İçeriğe atla

İrec Beşiri

İrec Beşiri
Doğum31 Temmuz 1940 (84 yaşında)
Behbahan, İran
EğitimMichigan Üniversitesi,
MeslekTarih profesörü

İrec Beşiri (Farsça: ایرج بشیری; d. 31 Temmuz 1940, Behbahan), ABD’deki Minnesota Üniversitesi'nde tarih profesörüdür.

Hayatı

İlkokulu Fereydan ‎Bölgesi'ndeki Damene ve Daran kentlerinde okumuştur. 1961 yılında Şiraz’daki sayısal ‎derslerin ağırlıkta olduğu Hac Kavam lisesinden mezun oldu. Lise döneminde Başiri’nin ‎İngilizce diline aşırı bağlılığı vardı. 1960 yılında Ramsar’da düzenlenen Cumhuriyet ‎Olimpiyatları'nda İran’ın en iyi ingilizceyi bilen talebesi seçilmişti.

‎1960-1963 yıllarında Başiri Pahlavi Üniversitesi'nin (şimdiki Şiraz Üniversitesi) ‎İngiliz dil ve edebiyatı bölümünde eğitim görerek bölüm birincisi olarak mezun ‎olmuştur. Üniversite devrinde Kayhan gazetesinde Fars bölgesinin yerel muhabiri olarak ‎görev yapmıştır. Ayrıca İngiliz konseyinde İngilizce, Şiraz’daki Pahlavi Üniversitesi'nde ‎ise İngiliz edebiyatı derslerini vermiştir.‎

Tahsiline devam etmek için 1964’te İngiltere, 1966’da ise ABD’ye gitti. 1968 ‎yılında Michigan Üniversitesi'nde Genel Dilbilimi’nden master derecesini almaya ‎muvaffak olur. Aynı üniversitede 1972 yılında İran Dilbiliminde doktorasını yapmıştır. ‎Doktor Başiri doktora tezinde İbni Sina’nın “varlık” kavramını esas almıştır. Doktor ‎Başiri “var olmak” fiilinin özel sözdizimine sahip olduğunu göstermiştir ki bu sözdizimi ‎‎“olmak” fiili yardımıyla hal değişikliğini, “yapmak” fiili yardımıyla da hareketi ifade ‎eder.‎ ‎ 1972 yılında Doktor Başiri geçici olarak Minnesota Üniversitesi'nde Fars ve Türk ‎dilini ayrıca İran edep ve kültürünü anlatmaya başladı. Çalışmaya başladığı ilk ‎yıllarında doktora tezi için gereken bilgileri toplamış ve “Yeni başlayanlar için Farsça” ‎kitabını yazmıştır. Bu kitap şimdiye kadar dört defa basılmıştır.‎ ‎ Irac Başiri 1977 yılında doçent ve 1996 yılında profesör unvanını almaya hak ‎kazandı. 1980 senesinde Minnesota Üniversitesi'nin İlim ve Edebiyat Enstitüsünde “en iyi ‎hoca” unvanına sahip oldu. ‎

Profesör Başiri’nin çalışmaları Firdevsî’nin Şehnâme adlı eserindeki ‎‎“güzellik”(ferr) terimi üzerinedir. Bu çalışmaların neticesi “Firdevsî’nin Şahnamesi bin ‎yıl sonra” kitabı Duşanbe’de Tacikistan İlim Akademisi tarafından basılmıştır. ‎ ‎ Irac Başiri kendi çalışmalarıyla insanların Hafız Şirazi’yi ve eserlerini daha iyi ‎anlamalarına yardımcı olmuştur. Hafız’ın beyitleri anlamca dağınıktır diyenlerin aksine ‎Başiri onların bütün bir yapıya sahip olduğunu ve bu beyitlerin, ehli-dil (ehli-kalp, gönül ‎sahipleri) olanlara yazılmış olduğunu iddia eder. Ayrıca Doktor Başiri’ye göre İngiliz ‎‎Sonnet şiir tarzı Hafız’ın gazellerinden faydalanılmış bir tarzdır. ‎ Sovyetler Birliği'nin bozulmasından birkaç yıl önce Irac Başiri eğitim-öğretim ve ‎çalışma alanını genişleterek Afganistan ve Orta Asya ülkeleriyle irtibata geçti. Sovyetler ‎Birliği'nin yıkılışından sonra birkaç defa bu ülkeleri ziyaret etti. Bazen uzun müddet ‎orada kalıp oranın kültür ve yaşama tarzlarıyla yakından tanışmış oldu. ‎ ‎ Bu ülkeler arasında Başiri daha fazla Tacikistan'ın çeşitli ‎meseleleriyle ilgilenip Tacikler'in kültür, edep ve tarihiyle alakalı çok sayıda kitap ve ‎makaleleler yazdı.‎ ‎ 1996 senesinde Tacikistan Millî Üniversitesi Profesör Irac Başiri’ye “iftihari kültür ‎ve tarih doktor” unvanını verdi. Doktor Başiri 1997’de ise Tacikistan Cumhuriyeti'nin ‎İlim Akademisi'nin uluslararası üyesi ve bu kurumun akademisyen unvanına nail oldu.‎

