–1234 | Tarih, Hukuk | ||||||
| Fahreddin er-Râzî | 1149–1209 | Fizik, Felsefe, Kelâm, Mantık, Metafizik, Tarih, Hukuk, Astronomi, Teoloji, Edebiyat | ||||||
| Abdüllâtif el-Bağdâdî | 1162–1231 | Tıp, Felsefe | ||||||
| Nureddin Batrucî | ?–1204 | Astronomi | ||||||
13. yüzyıl
| 1201 ile 1300 arası | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bilim insanı | Yaşamı | Alan(lar)ı | ||||||
| Necibüddin Semerkandî | ?–1222 | Tıp | ||||||
| Muhyiddin İbnü'l–Arabî[not 26] | 1165–1240 | Felsefe, Tasavvuf, Şiir | ||||||
| Muhammed Ufî | 1171–1242 | Tarih, Filoloji | ||||||
| İbnü'l–Hâcib | y. 1175–1249 | Dilbilim, Hukuk | ||||||
| İbnü'l–Baytâr | 1197–1248 | Tıp, Farmakoloji, Botanik | ||||||
| Müeyyeddîn Urdî | 1200–1266 | Astronomi, Matematik | ||||||
| Nasîrüddin Tûsî[not 27] | 1201–1274 | Astronomi, Coğrafya, Fizik, Matematik | ||||||
| İbn Ebî Useybia | 1203–1270 | Tıp, Tarih | ||||||
| Zekeriya el-Kazvinî | 1203–1283 | Astronomi, Coğrafya, Fizik, Jeoloji, Matematik | ||||||
| İbn-i Lubudi | 1210–1267 | Tıp, Astronomi, Matematik, Felsefe | ||||||
| İbn Nefîs[not 28] | 1210–1288 | Tıp, Fizyoloji, Anatomi, Sosyoloji, Biyoloji, Hukuk, Felsefe | ||||||
| Esireddin el-Ebherî | ?–y. 1262 | Matematik, Astronomi, Felsefe | ||||||
| Şemseddin Şehrezûrî | ?–y. 1290 | Tıp, Tarih | ||||||
| Muhyiddin el-Mağribî | 1220–1283 | Astronomi, Astroloji, Matematik | ||||||
| Kutbüddîn Şîrâzî | 1236–1311 | Tıp, Matematik, Astronomi, Fizik, Coğrafya, Felsefe | ||||||
| Reşîdüddîn Hemedânî | 1247–1318 | Tarih, Tıp | ||||||
| Şemseddin Semerkandî | 1250–1310 | Astronomi, Matematik | ||||||
| Dimeşkî | 1256–1327 | Coğrafya, Tarih | ||||||
| Fahreddin Ahlatî | 1260–? | Astronomi | ||||||
14. yüzyıl
| 1301 ile 1400 arası | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bilim insanı | Yaşamı | Alan(lar)ı | ||||||
| İbn Teymiyye | 1263–1328 | Sosyoloji, Fıkıh, Hukuk | ||||||
| Kemâleddin el-Fârisî | 1267–1319 | Matematik, Fizik, Optik | ||||||
| Ebü'l–Fidâ | 1273–1331 | Felsefe, Tarih, Coğrafya | ||||||
| Zehebî | 1274–1348 | Tarih, Teoloji, Fıkıh | ||||||
| Hamdullah el-Müstevfî | 1281–1340 | Coğrafya, Tarih, Şiir | ||||||
| Ahmed Eflâkî | y. 1290–1360 | Astronomi | ||||||
| İbn Kesir | 1301–1373 | Tarih | ||||||
| İbn Battûta[not 29] | 1304–1369 | Coğrafya | ||||||
| İbnu'ş–Şâtir | 1304–1375 | Astronomi | ||||||
| Şemseddin Halîlî | 1320–1380 | Matematik, Astronomi | ||||||
| İbn Haldun[not 30] | 1332–1406 | Felsefe, Tarih, Sosyoloji, Ekonomi, Siyaset bilimi, Demografi | ||||||
