İçeriğe atla

İshak Ağa Çeşmesi (Ortaçeşme, Beykoz)

Koordinatlar: 41°08′50″K 29°05′14″D / 41.14722°K 29.08722°D / 41.14722; 29.08722
İshak Ağa Çeşmesi
Çeşmenin ön cephesi ile çevresinden bir görünüm (Kasım 2022)
Harita
Diğer ad(lar)Palamar Çeşmesi
Genel bilgiler
Durumİşlevsel
TürSütun çeşme
KonumBeykoz, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar41°08′50″K 29°05′14″D / 41.14722°K 29.08722°D / 41.14722; 29.08722
Yaptıranİshak Ağa
Tamamlanma1752/1753
Yenileme1972 sonrası
Teknik ayrıntılar
MalzemeMermer
Kitâbesini yazanEdirneli Emin Efendi
Su kaynağıYalıköy'ün doğu kısmındaki sırt

İshak Ağa Çeşmesi ya da Palamar Çeşmesi, İstanbul'un Beykoz ilçesindeki bir çeşmedir. İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından 1752 ya da 1753 yılında yaptırıldı. İnşa edildiği dönemde Beykoz Çayırı içinde yer alsa da, bölgedeki yapılaşmanın artmasıyla kent dokusu içinde kaldı. 1972 sonrasında özgün teknesinin şekli değiştirilen çeşme, günümüzde işlevseldir.

İshak Ağa Çeşmesi, Ortaçeşme Mahallesi'nde konumlanan ve kare prizma şeklindeki mermer bir sütundan meydana gelen bir sütun çeşmedir. Çeşmenin haznesi olan bu sütunun üstü, kare tabanlı bir piramit şeklindedir. Gövdenin güneydoğuya bakan cephesinde lülesi, lülesinin yukarısında üç satırlık yapım kitâbesi ve mermer teknesi yer alır. Dikdörtgen bir silme içine, yüzeysel çizgilerle mihrap biçiminin verildiği aldığı kuzeybatı cephesi, bir namazgâh olarak düzenlenmiştir. Mihrabın yukarısında bir çiçek dalı kabartması bulunur.

Tarihi

İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından, kendisinin görevinden azledilişinden sonra aynı göreve ikinci kez getirildiği 1752 ya da 1753 yılında yaptırıldı.[a][1][2] Çeşmenin suyu, Yalıköy'ün doğu kısmındaki sırttan geliyordu.[3] İnşa edildiği dönemde Beykoz Çayırı'ndaysa da, bölgedeki yapılaşmanın artmasıyla kent dokusu içinde kaldı.[2] İbrahim Hilmi Tanışık'ın 1945'te yayımlanan eserindeki ifadelerle "yalak şeklinde uzun [bir] teknesi" vardı.[4] Bu şekliyle en son kaydı 1972 yılında olup ilerleyen dönemde teknesinin şekli değiştirildi.[1][5] Günümüzde mülkiyeti maliye hazinesinde olan çeşme, işlevsel durumdadır.[6]

Konumu ve mimarisi

İstanbul'un Beykoz ilçesinin Ortaçeşme Mahallesi'nde, Çayır Caddesi ile Sultan Aziz Caddesi'nin kesiştiği bölgede konumlanır. Palamar Çeşmesi olarak da bilinir.[7] Kare prizma şeklindeki mermer bir sütundan meydana gelen bir sütun çeşmedir. Çeşmenin haznesi olan bu sütunun üstü, kare tabanlı bir piramit şeklindedir. Gövdenin güneydoğuya bakan cephesinde lülesi ile mermer teknesi yer alır. Dikdörtgen bir silme içine, yüzeysel çizgilerle mihrap biçiminin verildiği aldığı kuzeybatı cephesi, bir namazgâh olarak düzenlenmiştir.[1][2][8][9] Mihrabın yukarısında bir çiçek dalı kabartması bulunur.[2]

Ön cephesinin üst kısmında, alt alta sıralanan, yan uçları kemerli dikdörtgen şeklindeki üç kartuşun içinde üç satırlık yapım kitâbesi vardır. Yeşil zemin üzerine altın varakla yazılı, Edirneli Emin Efendi tarafından celî sülüs üslubuyla işlenen metin şu şekildedir:[10][11][12]


