İnsansız denizaltı araçları

İnsansız deniz altı araçları (İnsansız Su Altı Araçları olarak da adlandırılır) içeresinde fiziksel olarak bir insan bulunmayan ve su altında hareket edebilen araçlardır. Sualtı ortamında yapılan çalışmalar göreceli olarak daha zorlu olmaktadır. Hem ortamın farklılığı ve değişkenliği, hem de bozucu etkilere daha açık oluşu, haberleşme zorlukları, basınç gibi problemler İDA'ların temel özelliklerini belirlemektedir.^[1]

İlk insansız deniz araçlarının ne zaman geliştirildiği hakkında gene olarak kabul görülmüş bilgiler olmasa da tarihe geçmiş en eski çalışma Avusturya'da 1864'te Luppis-Whitehead Automobile tarafından geliştirilmiş olan torpido şeklindeki bir uzaktan kumandalı su altı aracıdır. Bu gün ki formlarına daha yakın kullanım örneği ise Dimitri Rebikoff tarafından 1953 yılında tasarlanan "Poodle" isimli araçtır.

Bu alanda yaşanmış ilk ciddi çalışmalar ABD donanması ve Britanya kraliyet donanması tarafından gerçekleştirilmiştir. Yapılan ilk çalışmaların otonom özellikleri yoktu, mayın tespit ve imha işlemleri için kullanılmıştır. ABD Donanması 1957'den beri bu araçları belli bir programla geliştirmeye başlamış olup, 1970 yılından itibaren sınırlı sayıda da olsa envantere almıştır.^[1] Su altında yaşanan sinyal kayıpları, uzun süre yetecek enerjiye sahip olmamasına rağmen bu araçlar İran-Irak savaşı esnasında yaygın bir şekilde Hürmüz Boğazı'nda İran tarafından döşetilen mayınların tespiti için kullanılmışlardır.

ASELSAN'IN 2010 yılında üzerinde çalışılan "Ağ yetenekli ve çok sensörlü sualtı keşif sistemi" projesi kapsamında ‟Denizgözü-Ahtapot", adlı bir AUV geliştirmeye başlamıştır. 2018 yılında ilk prototipler Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanımına sunulmuştur.^[2]

Temel olarak Kablo Kontrollü ve Kablosuz-Otonom olarak iki ana gurupta değerlendirilmektedir. Kablo kontrollü olan “ROV (Remote Operating Vehicle)”, otonom olan ise “AUV (Autonomus Underwater Vehicle)” olarak adlandırılmaktadır.^[1]

En genel tanımı ile bir operatör tarafından uzaktan kontrol edilerek su altında değişik amaçlara yönelik ve tehlikeli olabilecek bir dizi işlevi yerine getiren bir su altı robotudur. ROV araçların kontrol edilebilmesi için operatör ve kablo bağlantısı gerekmektedir.

Mikro ve Mini ROV olarak adlandırılan ve ağırlıkları 3–15 kg mertebesinde olan ROV'lar ise su altındaki dar dehlizlerde çalışmalar gerçekleştirmek için kullanılmaktadır.

Otonom su altı araçları üzerinde bulunan sensörlerden elde ettiği verileri daha önceden belirtilen bir rota ile ilişkilendirerek hareket eder. Bu araç tipinin avantajı birçok işletme ve bağlantı zorluğu oluşturan kablo bağlantıları olmadan otomatik olarak görevini tamamlayabilmesidir.

İnsansız denizaltı araçları askeri ve sivil olarak kullanılmaktadır. ABD, İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin dahil olmak üzere birçok ülke deniz altı araçları üzerinde çalışmalar yürütmektedir.

Bu araçlar askeri anlamda manipülatör sistemleri, sualtı keşif ve gözetleme, liman ve kritik alan güvenliği, mayın tanı, teşhis ve imha, anti denizaltı harbi, filo eskortu, denizaltı kurtarma, batık çalışmaları gibi alanlarda kullanılmaktadırlar.^[1] Örneğin, REMUS, üç fit uzunluğunda olan ve bir mil karedeki mayınları 16 saate temizleyebilen bir robottur.^[3]

Sivil anlamda ise arama, kurtarma, sualtı boru ve kablo döşenmesi ve kontrolleri, köprü ayağı kontrolleri, su altı durum farkındalığı sağlama, su altı inşaat ve bakım/onarım, su altı örnek toplama, batık kurtarmak, sualtı naaş ve delil çıkartma, çevresel araştırmalar, çevre kirliliği, oşinografik araştırmalar, biyoçeşitlilik çalışmaları, batık objelerin araştırılması, sualtı güç istasyonları, hidroelektrik ve nükleer santraller, su rezervuarları, baraj kapakları ve su setleri incelemeleri, su altı boru hattı kaynak incelenmesi, balık, yengeç ve su yüzeyi araştırmaları, zebra midyeleri ve temizlenmesi, arkeoloji çalışmaları, sualtı haritalama ve doğrulama, belgesel çekimi, su parkları, korozyon ve katodik ölçümler, sualtı olay yeri inceleme, gemi teknesi, pervanesi ve yönlendirme ekipmanı incelemesi, dalgıç gözlemleme ve destek elemanı olarak çeşitli sektörlerde kullanılmaktadır.