| Ahmedî | 1334–1413 | Tıp, Şiir | ||||||
| Aydınlı Hacı Paşa | 1339–1413 | Tıp, Teoloji | ||||||
| Kadızâde-i Rûmî | 1364–1436 | Astronomi, Matematik | ||||||
15. yüzyıl
| 1401 ile 1500 arası | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bilim insanı | Yaşamı | Alan(lar)ı | ||||||
| Makrîzî | 1364–1442 | Tarih | ||||||
| Cemşîd el-Kâşî | 1380–1429 | Astronomi, Tıp, Matematik | ||||||
| Molla Abdülvacid | ?–1434 | Astronomi | ||||||
| Sabuncuoğlu Şerefeddin | 1385–1468 | Tıp, Cerrahi | ||||||
| Şükrullâh | 1388–1468 | Tarih | ||||||
| Akşemseddin | 1389–1459 | Tıp, Tasavvuf | ||||||
| Uluğ Bey[not 31] | 1394–1449 | Astronomi, Matematik[8] | ||||||
| Ali Kuşçu[not 32] | 1403–1474 | Astronomi, Matematik, Dilbilim, Fizik, Felsefe | ||||||
| İbn Tağrıberdî | 1410–1470 | Tarih, Şiir, Müzik | ||||||
| II. Mehmed[not 33] | 1432–1481 | Fizik, Mühendislik | ||||||
| İbn Gazi el-Miknasi | 1437–1513 | Matematik, Hukuk | ||||||
| İdris-i Bitlisî | 1457–1520 | Siyaset bilimi, Tarih, Edebiyat | ||||||
| Bircendî | ?–y. 1527 | Astronomi, Matematik, Fizik | ||||||
Sonraki yüzyıllara ait bazı önemli isimler
| Bilim insanı | Yaşamı | Alan(lar)ı |
|---|---|---|
| Pîrî Reis | 1470–1553 | Coğrafya, Kartografya |
| Matrakçı Nasuh | 1480–1564 | Minyatür, Coğrafya, Kartografya, Matematik, Felsefe, Tarih, |
| Mimar Sinan | y. 1490–1588 | Mimarlık, Mühendislik, Matematik |
| Dâvûd-i Antâkî | ?–1597 | Tıp, Farmakoloji |
| Takiyüddin | 1526–1585 | Matematik, Astronomi, Mühendislik, Mekanik, Optik |
| Şeref Han | 1543–1603 | Siyaset bilimi, Tarih, Şiir, Edebiyat |
| Bahaüddin Amilî | 1547–1621 | Matematik, Mimarlık, Astronomi, Felsefe, Şiir |
| Hezârfen Ahmed Çelebi[not 34] | y. 1609–1640 | Mühendislik, Astronomi, Tıp, Müzik, Şiir |
| Lâgarî Hasan Çelebi[not 35] | 17. yüzyıl | Mühendislik, Roketçilik, Astronomi |
| Tezkireci Köse İbrahim Efendi | 17. yüzyıl | Matematik, Astronomi |
| Kâtip Çelebi | 1609–1657 | Coğrafya, Kartografya, Tarih, Edebiyat |
| Evliya Çelebi | 1611–1683 | Coğrafya, Edebiyat |
| Ahmed-i Hânî | 1650–1707 | Astronomi, Şiir, Tarih, Edebiyat, Fıkıh |
Resim galerisi
15. yüzyılda Avrupa'da çizilmiş olan Câbir bin Hayyân portresi.
8. yüzyılda Câbir bin Hayyân'ın yapmış olduğu damıtma imbiği çizimi ve açıklaması. Batı'da daha ziyade "Geber" diye bilinen Câbir, İslamiyet'te fen bilimlerinin temelini atmış olan çok yönlü bir bilim insanıdır.
Sovyetler Birliği döneminde Hârizmî'nin 1200. yaş günü anısına basılan posta pulu, 1983.
Ürdün'ün başkenti Amman'da bulunan Ürdün Müzesi'ndeki Fâtıma el-Fihrî heykeli.
