İçeriğe atla

İnuitler

İnuitler ya da Kanada İnuitleri
ᐃᓄᒃ Inuk tekil
ᐃᓅᒃ Inuuk ikil
ᐃᓄᐃᑦ Inuit çoğul
Aivilingmiut kadını, Kanada, 1926
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Kanada Kanada50.480 (2006 sayımı)[1]
Diller
Batı Kanada İnuitçesi, Doğu Kanada İnuitçesi, Labrador İnuitçesi
Din
Hristiyanlık, Şamanizm

  1. ^ Inuit Ukiungat[]
Kanada ağaç çizgisi sınırı (yeşil alanın dışında ağaç yetişmez; buralar İnuit coğrafyasıdır)

İnuitler ya da Kanada İnuitleri (kendilerince ᐃᓄᒃ Inuk tekil ᐃᓅᒃ Inuuk ikil ᐃᓄᐃᑦ Inuit çoğul;[1] harfiyen 'insan'), Kanada'nın Kuzey Kanada denen bölümünde yaşayan İnuit kolundan Eskimo halklarının ortak adı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 30.500 kişilik nüfustan 24.500 kadarı anadillerini konuşabiliyor.[2]

Diline göre:

  1. Batı Kanada İnuitleri
  2. Doğu Kanada İnuitleri

İdari bölgelerine göre:

  1. Yukon İnuitleri
  2. Kuzeybatı Toprakları İnuitleri
  3. Nunavut İnuitleri

Adlandırma

İnuit kelimesi Doğu Kanada İnuitçesinde insan anlamına gelen inuk kelimesinin çoğulu olan inuit («insanlar») sözüne dayanır.

Kültür grupları

  • Mackenzie Deltası İnuitleri (İngilizce Mackenzie Delta Inuit; eskiden Mackenzie Eskimo)
  • Banks Adası İnuitleri (Banks Island Inuit)
  • Merkezî Kanada İnuitleri (Central Inuit; eskiden Central Eskimo)
  • Labrador İnuitleri (Labrador Eskimo) (sensu lato)
    • Quebec İnuitleri (Inuit of Quebec, Quebec Inuit, Quebec Eskimo, Ungava Inuit)
    • Labrador İnuitleri (Labrador Coast Inuit; eskiden Labrador Eskimo) (sensu stricto)

Kabileler ve Şiveler

  • Batı Kanada İnuitçesi (Inuvialuktun) ve Batı Kanada İnuitleri (Inuvialuit)
    • Siglit İnuitçesi (Siglitun) ve Siglitler : Qikiqtaruqmiut, Kupugmiut, Kittegaryumiut, Nuvuraqmiut, Avvagmiut, Nuunatahmiut
    • İnuinnaq İnuitçesi (ᐃᓄᐃᓐᓇᖅᑐᓐ)
      • Kangiryuarmiut İnuitçesi ve konuşan kabileler (Kangiryuarmiut) : Kanghiryuatjagmiut, Kanghirjuarmiut, ?Haneragmiut, ?Puivlirmiut, ?Nagyuktomiut
      • İqaluktuuttiaq şivesi ve konuşan kabileler: Ekaluktomiut, Kiglinirmiut
      • Qurluqtuq şivesi ve konuşan kabileler: Akkuliakattangmiut, Noahognirmiut, Kogluktomiut, Wallirmiut, Asiagmiut, Pingangnaktomiut
      • Umingmaktuuq şivesi ve konuşan kabileler: Nennitagmiut, Kilusiktomiut
    • Natsilik İnuitçesi (Inuktitun)
  • Doğu Kanada İnuitçesi (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut) ve Doğu Kanada İnuitleri (Inuit)
    • Kivalliq İnuitçesi (Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun) ve Kivalliq İnuitleri (ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut)
      • Qaernermiut şivesi ve konuşan kabileler: Qaernermiut, ?Harvaqtormiut
      • Hauneqtormiut ya da Kangiqliniqmiut şivesi
      • Padlermiut şivesi
      • Ahiarmiut şivesi ve Ahiarmiutlar
    • Aivilik İnuitçesi (Aivilingmiutut, Inuktitut) ve Aivilik İnuitleri
      • Sallirmiut şivesi
      • Rankin şivesi ve konuşan kabileler: Aivilingmiut, ?Amitormiut
    • Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut)
      • Tununirmiut şivesi ve konuşan kabileler: Nedlungmiut, Tununirusirmiut, Tununermiut, Mittimatalingmiut, Aggomiut, ?Pilingmiut
      • Iglulirmiut şivesi
    • Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi (Qikiqtaaluk nigiani, Inuttitut)
      • Güneydoğu şivesi ve konuşan kabileler: Akudnirmiut, Padlimiut, Qinguamiut, Saumingmiut, Kingnaitmiut, Qinguamiut, Okomiut, Talirpingmiut
      • Güneybatı şivesi ve konuşan kabileler: Kingarmiut ya da Sikosuilarmiut, Akuliarmiut, Nugumiut, Qaumauangmiut
    • Nunavik İnuitçesi (Inuttitut, Nunavimmiutitut) ve Nunavik İnuitleri
      • Tarramiutut ya da Taqramiutut şivesi ve konuşan kabileler (Tahagmiut ya da Tarramiut) : Nuvugmiut, Ungavamiut, Tahagmiut
      • Siqinirmiut : Koksoakmiut, Kangiqsualujjuamiut, Kidlinungmiut
      • Itivimiut
      • Qikirtamiut
    • Nunatsiavut İnuitçesi (Inuttut, Inuttitut, Nunatsiavummiutut, Labradorimiutut)
      • Kuzey Nunatsiavut şivesi ve konuşan kabileler: Kongithlushuamiut, Chuckbuckmiut, Nunenumiut, Avitumniut
      • Rigolet şivesi ve konuşan kabileler: Aivitumiut, ?Netcetumiut, ?Puthlavamiut