Irac Başiri, Kırgız yazar Cengiz Aytmatov’un eserlerinin tahlilini yapıp bu ‎yazarın batı ülkelerinde tanınmasına vesile oldu. ‎

Günümüzde Doktor Irac Başiri Minnesota Üniversitesi'nin dilbilimi, yabancılar ‎için İngilizce, Rusya ve Orta Asya Mütalaat Enstitüsü'nün müdürüdür.‎

Yayımlanmış eserleri ve bazı çalışmaları

Kitapları:‎

Araştırmalar

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Farsça</span> Bir batı İran dili

Farsça ya da Persçe, Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri koluna ait bir batı İran dilidir. Başta İran olmak üzere, kuzeyde Rusya ve Azerbaycan, doğuda Afganistan ve Tacikistan, Orta Asya'da Özbekistan ve Basra Körfezi üzerinde Kuveyt ve Irak gibi ülkelerde 100 milyonun üzerinde kişi tarafından konuşulmaktadır. Antik Pers halkının konuştuğu dilden türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kaşkaylar</span>

Kaşkaylar, Güneydoğu İran'ın Fars Eyaleti'nde özellikle Şiraz çevresinde yaşayan ve hâlâ ağırlıklı olarak göçebe bir Türk halkıdır. Azerbaycanlılardan sonra İran'daki en kalabalık Türk grubudur.

<span class="mw-page-title-main">Kaçar Hanedanı</span> 1789-1925 yılları arasında İranı yöneten Türk hanedan

Kaçar Hanedanı, İran'daki Azerbaycan Türklerinin Kaçar boylarından olan Kovanlı kolu tarafından kurulmuş ve 1794 ile 1925 yılları arasında hüküm sürmüş bir İran Devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Selçuklu İmparatorluğu</span> Oğuz Türkleri tarafından kurulan, 1037–1157 yılları arasında hüküm sürmüş olan İran merkezli bir devlet

Büyük Selçuklu İmparatorluğu veya Selçuklu Devleti, Orta Çağ'da Oğuz Türklerinin Kınık boyu tarafından kurulan Türk, Sünni Müslüman bir imparatorluk. Selçuklular Hindukuş Dağları'ndan Batı Anadolu'ya ve Orta Asya'dan Basra Körfezi'ne kadar uzanan geniş bir alanı kontrol ettiler. Aral Gölü yakınında güç kazandıktan sonra ilk olarak Horasan'ı ele geçiren Selçuklular, buradan İran içlerine doğru ilerledi ve ardından Anadolu'daki şehirleri kontrol altına aldı.

<span class="mw-page-title-main">Gurlular</span> Afganistan, Pakistan ve Kuzey Hindistanda kurulmuş devlet

Gurlular, Horasan'da, diğer birçok doğu İran Tacikler'i gibi Sünni Müslüman bir hanedandı. Gurlular'ın kurduğu imparatorluğun merkezi bugün Afganistan sınırları içinde kalan Gur kenti olup toprakları günümüz İran, Afganistan, Pakistan topraklarını, Hindistan'ın kuzey bölgelerini, Türkistan'ın ve günümüz Arap ülkelerinin ise bazı bölümlerinden oluşuyordu.

<span class="mw-page-title-main">Fars edebiyatı</span> İranın sözlü ve yazılı edebî birikimi

Fars edebiyatı, Farsça sözlü kompozisyonlardan ve yazılı metinlerden oluşan dünyanın en eski edebiyatlarından biridir. 2500 yıldan uzun bir dönemi kapsayan Fars edebiyatına ait kaynaklar bugünkü İran sınırlarının ötelerine, Orta Asya, Batı Asya, Anadolu, Hint alt kıtası, Mısır ve Balkanlar'a yayılmıştır. Gaznelilerin Orta ve Güney Asya'yı fethinden sonra Afganistan, Pakistan, Hindistan ve Orta Asya'ya yayılmıştır. Yalnız İranlılar değil, Türk, Kafkas, Hint, Pakistanlı ve Slav şair ve yazarların Fars dilinde oluşturdukları eserler de Fars edebiyatı içinde sayılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tacikçe</span> Tacikistanın resmi dili

Tacikçe, çoğunluğu Tacikistan'da yaşayan Taciklerin konuştuğu dil. Farsçanın bir lehçesidir. Tacikçe, Tacikistan dışında, Afganistan, Türkmenistan, İran gibi ülkelerde yaşayan Taciklerin de dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Câbir bin Hayyân</span> Fars bilim gıbı

Ebû Mûsa Câbir bin Hayyân (Arapça: ابو موسی جابربن حیان, Latince: "Geber" ya da "Geberus"; , Batıda daha ziyâde Geber olarak tanınan, Abbâsîler döneminde yaşamış ve İslâmiyet'te fen bilimlerinin temelini atmış olan Farsî çok yönlü bir fen bilgini; simyacı, kimyacı ve eczacı; fizikçi, astronom ve astrolog; tıp ve fizik tedavi uzmanı; mühendis, coğrafyacı, filozof ve sûfi.