Ahmed bin Musa tarafından yapılan "rüzgârda sönmeyen lamba" çizimi.
Huneyn bin İshak'a ait bir el yazmasından kalan ve gözün anatomisini anlatan çizim.
Tarihî kaynaklarda icat ettiği bir gereçle uçtuğu kaydedilen Endülüs doğumlu Abbas bin Firnâs'ın Bağdat Uluslararası Havaalanı'nın dışında bulunan heykeli.
Antik Yunan matematikçisi ve astronomu Apollonios'un Konikler adlı kitabının Arapça çevirisinden sayfalar. Eserin Arapçaya çevirisini Sâbit bin Kurre yapmıştır.
Ahmed bin Sehl el-Belhî'nin 921 yılında çizdiği Akdeniz haritası. Haritadaki bölge adları daha sonra Latin alfabesiyle yazılmıştır.
Roma hekimi Dioscorides'in MS 1. yüzyıla ait el yazmasından alınıp Arapçaya çevrilen bu sayfada, şifalı bir karışım hazırlayan bir hekim görülmektedir.
Fârâbî'nin doğumunun 1100. yıl dönümü için basılan bir Sovyet posta pulu, 1975.
Abdurrahman es-Sufî'nin Sabit Yıldızlar Kitabı eserinden bir sayfa, y. 964.
Fars edebiyatının en büyük eserlerinden biri olarak kabul edilen, 977–1010 yılları arasında yazılan ve 60.000 beyit civarında hacme sahip olan Şehnâme'nin yazarı Firdevsî'nin Tahran'da yer alan heykeli.
İbnü'l–Heysem'in temsilî bir resmi.
Bîrûnî'nin doğumunun 1000. yıl dönümü anısına 1973 yılında basılan Sovyet posta pulu.
11. yüzyıl dolaylarından kalma, Bîrûnî tarafından yapılmış olan ve Ay'ın farklı evrelerini gösteren çizim.
1950 yılında, Pehlevî İranı döneminde basılmış olan posta pulunda İbn Sînâ portresi.
İbn Sînâ'nın yaptığı bu çizimde insanın sindirim sistemi gösterilmektedir.
Ömer Hayyam'ın temsilî bir portresi.
Gazzâlî'nin Kimyâ-yı Sa'âdet kitabının 1308 tarihli kopyası, Fransa Ulusal Kütüphanesi.
12. yüzyılda Arap coğrafyacı İdrîsî'nin çizmiş olduğu dünya haritası.
2009 yılında Azerbaycan'ın çıkarmış olduğu posta pulu üzerindeki Nasîrüddin Tûsî tasviri.
İbn Nefîs'in tıbbi eserlerinden birinin açılış sayfası.
Modern öncesi tarihte diğer tüm ünlü kâşiflerden daha fazla seyahat etmiş olan İbn Battûta.
Cezayir'in Béjaïa kasabasının girişinde bulunan İbn Haldun büstü.
Sabuncuoğlu Şerefeddin tarafından çizilen, psikiyatrik tedavi yöntemlerini gösteren ilk renkli resimlerden biri.
Uluğ Bey'in portresi
Pîrî Reis'in 1513'te tamamladığı dünya haritasının günümüze ulaşan bir parçası.
Notlar
- ^ Câbir bin Hayyân, "çeliklerde paslanmanın önlenmesini sağlamak" için çalışmalar yürütmüştür. Ayrıca maddenin en küçük parçasını "cüz-ü la yetecezza" (atom) olarak tarif etmiş ve bunun parçalandığında Bağdat'ın altını üstüne getirebilecek bir enerjiyle yüklü olduğunu tespit etmiştir. Yani Câbir; nükleer enerjiden bahseden, atom bombasının üretilmesinden 1000 sene önce atomun parçalanabileceğini ve sonucunda büyük bir güç meydana geleceğini ilk söyleyen bilim insanıdır.
- ^ Ali bin İsa el-Usturlâbî, usturlap üzerine bir inceleme yazmış ve astrolojiye karşı çıkmıştır.
