İçeriğe atla

İran Kürdistanı Demokratik Partisi

İran Kürdistanı Demokrat Partisi
Partî Dêmokiratî Kurdistanî Êran
حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران
KısaltmaPDKİ, KDPİ, PDK-İ
Genel sekreterMustafa Hicri
KurucuKadı Muhammed
Kuruluş tarihi16 Ağustos 1945
ÖnceliKürdistan Diriliş Topluluğu
İdeolojiKürt milliyetçiliği
Sosyal demokrasi
Demokratik sosyalizm
Sekülerizm
Federalizm
Siyasi pozisyonMerkez sol
Uluslararası üyelikSosyalist Enternasyonal
UNPO
İnternet sitesi
Parti bayrağı
İran İran

İran Kürdistanı Demokratik Partisi ya da kısaca DPK-I[1] (Kürtçe: Partiya Demokratîk a Kurdistana Îranê, İngilizce: Democratic Party of Iranian Kurdistan, eski adı: Demokratische Partei Kurdistans-Iran, İran'da sosyal demokrat bir Kürt partisidir. Parti, 2015 yılından beri Sosyalist Enternasyonal'in tam üyesidir.[2] Parti demokratik ve federal bir İran talep etmektedir. Parti üyelerinden bir kısmı 2006 yılında partiden ayrıldı ve partinin eski adı olan Kürdistan-İran Demokratik Partisi adı altında yeni bir parti kurdu.

Tarihi

Kürdistan Diriliş Topluluğu, 16 Ağustos 1943'te Mahabad'da İran'lı Kürtlerden Abdurrahman Emini, Kasım Kadiri, Molla Abdullah Davudi, Kadir Müderrisi, Ahmed Alemi, Aziz Sındi ve Irak'lı Kürtlerden Mir Hac tarafından kurulmuş ve Musul, Kerkük, Erbil, Süleymaniye, Revandiz ve Şeklave'da temsilcilikler açılmıştır.

Mart 1944'te Kerkük'te Hevî örgütü ile görüşme gerçekleştirerek karşılıklı yardımlaşma ve planları saptamıştır. Ağustos 1944'te Dılanbar Dağı'nda Peymana Sêsinor anlaşması ("Üç Sınır" anlaşması) imzalanmıştır. Aynı yıl Kürdistan haritası ve bayrağı[3] belirlenmiştir.

Ekim 1945'te adı Kürdistan Demokratik Partisi-İran (KDP-İ) olarak değiştirilmiştir.

DPK-I, 16 Ağustos 1946'da Mahabad'da Kürdistan Demokrat Partisi adı altında Komalay Ziyanaway Kurd'un (Türkçe: Kürtlerin Yeniden Doğuşu Konseyi) ardıl partisi olarak kurulmuştur. Ancak, Irak'ta Mustafa Barzani'nin Kürdistan Demokratik Partisi ile karıştırılmaması için "I" harfi daha sonra İran'ın kısaltması olarak eklenmiştir.

Parti, kısa ömürlü Mahabad Cumhuriyeti'nin hükûmetini kurdu. O dönemdeki lideri Kadı Muhammed'di.

Parti bazı küçük ayaklanmalar örgütledi, ancak 1953 yılında Muhammed Musaddık hükûmetine karşı yapılan darbeden sonra parti yeraltına çekildi.

DPK-I, 1979 İslam Devrimi'nden sonra Humeyni rejimi ile özerklik pazarlığı yaptı. Ancak hükûmet partinin taleplerini reddetti ve hatta Humeyni partiye karşı fetvalar yayınladı. Bunun ardından Kürt şehirlerinde çok fazla acı ve yıkım getiren bir savaş yaşandı. Örneğin 3 Eylül 1979'da Mahabad, daha önce saldırıya uğrayan diğer şehirlerden sonra İran ordusu tarafından bombalandı.

Parti, 1980-1988 yılları arasındaki İran-Irak Savaşı'nda Tahran rejimini zayıfl düşürmek için Saddam Hüseyin tarafından desteklendi. Ancak aynı şeyi Tahran da Iraklı Kürtler için yaptı.

13 Temmuz 1989'da Başkan Abdurrahman Kasımlı, Viyana'da İran hükûmetinin temsilcileriyle yaptığı bir toplantı sırasında ajanlar tarafından öldürüldü. Halefi Sadık Şerefkendi de, 17 Eylül 1992'de Berlin'deki müzakereler sırasında vurularak öldürüldü.

2006'da partinin bir kısmı 13'üncü kongrede genel başkan seçimiyle ilgili anlaşmazlıklar nedeniyle bölündü ve eski adıyla Kürdistan-İran Demokratik Partisi'ni kurdu.

Bugün partinin Kuzey Irak'ta kampları bulunmaktadır. Parti 2007'den bu yana Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu'nda İran Kürtlerini temsil etmektedir.