<span class="mw-page-title-main">İran halkları</span> çeşitli Hint-Avrupa etno-linguistik grubu

İran halkları, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin, bir alt grubu olan İran dillerini konuşan dilsel ve etnik toplulukların bir toplamıdır. İran platosu boyunca Hindukuş Dağları'ndan Anadolu'ya kadar ve Orta Asya'dan Basra Körfezi'ne dek yayılmışlardır. İran halkları veya İrani halklar ifadeleri, bugünkü İran devletinin sınırları içinde yaşayan İran vatandaşları ile karıştırılmaması için "İranlı" yerine kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Tacik alfabesi</span> Tacik dilinde yazmak için kullanılan alfabe

Tacikçe, tarih boyunca Arap, Latin ve Kiril alfabelerinin farklı sürümleri ile toplam üç ayrı yazı sistemi ile yazılmıştır. Tacikçeye ait kullanılan herhangi bir sürüm, Tacik alfabesi olarak tanımlandırılabilir; bunlar Tacikçede اﻟﻔﺒﺎﯼ تاجيكی, , olarak gösterilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">İran'da İslam</span>

İran'da İslam, (633-656) Sasani İmparatorluğu'nun sonunu getirmiş ve İran'da Zerdüştlük dininin ortadan kalkmasına neden olmuştur. Ancak Pers uygarlığının gelenekleri kaybolmamış yeni İslam siyaseti içine büyük ölçüde yedirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">İran Yahudileri</span>

İran Yahudileri, eskiden Pers İmparatorluğu ya da İran'da yaşamış veya hâlen İran'da yaşamakta olan Yahudiler'e denir.

<span class="mw-page-title-main">Tacikistan bayrağı</span> Ulusal bayrak

Tacikistan Bayrağı, Tacikistan devletinin resmi bayrağı.

<span class="mw-page-title-main">Antoin Sevruguin</span>

Antoin Sevruguin İran'da Kaçar Hanedanı (1785–1925) sırasında yaşamış fotoğraf sanatçısı.

<span class="mw-page-title-main">Kara Kilise</span>

Kara Kilise veya Aziz Thaddeus Manastırı, İran'ın Batı Azerbaycan Eyaleti'nde, Maku kentine yaklaşık 20 km mesafede bulunan bir Ermeni antik manastır.

<span class="mw-page-title-main">Tebriz Çarşısı</span> Tebriz, İrandaki pazar

Tebriz Çarşısı, İran'ın Tebriz şehrinde bulunan tarihi bir yapı.

<span class="mw-page-title-main">Pan-İranizm</span>

Pan-İranizm / İranizm / İrancılık Osetler, Kürtler, Zazalar, Farslar, Tacikler, Paştunlar ve Beluciler dahil İranî halkların birleşmesini öneren irredantist siyasi düşüncedir.

<span class="mw-page-title-main">İran Azerileri</span> İran Azerbaycanı Türkleri

İran Azerileri, Kuzey İran Azerileri, Güney Azerileri, Güney Azerbaycanlılar, İran Azerbaycanlıları ya da İran Türkleri;, İran'da Güney Azerbaycan denen ve Türkiye, Ermenistan ve Azerbaycan sınırına yakın bölgelerde yaşayan ve İran Türklerinin büyük çoğunluğunu oluşturan Azerilerdir. 70 milyon nüfuslu İran'ın üçte birinden fazlasını oluştururlar. İran'da Azeriler en büyük Türk grubudur ve Farsçadaki İran Türkleri adı öncelikle İran Azerileri için kullanılmaktadır. Tebriz, Erdebil, Zencan ve Urumiye bölgelerinde de yoğun olarak yaşayan Azerilerin başkent Tahran'daki nüfusları da oldukça yüksek ve Tahran pazarına büyük oranda Azeri tüccarlar hakimdir. Çok heterojen etno-linguistik grubun üyeleri olan Azeriler, çok farklı sosyoekonomik koşullar altında yaşamlarını sürdürür.

<span class="mw-page-title-main">İran mimarisi</span>

İran mimarisi veya Fars mimarisi, İran ile Batı Asya'nın geri kalan bölümlerinin, Kafkaslar ve Orta Asya'ya özgü bir mimaridir. Tarihi, Türkiye, Irak, Özbekistan, Tacikistan'a, Kafkaslar ve Zanzibar'a kadar geniş bir alana dağılmış karakteristik örneklerle MÖ 5.000'e kadar uzanmaktadır. Köy kulübelerinden çay evlerine, bahçelere ve köşklere kadar birçok İran yapısı dünyanın en görkemli yapılardan bazıları olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Clifford Edmund Bosworth</span> İngiliz tarihçi (1928–2015)

Clifford Edmund Bosworth FBA, İngiliz tarihçi ve oryantalistti.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.