İnuit Toprakları

Kanada'da İnuit Toprakları (Inuit Nunaat[3]) birbirinden bağımsız 4 idari bölgeden oluşur ve Inuit Tapiriit Kanatami tarafından temsil edilir:

  • Nunatsiavut («güzel topraklarımız»): Kanada İnuit topraklarının en doğusunu içerir. Labrador'un kuzeyinde 2005 yılında Labrador Inuit Land Claim Agreement gereği kurulmuştur. Yaklaşık 72,500 kilometre kare alanı kapsar. Doğu Kanada İnuitçesi dilinin Latin alfabesi sistemini kullanan Nunatsiavut İnuitçesi lehçesini konuşan Nunatsiavummiut («Nunatsiavut ahalisi») halkının topraklarıdır.[3]
  • Nunavik («büyük toprak»): Kanada İnuit topraklarının en güneyini içerir. Québec'in kuzeyinde 1975 yılında James Bay and Northern Quebec Agreement gereği kurulmuştur. Yakın zamanlarda ise Nunavik Inuit Land Claims Agreement gereği kıyıdaki birçok adanın yönetimini de devralmıştır. Yaklaşık 660,000 kilometre kare alanı kapsar. Doğu Kanada İnuitçesi dilinin İnuit hece yazısı sistemini kullanan Nunavik İnuitçesi lehçesini konuşan Nunavimmiut («Nunavik ahalisi») halkının topraklarıdır.[3]
  • Nunavut («toprağımız»): Kanada İnuit topraklarının en orta ve kuzeyini içerir. Kuzeybatı Toprakları'nın doğusundaki toprakların 1993 yılında imzalanan Nunavut Land Claims Agreement gereği ayrılmasıyla 1999 yılında kurulmuştur. Bu anlaşma dünyadaki devlet ile yerliler arasındaki müzareke sonucu elde edilen en büyük toprak talebidir. Yaklaşık 2 milyon kilometre kare alanı kapsar. Qikiqtaaluk Bölgesi, Kivalliq Bölgesi ve Kitikmeot Bölgesi olmak üzere üç alt bölgeye ayrılır. Doğu Kanada İnuitçesi ile Batı Kanada İnuitçesi dillerinin İnuit hece yazısı sistemini kullanan değişik lehçelerini konuşan Nunavummiut («Nunavut ahalisi») halkının topraklarıdır.[3]
  • Inuvialuit Nunangit Sannaiqtuaq («Inuvialuit Settlement Region»): Kanada İnuit topraklarının en batısını içerir. Kuzeybatı Toprakları'nın kuzeyindeki topraklarda 1984 yılında Inuvialuit Final Agreement gereği kurulmuştur. Yaklaşık 90,650 kilometre kare alanı kapsar. Batı Kanada İnuitçesi dilinin Latin alfabesi sistemini kullanan iki resmî lehçesini (Inuvialuktun ile Inuinnaqtun) konuşan İnuvialuit halkının topraklarıdır.[3]