- ^ Hârizmî, sayıların kareköklerini hesaplama yöntemini açıklamış ve cebirsel denklemler konusundaki çalışmalara öncülük etmiştir. Bir dönem bulunduğu Hindistan'da, Hintlerin sayıları ifade etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sistemini kullandıklarını saptayan Hârizmî; bu konuda yazmış olduğu kitabının Latinceye tercüme edilmesi sonucu, sembollerden oluşan bu sistem ve 0 (sıfır) rakamı 12. yüzyılda Batı dünyasına sunulmuştur.
- ^ Fâtıma el-Fıhrî, UNESCO ve Guinness Dünya Rekorları gibi bazı kurumlar tarafından "dünyanın en eski üniversitesi" veya "sürekli faaliyet gösteren en eski yükseköğrenim kurumu" olarak gösterilen ve günümüzde Fas'ta bulunan Karaviyyîn Üniversitesi'nin temellerini atmıştır. Bir cami olarak kurulmuş ve daha sonra İslam'ın Altın Çağı'nın önde gelen eğitim merkezlerinden biri hâline gelmiştir.
- ^ Müslüman bilim insanı Kindî, Albert Einstein'dan 1100 yıl önce izafiyet (görecelik) görüşünü ortaya atmıştır. Kindî'ye göre, "bütün varlıklar ve varlığın fiziki olayları izafidir. Zaman, mekân, hareket, birbirlerinden bağımsız değildirler. Aksine bunların hepsi birbirine bağlı izafi olaylardır."
- ^ Bilinen en eski göz anatomisi çizimleri Huneyn bin İshak'a aittir.
- ^ Tarihî kaynaklar, Endülüslü Abbas bin Firnâs'ın uzun çalışmalar sonunda yeni bir keşifte bulunup bir cihaz yaptığını, üzerine kumaş geçirip büyük kuş kanatları gibi bir kanat yapıp taktığını ve bu aleti çalıştırarak havalanıp uçtuğunu kaydederler. Üstelik havada uzun süre kuşlar gibi süzüldüğünü, daha sonra da yavaşça yere indiğini söylerler. İbn Firnâs'ın bu başarısı, modern uçağın babası sayılan Wright Kardeşler'den 1023 yıl öncesine dayanmaktadır.
- ^ Dîneverî; Kürt tarihi, etnolojisi ve aşiretleri üzerine çalışmalar yapan ilk bilim insanıdır. Bu nedenle ilk Kürdolog olarak tarihe geçmiştir. Kürtlerle ilgili çalışmalarını Ensab el-Ekrad (Kürtçe: Nîjada Kurdan, Türkçe: Kürtlerin Soyu) isimli eserinde toplamıştır. Henüz herhangi bir nüshası günümüze ulaşmayan bu eserin varlığı ise kendisinden çok sonra yaşamış yazarlar tarafından yapılan alıntılar ve ifadeler sayesinde öğrenilmiştir.
- ^ Battânî'nin astronomideki en çok bilinen başarılarından biri, güneş yılını "365 gün, 5 saat, 46 dakika ve 24 saniye" olarak ölçmüş olmasıdır. Yapmış olduğu çalışmalar, ileride Johannes Kepler, Tycho Brahe, Nicolaus Copernicus, Galileo Galilei, Christopher Clavius, Edmond Halley gibi Avrupalı astronomlar üzerinde büyük bir etki yaratmıştır.
- ^ 10. yüzyılda Suriye'de yaşayan ve İslam dünyasının ilk Müslüman kadın astronomu olan Meryem el-İcliyye, yaptığı özel bir usturlap ile gök cisimlerinin yüksekliğini ölçmüştür.
- ^ Râzî; göz ameliyatını yapan, bağırsağın ameliyat dikişlerinde kullanılmasını sağlayan, çiçek, suçiçeği, kızamık gibi hastalıklar hakkında kapsamlı yazılar yazan ilk hekimdir. Ayrıca inorganik ve organik kimyada öncü çalışmalara imza atmış, petrolün ilk defa damıtılıp naft adı altında kullanılmaya başlanmasını sağlamıştır. Râzî, birçok felsefi eserin de yazarıdır.
