İran Karikatür Krizi

12 Mayıs 2006 tarihinde 'İran' adlı İran'ın bütün şehirlerinde yayınlanan bir devlet gazetesinin çocuklara ve gençlere yönelik hazırlanan Cuma ekinde, İran'daki Azerbaycan Türkleri'ni öfkelendiren ve ayaklanmalarına yol açan bir karikatür yayınlandı. Karikatürde Türkler için 'hamam böceği' iması yapılıyordu. Karikatür ülke çapında gösterilere yol açarken İran rejimi olaylarla ilgili olarak 'Amerikan komplosu' iddiasında bulundu.

Kriz İran'da Güney Azerbaycan Türk milliyetçiliğinin düzeyini gösteren önemli bir turnusol kağıdı olarak değerlendirilmiştir.

İranlı yetkililer olaylar esnasında hayatını kaybeden Azerbaycanlılara da PKK militanlarının ateş açtığını, amacın İran'da bir iç savaş çıkarmak olduğunu iddia ettiler.

İran Karikatür Krizi'nin Danimarka Karikatür Krizi'nden birkaç ay sonra patlak vermesi dikkat çekti. Danimarka'da Muhammed'e ve İslam dinine hakaret içeren karikatürlere en sert tepkiyi İran vermişti.

Bu karikatürün yayınlanmasından 5 gün sonra Azeri öğrenciler Tahran Üniversitesi’nde olayı protesto etmek maksadıyla gösteri düzenlemişlerdir. ISNA[3] haber ajansına göre; kendi dillerine yapılan hakareti pankartlar ve sloganlarla protesto eden Azerbaycanlı göstericiler, adalet söylemlerini her fırsatta dile getiren hükümeti kınamışlardır. Sloganlar arasında “Haray Haray (Yeter Yeter) Men Türk'em“, “Türk'ün dili ölmez, Fars diline dönmez”, “Azerbaycan eğilmez, Türk'ün beli bükülmez“, “Ya azatlık ya ölüm”, “kahrolsun Fars faşizmi” söylemleri vardı. Açtıkları pankartlarda ise “Hatemi’nin medeniyetlerarası diyaloğu?” ve “Ahmedinejad’ın adaleti?” yazmaktaydı. Bu gösteri daha sonra üniversite güvenlik görevlilerince bastırıldı.

İran gazetesinin karikatürünü protesto gösterilerinde polisin halka ateş açması sonucu en az 30 gösterici öldü,yüzlercesi yaralandı.Polisin açtığı ateş sonucu ölenlerin arasında 16 ve 15 yaşlarında iki genç de bulunuyordu. Sulduz şehrindeki gösterilerde öldürülenler:

Yahya Novruz
Tevhid Azeriyun
Asgar Şikar
Ali Riza Golpur
Hemmat Eslzade
Asgar Rasmi
Habib Razev
Hamza Niyaz
Mohammad Jennetniya (65 yaşındaydı)
HUSEYIN FETHIPUR (16 yaşındaydı)
Sulduz şehrindeki gösterilerde ölenlerin bir kısmının kimliği tam olarak tespit edilememiştir.

Diğer şehirlerde öldürülen göstericilerin bazılarının isimleri:

Muhendis Mecit Muezzen
Ferzad Esedpur
Eyvaz Seyyahi
Celil Abidi (23 yaşındaydı)

Olayla İlgili

Karikatürün bulunduğu sayfanın ve makalenin başlığı "Hamam böceklerinden nasıl kurtulabiliriz?" ve karikatürün üstündeki açıklamada "hamam böcekleri insan dilinden anlamadıkları için onlarla kendi dillerinde konuşmak gerekir,onlar bizim pisliğimizden beslenirler.Böcekler o kadar çoklar ki sadece onları ezmekle kurtulabiliriz,veya bir süre pisliğimizi yapmazsak açlıklarından ölürler" yazıyor.Karikatürde, bir masada bir hamamböceği ve masanın karşısında oturan çocuk var.Çocuk hamam böceğine bakarak Farsça olarak "böcek" diyor. Hamam böceği ise ona bakarak "nemene?" diyor."Nemene" İran adlanan ülkedeki Türklerin anadili olan Azerbaycan Türkçesinde "ne?" demektir ve Farsçada kullanılmaz.