Nüfus

Dil ve lehçelerKonuşanların sayısıAna diliEv dili
Doğu Kanada İnuitçesi35,690 32,010 25,290
İnuinnaq İnuitçesi580 370 70
Source: Statistics Canada, 2006 Census Profile of Federal Electoral Districts (2003 Representation Order): Language, Mobility and Migration and Immigration and Citizenship Ottawa, 2007, pp. 2, 6, 10.

2006 sayımında Kanada İnuitlerinin yerleşim yerlerine göre nüfusu :

Kanada. 50.480
Newfoundland ve Labrador. 4.715
Nunatsiavut. 2.160
. Nain935
. Hopedale 475
. Postville 215
. Makkovik 315
. Rigolet 240
. Happy Valley-Goose Bay 1.275
. Cartwright 75
. Labrador City 90
. St. John's 280
Québec. 10.950
Nunavik. 9.565
. Kangiqsualujjuaq 705
. Kuujjuaq1.635
. Tasiujaq 250
. Aupaluk 175
. Kangirsuk 425
. Quaqtaq 300
. Kangiqsujjuaq 560
. Salluit 1.155
. Ivujivik 340
. Akulivik 500
. Puvirnituq 1.385
. Inukjuak 1.335
. Umiujaq 375
. Kuujjuaraapik 465
. Chisasibi 40
. Whapmagoosti 20
. Montreal570
Nunavut. 24.640
. Kimmirut 385
. Iqaluit3.535
. Pangnirtung 1.240
. Qikiqtarjuaq 445
. Clyde River 790
. Pond Inlet 1.210
. Arctic Bay 640
. Cape Dorset 1.130
. Kimmirut 385
. Sanikiluaq 705
. Arviat1.905
. Whale Cove 335
. Rankin Inlet 1.925
. Baker Lake 1.545
. Chesterfield Inlet 290
. Coral Harbour 735
. Repulse Bay 710
. Hall Beach 625
. Igloolik 1.440
. Kugaaruk630
. Taloyoak745
. Gjoa Haven990
. Cambridge Bay1.160
. Kugluktuk1.190
. Resolute Bay 230
. Grise Fiord 140
Kuzeybatı Toprakları. 4.160
Inuvialuit Settlement Region . 3.120
. Inuvik 1.340
. Aklavik350
. Tuktoyaktuk705
. Paulatuk255
. Sachs Harbour120
. Ulukhaktok365
. Yellowknife640
. Hay River 125
Yukon. 255
. Whitehorse230
Ontario. 2.040
. Ottawa-Gatineau 725
. Toronto315
Alberta. 1.605
. Calgary250
. Edmonton590
Prens Edward Adası. 30
Nova Scotia . 320
. Halifax150
New Brunswick. 185
Manitoba. 565
. Winnipeg280
Saskatchewan. 220
Britanya Kolumbiyası. 795
. Vancouver215
. Victoria 135

Tarih

Sosyal yaşam

İglulardan oluşmuş köy, Frobisher Bay yakınları, Baffin Adası, 1865

Aile

Köy odası

Şenlik ve Törenler

Dil ve Eğitim

Ana madde: İnuit dilleri
Kanada İnuit hece yazısı

Avcılık ve toplayıcılık

Din

Şamanizm

Ana madde: Eskimo - Aleut şamanizmi

Hıristiyanlık

Giyim Kuşam

Amautiq
Amautiq

Giyecek

Takı ve beden süslemesi

Dövme

Mutfak

Ana madde: Eskimo mutfağı
Mors etini Igunaq (ᐃᒍᓇᖅ) yöntemiyle terbiye eden aileler, Şubat 1999