- ^ Râzî, özellikle peygamberlik ve vahiy kavramlarıyla ilgili olan din eleştirileriyle de bilinmektedir. Birçok kaynak, Râzî'nin peygamberliği ve dini gereksiz ve yanıltıcı olarak gördüğünü, tüm insanların Tanrı tarafından verilen akıl yoluyla gerçeğe erişme yeteneğine sahip olduğunu düşündüğünü iddia etmektedir. Bundan ötürü Râzî; bazıları tarafından "özgür düşünür", bazıları tarafından da "deist" olarak tanımlanmıştır. Ancak bazı tarihçiler de çeşitli kanıtlara dayanarak, Râzî'nin vahyedilmiş dini reddetmediğini savunmaktadırlar. Nitekim İngiliz tarihçi Edward Granville Browne (1862–1926), onu "Müslüman hekimlerin en büyüğü ve en orijinali" olarak nitelendirmiştir. Bazı tarihçiler ise, Râzî'yi deist olarak gösteren kaynakların şüpheyle karşılanması gerektiğini savunmaktadırlar.
- ^ Eskiden Batı'da "Azophi" olarak tanınan Abdurrahman es-Sufî, bugün "galaksi" oldukları anlaşılan şeylerin ilk kaydını yapmıştır. Ayrıca günümüzde "Andromeda" olarak bilinen galaksi, ilk defa 964 yılında es-Sufî tarafından keşfedilmiştir. es-Sufî'nin adı, daha sonraları bir Ay krateri ve bir küçük gezegene de verilmiştir.
- ^ Fars bilim insanı İbn Miskeveyh, canlıların oluşumunu cansız maddeden bitkiye, bitkiden hayvana, hayvandan maymuna ve son olarak da maymundan insana olacak şekilde sıralamıştır. Ona göre Tanrı maddeyi yaratır, ardından madde suya ve buhara dönüşür. Sonra mineraller meydana gelir ve bu minerallerden de bitkiler oluşur. Bitkiler de uzun bir zaman sonra hayvansı özellikler taşıyan canlıya dönüşür ve bunların erkek ve dişi şeklinde cinsiyetleri olur. Miskeveyh'e göre hayvanlar âleminde ve hayvanların en üst mertebesinde insana benzeyen bir hayvan vardır. Bu canlı hem insana hem de maymuna benzemektedir. Hayvanlar âlemindeki en üst katmana da daha sonra dil, zekâ vb. yetenekler kazanan insan geçmiştir. Miskeveyh'in eserlerini inceleyen İslam âlimi Muhammed Hamidullah (1908–2002), Miskeveyh'in görüşlerini Darwinci evrimsel düşünceyle karşılaştırmıştır.
- ^ Endülüslü Zehrâvî, Orta Çağ İslam dünyasının tıp alanındaki önde gelen isimlerinden biri olmuş ve Batı dünyası da dâhil "cerrahinin babası" olarak kabul görmüştür. Zehrâvî'nin kullandığı cerrahi alet ve uygulamalar, modern tıp bilimine öncülük etmiştir. İcat ettiği cerrahi aletlerden bazıları günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. Ayrıca Zehrâvî, dış gebeliği tanımlayan ilk doktor olmasının yanı sıra, hemofilinin kalıtsal doğasını da belirleyen ilk kişidir.
- ^ Yoğunluk aleti olan piknometre, matematikte kosinüs formülü, sekant, kosekant kavramları ve üçgenin alan formülleri, Ebû'l Vefâ el-Bûzcânî tarafından bulunmuştur. Bûzcânî'nin trigonometride ortaya koyduğu özdeşliklerden bazıları günümüzde aynen kullanılmaktadır.