Metin

صاحب الخیرات والحسنات
السید اسحق اغا المعروف
بامین کمرک استانه
سنه ١١٦٦

Çeviri yazı

Sâhibü'l-hayrât ve'l-hasenât
es-Seyyid İshak Ağa el-ma'rûf
bi-Emîn-i Gümrük-i Âsitâne
Sene 1166

  • Çeşmenin arka cephesindeki kabartma (Kasım 2022)
    Çeşmenin arka cephesindeki kabartma (Kasım 2022)
  • Çeşmenin kitâbesi (Kasım 2022)
    Çeşmenin kitâbesi (Kasım 2022)
  • Çeşmenin yan cephesinden bir görünüm (Kasım 2022)
    Çeşmenin yan cephesinden bir görünüm (Kasım 2022)

Kültürel etkileri

Hoca Ali Rıza'nın, çeşme ile çevresini tasvir ettiği eseri

Hoca Ali Rıza'nın, çeşmeyi ve çevresini tasvir ettiği kâğıt üzerine suluboya bir resmi vardır.[13]

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ Kitâbesindeki 1166 yılı, miladi takvimde 1752 ya da 1753'e denk gelir.

Kaynakça

  1. ^ a b c Koç, Hülya; Karakaya, Enis (2000). "İshak Ağa Çeşmeleri". TDV İslâm Ansiklopedisi. 22. Türkiye Diyanet Vakfı. s. 523. ISBN 978-9753894494. 27 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2023. 
  2. ^ a b c d Karakaya, Enis (1993). "İshak Ağa Çeşmeleri". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 4. İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı. s. 194. ISBN 9757306053. 
  3. ^ İstanbul Su Külliyatı XIII: 19 ve 20. Yüzyılda İstanbul Suları (PDF). 13. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü. 2000. ss. 157, 188. ISBN 9758215760. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mart 2021. 
  4. ^ Tanışık, İbrahim Hilmi (1945). "277/71 - İshak Ağa Çeşmeleri". İstanbul Çeşmeleri. 2. İstanbul: Maarif Matbaası. s. 354. 
  5. ^ Egemen, Affan (Ekim 1993). "577 - İshak Ağa Çeşmesi". İstanbul'un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi. s. 436. 
  6. ^ "İSKİ, Beykoz'da tarihi çeşmeyi onaracak". Dost Beykoz. 1 Aralık 2020. 3 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2023. 
  7. ^ Hut, Davut (2022). Beykoz'un Tarihî Suları (1. bas.). İstanbul: Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları. s. 152. ISBN 978-605-74802-8-6. 
  8. ^ Ertuğ, Necdet, (Ed.) (2006). "264 İshak Ağa Çeşmesi". İstanbul Tarihî Çeşmeler Külliyatı. 2. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü. s. 179. ISBN 9789944100335. 
  9. ^ Bilir, Ali (2008). Beykoz. İstanbul: Kitabevi Yayınları. s. 92. ISBN 978-975-9173-57-9. 
  10. ^ "İshak Ağa Çeşmesi - Yapım kitabesi". Osmanlı Kitabeleri Projesi. 3 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2023. 
  11. ^ Schick, İrvin Cemil (Temmuz 2012). "Gümrükçü İshak Ağa Çeşmeleri: Kitabeleri ve hattatları". Toplumsal Tarih, 223. Tarih Vakfı. s. 25. 
  12. ^ Özcan, Ali Rıza (2011). "İshak Ağa Çeşmesi (Orta Çeşme) kitabesi". Çeker, Alper (Ed.). İstanbul'un 100 Kitabesi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları. s. 94. ISBN 978-605-5592-94-3. 3 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2023. 
  13. ^ "Beykoz Çayırında". Ankara Resim ve Heykel Müzesi. 7 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. 
Wikimedia Commons'ta İshak Ağa Çeşmesi (Ortaçeşme, Beykoz) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

Ortaçeşme, İstanbul ilinin Anadolu Yakası'nda bulunan Beykoz ilçesine bağlı bir mahalledir. İdari sınırlarına bakıldığında kuzeyinde Tokatköy; batısında Çamlıbahçe; doğusunda Yalıköy; güneydoğusunda Merkez mahalleleri; doğusunda ise Akbaba mahallesi bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İshak Ağa Çeşmesi</span> İstanbulda çeşme