Igunaq (Inuktitut: ᐃᒍᓇᖅ) Yazın yakalanan mors gibi hayvanların avuç büyüklüğünde etleri toprağa gömülerek, sonbahar boyunca fermente olması sağlanır ve kış bitince eşilerek çıkartılır ve tüketime sunulur. Bir yılda tüketilen İgunaq'lar oldukça değerlidir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Inuktitut – The Language Of The Inuit (Nunavut)" (PDF). 10 Ekim 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010. 
  2. ^ "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012. 
  3. ^ a b c d e Petra Volaříková (2009), The Canadian Inuit – past and present Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refVolaříková" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İnuit halkları</span> “İNUİT" bir halk topluluğunun ismi

İnuit halkları, Arktik bölgede, Alaska, Kanada ve Grönland'da yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol Yupik halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo - Aleut dilleri</span>

Eskimo - Aleut dil ailesi, Grönland, Kanada, Alaska ve Sibirya'nın belli bölgelerinde konuşulan dillerdir. Eskimo - Aleut halklarının ana dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada İnuitleri</span>

Batı Kanada İnuitleri, Kanada'da Kuzeybatı Toprakları'nda ve birazı da Yukon'da yaşayan İnuitlerin bir kolu.

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada İnuitçesi</span>

Batı Kanada İnuitçesi, Kanada'da Batı Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Kanada İnuitçesi</span>

Doğu Kanada İnuitçesi, Kanada'da Doğu Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

<span class="mw-page-title-main">Nunatsiavut İnuitçesi</span>

Nunatsiavut İnuitçesi ya da Labrador İnuitçesi, Kanada'da yaşayan Nunatsiavut İnuitleri (Nunatsiavummiut) tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan Doğu Kanada İnuitçesinin bir lehçesidir. Nunavik-Nunatsiavut lehçe grubunda sınıflandırılır.

Inuit Tapiriit Kanatami, Kanada'da Inuit Nunaat ortak adıyla da anılan dört bölgede yaşayan 50.400 nüfuslu İnuitlerin kâr amacı gütmeyen organizasyonu. Tagak Curley tarafından 1971 yılında Inuit Tapirisat of Canada adı altında kurulmuştur. Merkezi Ottawa'da bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Nunatsiavut</span>

Nunatsiavut, Kanada'nın Kuzey Kanada denen kuzey bölümünde Newfoundland ve Labrador eyaletinde Nunatsiavut İnuitçesi konuşan İnuitlerin (Nunatsiavummiut) özerk bölgesi. Québec sınırlarına uzanan Labrador topraklarını içerir. 2002 yılında Labrador Inuit Association tarafından yapılan öneriden sonra 1 Aralık 2005 tarihinde anayasaya ekleme yapıldı. Başlangıçta sağlık, eğitim ve kültür işlerinden sorumlu olması için kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Nunavik</span> Kanadanın Quebec eyaletinin kuzeyinde özerk bölge

Nunavik, Kanada'nın Québec eyaletinin kuzeyindeki Arktik bölgede Nunavik İnuitçesi konuşan İnuitlerin (Nunavimmiut) özerk bölgesi. Alanı 443,684.71 km² olan bölgenin nüfusu 11.627 kişi olup bunun % 90 ı İnuit Eskimosudur

İnuit dilleri, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinde, Kanada'da ve Danimarka'ya bağlı Grönland'da Eskimo-Aleut dilleri ailesinden İnuit halkları tarafından konuşulan Eskimo dilleri ailesi. Eskimo dillerinin diğer ana kolu Yupik dilleridir. Alaska Yerli Dil Merkezindeki son rakamlara göre 93.200 kişilik nüfusa sahip İnuit halklarından 73.644 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Aivilik İnuitçesi</span>

Aivilik İnuitçesi, Kanada'nın Nunavut bölgesinde ᓴᒡᓕᖅ, ᐃᒡᓗᓪᓕᒑᕐᔪᒃ ve ᑲᖏᖅᖠᓂᖅ şehirlerinde Aivilik İnuitleri tarafından konuşulan Doğu Kanada İnuitçesinin Kivalliq-Aivilik grubundan lehçesi.

<span class="mw-page-title-main">Kivalliq-Aivilik İnuitçesi</span>

Kivalliq-Aivilik , Kanada'nın Nunavut bölgesinde konuşulan Kivalliq İnuitçesi ile Aivilik İnuitçesinin oluşturduğu lehçe birliği.