- ^ İbnü'l–Heysem; görme hadisesi ve anatomisinin açıklanması; karanlık oda, mercek, prizma, aynalar, optik, atmosfer basıncı, atmosfer tabakasının kalınlığı gibi konularda öncü çalışmalar yürütmüştür. "Modern optiğin babası" olarak da anılan İbnü'l–Heysem, ışığın bir nesneden yansıdığını, sonra gözlere geldiğini ve böylece görüntünün gerçekleştiğini ilk açıklayan kişiydi ve bu açıklamasıyla Batlamyus'un görüşlerini çürütmüştü.
- ^ Tüm zamanların en etkili astronomlarından biri olarak kabul edilen Bîrûnî, hem kendi çağdaşlarını hem de kendinden sonraki Batılı astronomları önemli ölçüde etkilemiştir. Isaac Newton'dan 700 sene önce, Newton'ın matematiksel olarak ispatladığı yerçekimi kuramı üzerine ilk fikirleri Bîrûnî ileri sürmüştür. Geliştirdiği teleskoplar ile gözlemleri sonucunda gezegenlerin Güneş etrafında döndüğünü doğrulayan Galileo'dan 600 sene önce de "dünyanın döndüğü" fikrini savunmuştur.
- ^ İslam'ın Altın Çağı'nın en önemli bilginlerinden biri olan, "polimerik erken tıbbın babası" olarak bilinen ve Batı'da "Avicenna" diye anılan İbn Sînâ, tıp ve felsefe alanına ağırlık verdiği değişik alanlarda 200 kadar kitap yazmıştır. Batılılarca "tabiplerin önderi" olarak görülen İbn Sînâ, "Büyük Üstat" ismiyle de tanınmaktadır. Tıp alanında yedi yüzyıl boyunca temel kaynak eser olarak süregelen El-Kanun fi't-Tıb (Tıbbın Kanunu) adlı kitabı ile ünlenmiştir.
- ^ Fars hezârfen Ömer Hayyam, bilhassa matematik ve astronomi alanında önemli çalışmalar yapmıştır. Cebir, binom, paralel çizgiler teorisi, orantı ve sayılar teorisinde kendinden önceki matematikçileri geride bırakarak harf ve işaretlere dayalı teoriler geliştirmiştir. Birinci, ikinci ve üçüncü derece denklemleri sınıflandıran ilk kişi de Hayyam'dır. Bir gök bilimci olarak, güneş yılına dayalı olan ve Gregoryen takvimden daha doğru olan Celâlî takvimini tasarlamıştır. Bir şair olarak ise, ünü pek çok bölgeye yayılmış rubaileriyle tanınmıştır.
- ^ Ebü'l–Berekât Bağdâdî, kendi teorisinde hız ve ivmenin iki farklı şey olarak ele almış ve gücün ivme ile değil, hız ile orantılı olduğunu söylemiştir.
- ^ Hazinî, kendisinden 500 yıl sonra Isaac Newton'ın ispatladığı "her cismi yerkürenin merkezine doğru çeken bir güç olduğu" görüşünü, yani "yerçekimi ivmesinin var olduğunu" savunmuştur. Roger Bacon'dan 100 yıl önce de, dünyanın merkezine doğru yaklaştıkça suyun yoğunlaştığı fikrini ortaya atmıştır. Ayrıca birçok İslam şehrinde kıblenin nasıl bulunabileceği konusunda çalışmalar yapmıştır.
- ^ 1091'de Akdeniz'de Müslümanlardan geri alınan Sicilya'nın yeni kralı II. Roger, 1138'de Arap âlim İdrîsî'yi sarayına çağırarak ondan Müslümanların coğrafya ve haritacılık çalışmalarına dayalı bir dünya haritası çizmesini istemiştir. İdrîsî'nin tamamlaması 15 yılı aşkın bir süre alan bu dünya haritası, Avrupalıların o zamana dek sahip olduğu en doğru haritadır ve doğuda Kore'ye kadarki toprakları göstermektedir.
- ^ Batı'da "Averroes" diye bilinen İbn Rüşd'ün felsefi eserleri arasında İslam felsefesi ve Aristoteles üzerine çok sayıda yorum yer almaktadır ve bu nedenle Batı dünyasında "rasyonalizmin babası" olarak bilinmektedir.