KDP-İ Peşmergeleri
Kürdistan bayrağı önünde duran KDP-İ Peşmergesi

KDP-İ, Doğu Kürdistan'daki halkı bilgilendirmek için yaptığı ev ziyaretlerinden dönerken İran Devrim Muhafızları ile aralarında çatışma çıkmıştır. Bu olayda 12 Peşmerge ve 12 İran Devrim Muhafızı öldü. PDK-İ Peşmergeleri bu olaydan 20 yıl sonra tekrar silahlı mücadeleye başlamıştır.[4]

İran Kürdistanı'nda faaliyet gösteren Kürdistan Demokrat Partisi ile İran Kürdistanı Demokratik Partisi, 21 Ağustos 2022 tarihinde iki partinin kıdemli siyasetçileri ve kadrolarının katıldığı törenle birleşme kararı aldıklarını kamuoyuna ilân etti. Artık İran Kürdistanı Demokratik Partisi ismi ile tek çatı halinde ilerleneceği açıklandı.[5][6]

Kaynakça

  1. ^ "Democratic Party of Iranian Kurdistan – PDKI". web.archive.org. 4 Eylül 2023. 4 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. 
  2. ^ "Luanda, Angola 2015 - Socialist International". web.archive.org. 4 Eylül 2023. 4 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023. 
  3. ^ Üstte kırmızı, ortada beyaz, altta yeşil üç şeritten oluşur ve bir güneş, iki yanında birer başak, arkasında bir dağ ve kalem resim yer alır.
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2016. 
  5. ^ "KDP ile KDP-İ 16 yıl sonra birleşti: Amaç Kürtlerin çıkarı için tek ses olmak". Independent Türkçe. 22 Ağustos 2022. 22 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2022. 
  6. ^ "İki köklü Kürt partisi tek isim altında resmen birleşti". www.rudaw.net. 21 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2022. 

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan Bölgesel Yönetimi</span> Iraka bağlı özerk bölge

Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Kürdistan Bölgesi veya Irak Kürt Bölgesel Yönetimi, Irak'a bağlı, anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Yaklaşık 40.000 km2'den oluşan idari birim; batıda Suriye, doğuda İran, kuzeyde ise Türkiye ile komşudur. Bölgesel yönetimin başkenti Erbil'dir. Kürdistan Parlamentosu Erbil'de yer almaktadır, ancak Kürdistan Bölgesi anayasası tartışmalı Kerkük kentini Kürdistan Bölgesi'nin başkenti olarak tanımaktadır. Bölgenin nüfusu, 2023 itibarıyla 6.556.752'dir. Resmî dilleri Kürtçe ve Arapça'dır.

<span class="mw-page-title-main">Peşmerge</span> Irak Kürdistanının askerî gücü

Peşmerge, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin askerî gücüdür. Irak Anayasası'na göre Peşmerge, güvenlik yan kuruluşlarıyla birlikte Kürdistan Bölgesi'nin güvenliğinden sorumludur. Peşmerge'ye bağlı kuruluşlar arasında Asayiş, Parastin u Zanyarî ve Zeravani bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Barzani</span> Kürt milliyetçi lider

Molla Mustafa Barzani, Kürt lider. Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin kurucusudur. 1946 yılından 1979'daki ölümüne kadar Kürdistan Demokrat Partisi'nin başkanı olarak siyaset yapmıştır. Bağımsız Kürt devleti görüşleriyle Kürt milliyetçiliğine önemli katkılar sunmuştur. Mesud Barzani ve İdris Barzani'nin babasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mesud Barzani</span> Kürt siyasetçi ve KDP genel başkanı

Mesud Barzani, Kürt siyasetçi. 2005-2017 yılları arası Kürdistan Bölgesel Yönetimi başkanı olarak görev aldı. 1 Nisan-30 Nisan 2004 tarihleri arasında Irak Başbakanlığı görevinde bulunan Barzani, Kürdistan Demokratik Partisi'nin 1979 yılından beri başkanlık görevini sürdürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan Demokratik Partisi</span> Siyasi parti

Kürdistan Demokrat Partisi kısaca KDP veya PDK, 16 Ağustos 1946'da Molla Mustafa Barzani liderliğinde kurulan Kürt milliyetçi siyasi partidir. Mustafa Barzani'nin 1979'daki ölümünden günümüze partiyi, oğlu Mesud Barzani yönetmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Neçirvan Barzani</span> Iraklı Kürt siyasetçi

Neçirvan İdris Barzani, Kürt siyasetçi, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin başkanı. Daha önce Mart 2006-Ağustos 2009 tarihleri arasında Kürdistan Bölgesel Yönetimi başbakanlığını yapmış ve Mart 2012 yılında tekrar bu göreve gelerek 2019'da başkanlık görevine geçene kadar sürdürmüştür. Kürdistan Üniversitesi Erbil'in kurucusudur.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan Yurtseverler Birliği</span> Irakta bir siyasi parti

Kürdistan Yurtseverler Birliği kısaca KYB, 1975'te Irak'ta kurulan bir siyasi partidir. KYB'nin kurucuları arasında Celal Talabani vardı. Parti Kürdistan Demokrat Partisi'nden kopan ve daha sosyalist olanlar tarafından kuruldu.