İshak Ağa Çeşmesi, Onçeşmeler, On Çeşmeler, Beykoz Çeşmesi, Behruz Ağa Çeşmesi ya da I. Mahmud Çeşmesi, İstanbul'un Beykoz ilçesindeki bir çeşmedir. I. Süleyman'ın has odabaşı olarak görev yapan Behruz Ağa tarafından, daha önceleri bir Bizans çeşmesinin bulunduğu alana yaptırıldı. Zamanla harap hâle gelen ve suyu akmayan çeşme, Temmuz 1746'da başlayan ve 1746 ya da 1747 yılında tamamlanan çalışmalar sonucunda İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından yenilendi. İnşa edildiği dönemde bir mesire alanında yer alırken bölgede yapılaşmanın artmasıyla şehir dokusu içinde kaldı. 1948 öncesinde üç; 1948-1950, 1986, 2005-2006 ve 2016-2017 yıllarında ise birer kez onarımdan geçti. Yapılan değişikliklerle kemerleri, üst örtüsü ve yan cephelerinde değişiklikler meydana gelirken kalemişi süslemeler eklendi. 1972'den beri korunması gereken tarihî eser statüsünde olan çeşme, Vakıflar Genel Müdürlüğü mülkiyetinde olup günümüzde işlevseldir.

<span class="mw-page-title-main">Sineperver Valide Sultan Çeşmesi (Fatih)</span> İstanbulun Fatih ilçesindeki bir çeşme

Sineperver Valide Sultan Çeşmesi ya da Kanlı Çeşme, İstanbul'un Fatih ilçesindeki bir çeşmedir. Ayşe Sineperver Sultan tarafından 1825 ya da 1826'da yaptırıldı. 1994 yılı itibarıyla suyu akmayan çeşme, 2009'daki restorasyonu sonucunda işlevsel hâle getirildi. Musluğunun tahrip edilmesinin ardından 2015 itibarıyla bir kez daha işlevini yitirse de 2018'deki restorasyonuyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

<span class="mw-page-title-main">Hasan Rıza Paşa Çeşmesi (Osmanağa)</span> İstanbul, Kadıköyde yer alan tarihî bir çeşme

Hasan Rıza Paşa Çeşmesi ya da Rıza Paşa Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesindeki bir çeşmedir. Hasan Rıza Paşa tarafından 1845 ya da 1846 yılında yaptırıldı. 1970'lerden itibaren tahrip edilmeye başlayan çeşme, işlevini de yitirdi. 2014'te tamamlanan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

<span class="mw-page-title-main">Horhor Çeşmesi (Kırma Tulumba Sokağı)</span> Fatihteki bir çeşme

Horhor Çeşmesi ya da Horhor Acı Çeşmesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Fatih ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Kaynaklar, I. Süleyman tarafından yaptırıldığı ya da daha öncesindeki döneme ait olduğuna dair farklı görüşler öne sürer. Üzerindeki onarım kitabesine göre 27 Mart 1876 tarihi civarında onarım gördü. Muslukları olmasa da 1966'ya kadar suyu akan çeşmenin tepesinde 2008 yılında yıkılana kadar ahşap bir ev vardı.

Türkiye'nin İstanbul ilinin Kadıköy ilçesindeki kayda değer çeşmeler şu şekildedir:

<span class="mw-page-title-main">Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi (Kadıköy)</span> İstanbul, Kadıköyde yer alan tarihî bir çeşme

Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi ya da kısaca Osman Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Üzerindeki kitâbesine göre Bâbüssaâde Ağası Mısırlı Osman Ağa tarafından 1621 ya da 1622'de yaptırılsa da bu kitâbenin bu çeşmeye ait olmayabileceği ihtimali de ortaya atılmıştır. Bir müddet sonra teknesi çukurda kalan ve işlevini de yitiren çeşme, 1980'lerde yapılan çalışmayla imar hattına taşındı ve kot farkı giderildi. Zaman içerisinde ön cephesine, dinlenme taşları ile onları birbirine bağlayan tekne ağzı taşı eklendi. 2020'de yapılan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

Hüseyin Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Yeniçeri Ağası Hüseyin Ağa tarafından 1766 ya da 1767 yılında yaptırıldı.