- ^ Cizreli mühendis Cezerî'nin, sibernetiğin ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yapıp çalıştırdığı kabul edilmekte ve ünlü Rönesans sanatçısı Leonardo da Vinci'ye ilham kaynağı olduğu düşünülmektedir. Sibernetik alanının en büyük dâhisi olarak görülen Cezerî, yaklaşık 50 mekanik cihazı ve bunların nasıl inşa edileceğine dair talimatları tanımlamıştır. Bunlar arasında daha çok ''filli su saati'' icadıyla tanınmaktadır. Ayrıca pistonlu motorlarda kullanılan ve doğrusal hareketi dönme hareketine çeviren krank mekanizmasını yapmıştır.
- ^ İbnü'l–Arabî'nin kozmolojik öğretileri Müslüman dünyasının birçok yerinde baskın dünya görüşü hâline gelmiştir.
- ^ Nasîrüddin Tûsî, astronomi alanında gezegen hareketlerinin çok doğru tablolarını ve güncellenmiş bir gezegen modelini oluşturmuş ve Batlamyus astronomisini eleştirmiştir. İran'ın doğusundaki Meraga'da bulunan bir gözlemevinde çalışan Tûsî ve arkadaşları, gezegenlerin yörüngesindeki ufak sapmalara açıklık getirmek için ince ayarlamalar yapmışlardır. Bu yönlerden Tûsî, Orta Çağ İslam dünyasının en büyük bilim insanlarından biri olarak kabul edilmektedir. Tûsî'nin, Copernicus'in çalışmalarını etkilemiş olabileceğine inanmak için de ciddi sebepler vardır.
- ^ İbn Nefîs, pulmoner dolaşım ile birlikte kılcal damar ve koroner dolaşımları ilk keşfeden kişidir. Zira bunlar dolaşım sisteminin temelini oluşturmaktadır ve nitekim kendisi de bu keşifleri sebebiyle "dolaşımsal fizyolojinin babası" ve "Orta Çağ'ın en büyük fizyoloğu" olarak görülmüştür. İbn Nefîs, Yunan hekim Galen'in dolaşım hakkındaki görüşlerine de reddiye yapmıştır.
- ^ Fas'ta doğan Berberî âlim İbn Battûta, 28 yılı aşkın seyahat yaşamında, Avrupalılarca çok az bilinen Afrika, Orta Doğu ve Uzak Doğu'ya pek cesur sayılabilecek yolculuklar yaptı. Buralarda yaşayan toplumların devlet ve toplum yapılarını, inançlarını, âdetlerini ve farklı coğrafyaların doğal güzelliklerini, yapıtlarını ve ürünlerini inceleyen ünlü seyahatnâmesini yazdı. İbn Battûta, modern öncesi tarihte diğer tüm ünlü kâşiflerden daha fazla seyahat etmiş, toplam 117.000 km ile Zheng He'yi yaklaşık 50.000 km ve Marco Polo'yu da 24.000 km ile geride bırakmıştır.
- ^ İbn Haldun; modern tarihyazımının, sosyolojinin, iktisatın, hukukun ve demografinin öncülerinden kabul edilmektedir. Adını tarihe geçiren yedi ciltlik dünya tarihi Kitâbü'l–İber ve onun giriş kitabı olarak düşündüğü Mukaddime eserlerini yazmıştır. Ayrıca günümüzde pek çok kez duyulan "Coğrafya kaderdir" sözü, sıklıkla kendisine ve Mukaddime'sine atfedilmektedir.
- ^ Timur İmparatorluğu'nun 4. hükümdarı olan ve aynı zamanda bir matematik ve astronomi bilgini olan Uluğ Bey, Dünya'nın Güneş etrafındaki dönüşünü "365 gün, 6 saat, 9 dakika, 6 saniye" olarak hesaplamıştır. Ki bu hesap, günümüzdeki değerden sadece 58 saniyelik farka sahiptir.