Kürdistan Sosyalist Partisi, 1975 yılı sonlarına doğru kurulan Kürt partisidir.

<span class="mw-page-title-main">Kürt milliyetçiliği</span> siyasal ideoloji

Kürt milliyetçiliği, Kürtlerde, halk olma bilincinin kültürel ve siyasal eyleme yönlendirilmesini ifade eden kavramdır. Kürtlerin çoğunluk olduğu toprakları Kürdistan olarak tanımlayan ve bağımsız bir Kürt devleti kurulmasını savunan siyasi hareket olmakla birlikte, Kürtlerin yaşadıkları topraklarda diğer etnik gruplar ile eşit haklara sahip olmasını, Kürtçenin resmî dil ve eğitim dili olmasını savunan siyasi görüştür.

<span class="mw-page-title-main">Noşirvan Mustafa</span>

Noşirvan Mustafa ; d. 1944; Süleymaniye - ö. 19 Mayıs 2017, Süleymaniye), Iraklı Kürt entelektüel politikacı ve yazar. Mustafa, Süleymaniye'deki Kraliyet Kral Faysal Okulu'na katıldı, ayrıca erken yaşta özel öğretmenler tarafından kendisine yabancı dil öğretildi. Bağdat Üniversitesi'nde siyaset bilimi eğitimi gördü.

<span class="mw-page-title-main">Mesrur Barzani</span> Kürdistan Bölgesel Yönetiminin başbakanı.

Mesrur Barzani Kürt siyasetçi, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin başbakanı. Kürdistan Demokrat Partisinin bir üyesidir. Mesut Barzani'nin oğlu ve Kürdistan Bölgesi'ndeki Kürdistan Bölgesi Güvenlik Konseyi eski başkanıdır. 10 Temmuz 2019'da, Kürdistan Parlamentosu'ndaki 97 milletvekilinden aldığı 88 oyla Kürdistan Bölgesel Yönetimi 9. kabinesinin Başbakanı olarak yemin ederek görevine başlamıştır.

İdris Barzani Kürt politikacı. Kürdistan Demokratik Partisi için sık sık diplomatik gezilerdeydi. 31 Ocak 1987'de, 43 yaşındayken geçirdiği kalp krizi nedeniyle öldü.

<span class="mw-page-title-main">Mama Rişa</span>

Mama Rişa veya gerçek adıyla Najmadin Shukr Rauf, Irak Kürdistanı'nda önde gelen bir Peşmerge savaşçısıydı.

<span class="mw-page-title-main">Abdurrahman Kasımlı</span> Kürt politikacı

Abdurrahman Kasımlı, Kürt siyasetçi ve Kürt lider. Kasımlo, 1973-1989'a kadar İran Kürdistan Demokrat Partisi'nin (KDP-İ) Genel Sekreterliğini yapmıştır.

Kürdistan Bölgesel Yönetimi-PKK çatışması, Irak Kürdistanı'nda meşru Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile PKK ve PKK'nın müttefik grupları arasında gerçekleşen bir dizi savaş ve çatışmadır. 1983 yılında başladı ve hala isyan şeklinde devam ediyor. PKK'nın ağırlıklı yöntemi Peşmergelere karşı gerilla savaşı uygulamaktır.

<span class="mw-page-title-main">Bafel Talabani</span>

Bafel Celal Talabani, bilinen adıyla Bafel Talabani, Kürt siyasetçi ve Kürdistan Yurtseverler Birliği'nin başkanı. Eski Irak cumhurbaşkanı Celal Talabani'nin büyük oğludur.

PÇDK tam adı ile Kürdistan Demokratik Çözüm Partisi, 2002 yılında kurulan Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde faaliyet gösteren bir siyasi partidir. PKK ile birlikte Kürdistan Topluluklar Birliği'nin (KCK) bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sadık Şerefkendi</span>

Sadık Şerefkendi, Kürt siyasetçi. İran Kürdistan Demokrat Partisi'nin (KDP-İ) 1989-1991 yılları arasında liderliğini yapmıştır.

Çiya Hamid Şerif Kürt siyasetçi ve Kürdistan Demokrat Partisi (PDK) üyesidir. Çiya Şerif şu anda Kürdistan Parlamentosu Duhok milletvekilidir. Çiya Şerif, Kürdistan Dış İşler ve Dıaspora Komisyonu üyesi ve aynı zamanda Kürdistan Parlamentosu Parlamento İşleri ve Şikayet Komisyonu Başkan Yardımcısıdır. Çiya Şerif, Kürtçe, Farsça, Felemenkçe, İngilizce, Arapça ve Türkçe dillerini bilmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.