Hasan Rıza Paşa Çeşmesi ya da Rıza Paşa Çeşmesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Hasan Rıza Paşa tarafından 1852 ya da 1853 yılında yaptırılan çeşme; 1986'da Kadıköy Belediyesi, 1994-1995 yıllarında ise Mühürdar Lions Kulübü tarafından onarıldı.

<span class="mw-page-title-main">Hoşyar Kadın Çeşmesi</span> İstanbul, Beyoğlunda yer alan tarihî bir çeşme

Hoşyar Kadın Çeşmesi ya da Huşyar Kadın Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un eşi Hoşyar Kadın tarafından, kitâbesine göre "ölen kızı Mihrimah Sultan'ın ruhu için" 1840 ya da 1841 yılında yaptırıldı. Zaman içerisinde çeşmenin teknesi, yol hizasının altında kaldı. Günümüzde mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğünde olan ve suyu akmayan çeşmenin bir bölümü yıkık hâldedir.

<span class="mw-page-title-main">Nefise Hanım Çeşmesi (Cerrahpaşa)</span> İstanbulda tarihî yapı

Nefise Hanım Çeşmesi, İstanbul ili Fatih ilçesinde Cerrahpaşa Mahallesi, Org.Abdurrahman Nâfiz Gürman Caddesi üzerinde, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşanın arka bahçe duvarında bulunan Osmanlı dönemi çeşmedir. Yeniçeri Ocağı serçavuşu Ali Ağa'nın eşi Nefise Hanım tarafından yaptırılmıştır.

Seyyid Paşa Çeşmesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Kadıköy ilçesinde yer alan eski bir çeşmedir. Günümüzde Erenköy ile Bostancı mahalleleri arasında uzanan Şemsettin Günaltay Caddesi üzerinde yer alıyordu.

<span class="mw-page-title-main">Hasköy Çeşmesi</span> Beyoğlundaki bir çeşme

Hasköy Çeşmesi ya da Yasef Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. 1524 ya da 1525 yılında Yasef adlı bir Yahudi tarafından yaptırılmıştır. Beyoğlu'nda tarihi tespit edilen ve günümüzde varlığını sürdüren en eski çeşmedir. Suyunun akmadığının kaydedildiği 1940'ların başından beri işlevsizdir.

Abdi Kaptan Çeşmesi ya da Gedik Abdi Kaptan Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. 1622 ya da 1623 yılında yaptırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yahya Efendi Çeşmesi (Beşiktaş)</span> Beşiktaştaki bir çeşme

Yahya Efendi Çeşmesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesindeki bir çeşmedir. 1557 ya da 1558 yılında yaptırılmıştır.

Güzelce Ali Paşa Çeşmesi ya da Ali Paşa Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

İshak Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Beykoz ilçesinin Merkez Mahallesi'nde yer alan bir çeşme. Şu maddeler de kastedilmiş olabilir:

<span class="mw-page-title-main">İshak Ağa Çeşmesi (Beykoz Çayırı)</span>

İshak Ağa Çeşmesi, Terazibaşı Çeşmesi ya da Terazi Çeşmesi; İstanbul'un Beykoz ilçesindeki bir çeşmedir. Eski İstanbul Gümrük Emini İshak Ağa tarafından 1749 ya da 1750 yılında yaptırıldı. Önceleri dört cephesinde de birer lüle ve tekne varken, ilerleyen dönemde iki cephesindeki lüleleri kapatıldı ve bu cephelerdeki tekneleri dolduruldu. 1970'te yapılan kanalizasyon çalışmaları esnasında çeşmenin suyu kesilse de 1972'de kitâbesinin olduğu cephesinin toprak seviyesinin altına indirilmesiyle tekrar işlevsel hâle geldi. Bu çalışmanın ardından çeşmeye, yapılan bir merdivenden inilerek ulaşılmaya başlanmıştı. 2005'teki restorasyonla bu kot farkı giderilerek çevre düzenlemesi ile bu cephedeki teknesi yapıldı. 2014'te ön cephesindeki lülenin bir muslukla değiştirildiği çeşme, günümüzde işlevseldir.

Abbas Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesindeki bir çeşmedir. 1669 ya da 1670 yılında yaptırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Zevki Kadın Çeşmesi</span>

Zevki Kadın Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.