- ^ Semerkant'ta doğup büyüyen ve Osmanlı hükümdarı II. Mehmed'in ricası üzerine İstanbul'a gidip ölümüne kadar orada çalışmalarını yürüten Ali Kuşçu, İstanbul'da bir yandan talebe yetiştirirken bir yandan da gök cisimlerini araştırarak bilimsel eserler yazmıştır. Güneş saatleri icat edip İstanbul'un enlem ve boylamını bugünkü değerlerle bire bir hesaplamıştır. Ali Kuşçu'nun adı, daha sonraları Ay'daki bir kratere verilmiştir.
- ^ "Fâtih Sultan Mehmed" olarak bilinen 7. Osmanlı padişahı II. Mehmed'in sahip olduğu bilimsel bilgi birikim ve kendi döneminde yaptığı eğitim ve kültürel faaliyetler, onun siyaset ve askeriyenin yanı sıra "bilim insanı" yönünün de olduğu görüşünün ortaya çıkmasına yol açmıştır. II. Mehmed, İstanbul'un Fethi'nden önce "şahi" adlı topu icat etmesinden ötürü kimileri tarafından havan ve yivli topların mucidi sayılmaktadır. Bunların yanı sıra kimi tarihçiler II. Mehmed'i Rönesans hükümdarları arasında sayarlar. Halil İnalcık, Fâtih'i çağdaş Rönesans hükümdarı arasında saymanın biraz abartılı olacağını, çünkü onun her şeyden önce bir İslam hükümdarı olduğunu ve bu gayeyle mücadele ettiğini belirtmektedir.
- ^ Hezârfen Ahmed Çelebi'nin varlığıyla ilgili tartışmalar olsa da, pek çok tarihçi onun muhtemelen yaşadığını ancak Evliya Çelebi'nin olayı biraz abartmış olabileceğini düşünmektedir. Yine de Hezârfen'in varlığıyla ilgili tartışmalar için şuraya bakınız.
- ^ Lâgarî Hasan Çelebi'nin barut macunundan hazırlanmış fişekler vasıtasıyla ve rokete benzer bir araçla uçtuğu hadisesi, pek çok tarihçiye göre "tarihsel" bir vakadır. Bu yönüyle Lâgarî, roketçiliğin atası sayılmakta ve "ilk insanlı roket uçuşunu gerçekleştiren kişi" olduğu söylenmektedir.
Kaynakça
- ^ Saliba, George (1995). A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam (İngilizce). NYU Press. ISBN 978-0-8147-8023-7. 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
- ^ King, David A. (1 Aralık 1983). "The Astronomy of the Mamluks". 14 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
- ^ "History of Science and Technology in Islam". 8 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2022.
- ^ Törüner, Yaman. "İslam'ın Altın Çağı". Milliyet. 11 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2016.
- ^ Gözütok, Şakir (6 Aralık 2012). İslam’ın Altın Çağı'nda İlim. ISBN 9786051313429.
- ^ Abit Yaşar Koçak, Handbook of Arabic Dictionaries, s. 19. Berlin: Verlag Hans Schiler, 2002. ISBN 9783899300215
- ^ a b Prof. Dr. Mehmet Bayraktar, “İslam’da Bilim ve Teknoloji Tarihi”, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınlar, Ankara, 2000.
- ^ a b c Şaban Döven, “Müslüman İlim İnsanları”, Yani Asya neşriyat, İstanbul, 2004
- ^ M. Bayraktar, Kindi ve Einstein’e Göre Rölativite ve Benzerlikleri. Bilim ve Teknik, C.XIII. sayı 153.1980.
- ^ Ebu Rida, M., Kindi ve Falsafatü’l-Ula, Kahire 1950, c.l, s.119.
- ^ Şaban Döven, “Müslüman İlim Öncüleri”, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul, 2004
- ^ a b İslâm Dünyasının Mucitleri” Focus, Sayı:2005/01-112414 Ocak 2005.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2016.
- ^ a b Şaban Döven, “Müslüman İlim Öncüleri”, Yani Asya neşriyat, İstanbul, 2004.