<span class="mw-page-title-main">Kivalliq İnuitçesi</span>

Kivalliq İnuitçesi, Kanada Nunavut'ta Kivalliq Bölgesinde yaşayan Kivalliq İnuitleri tarafından konuşulan Doğu Kanada İnuitçesi içinde Kivalliq-Aivilik grubunun lehçesi. Batı Kanada İnuitçesine yakınlaşan yönleri bulunur ve bazen onun lehçesi olarak da sınıflandırılır.

<span class="mw-page-title-main">Kivalliq İnuitleri</span>

Kivalliq İnuitleri ya da Kivallirmiutlar, Kanada'nın Nunavut bölgesinde anakaranın doğu kıyılarında, Hudson Körfezinin batısında yaşayan Kanada İnuitlerinden Eskimo halkı. Doğu Kanada İnuitçesi içinde sınıflandırılan dilleri Kivalliq İnuitçesi (Kivallirmiutun) olup Kivalliq-Aivilik üst grubunda ele alınır. Rengeyiği İnuitleri kültür grubunda yer alırlar; fakat, dilce en yakın akrabaları olan Aivilik İnuitleri bu grupta değil İglulik İnuitleri kültür grubundandır.

<span class="mw-page-title-main">Nunavut İnuitleri</span>

Nunavut İnuitleri, Kanada'nın Nunavut özerk bölgesinde yaşayan İnuitleri topluca nitelemek için kullanılan ad. Dil temelli sınıflandırmaya göre Nunavut'un asıl ahalisi Doğu Kanada İnuitleri ile esas olarak Kuzeybatı Topraklarının ahalisi olan Batı Kanada İnuitleri olmak üzere iki ana grup olarak ele alınır. Her iki grubun dili de, Doğu Kanada İnuitçesi Inuktitut, Batı Kanada İnuitçesi ise Inuinnaqtun adı altında Nunavut'un resmi dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">İnuinnaq İnuitçesi</span>

İnuinnaq İnuitçesi ya da İnuinnait İnuitçesi, Kanada'da Kuzeybatı Toprakları ile Nunavut özerk bölgesinde yaşayan Batı Kanada İnuitlerinden İnuinnait İnuitleri tarafından konuşulan Batı Kanada İnuitçesinin bir lehçesidir ve Kuzeybatı Topraklarında Latin alfabesi ile Nunavut'ta İnuit hece yazısı ile yazılmaktadır. Kuzeybatı Topraklarının 11 resmî dilinden ve Nunavut'ta ise 4 resmî dilden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Nunavik İnuitçesi</span>

Nunavik İnuitçesi ya da Nunavimmiut İnuitçesi, Kanada'da Québec eyaletinin özerk Nunavik ilçesi ile Nunavut eyaletinin Sanikiluaq adasında yaşayan Nunavik İnuitleri (Nunavimmiut) tarafından konuşulan Doğu Kanada İnuitçesinin bir lehçesidir. Nunavik-Labrador lehçe grubunda sınıflandırılır. Kanada 2001 nüfus sayımına göre Nunavik'teki 12.000 kişilik etnik nüfustan % 90 kadarı ana dillerini konuşabiliyor. İnuit hece yazısı ile yazılır. Güney Qikiqtaaluk (Baffin) İnuitçesine benzer. Fakat, idari olarak Nunavut'tan ayrı olması ayrışmayı körüklemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Qikiqtaaluk İnuitçesi</span>

Qikiqtaaluk İnuitçesi ya da Baffin İnuitçesi, Kanada'nın Nunavut bölgesinde Baffin Adası başta olmak üzere Qikiqtaaluk Bölgesinde konuşulan Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi ile Güney Qikiqtaaluk İnuitçesinin oluşturduğu lehçe birliği.

<span class="mw-page-title-main">Nunavik-Nunatsiavut İnuitçesi</span>

Nunavik-Nunatsiavut İnuitçesi ya da Quebec-Labrador İnuitçesi, Kanada'nın Nunavik ve Nunatsiavut bölgelerinde konuşulan Nunavik İnuitçesi ile Nunatsiavut İnuitçesinin oluşturduğu lehçe birliği.

<span class="mw-page-title-main">Merkezî Kanada İnuitleri</span>

Merkezi Kanada İnuitleri ya da Merkezî İnuitler veya Merkezi Eskimolar, Kanada'nın Kuzeybatı Toprakları ile Nunavut topraklarında yaşayan Kanada İnuitlerinden Eskimo kültür grubu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.