İnsan vücut sıcaklığı

İnsanın normal vücut sıcaklığı genellikle iki yöntem ile ölçülür. Birinci yöntem olan oral yol (dilin altından) ile ölçüldüğünde 36.8±0.4 derecedir. İkinci yöntem olan içsel bölgeler anal, vajinal yolla ölçüldüğünde ise 37.0 derece olarak çıkmaktadır. Ancak günümüzde ilerleyen teknoloji ile birlikte alından veya termal kameralar ile daha hızlı ve hijyenik olarak ölçülmektedir. Bu ölçümler esnasında kişinin yaşı, cinsiyeti, sağlık durumu, üreme yetisi, ölçüm yapılan yerin bölgesi,günün hangi saatinde yaptığı,kişinin ayık veya baygın olma durumu, kişinin aktivite durumu (hareketlilik) ve duygusal durumu vücut sıcaklığının değişmesine sebebiyet olmaktadır.^[1] Rektal ya da vajinal ölçümler vücudun içinden geldiği için oral yolla yapılan ölçümlere göre daha sıcaktır, hatta oral yol ile yapılan sıcaklık ölçümleri de deri üstünden yapılan ölçümlerden de daha yüksek çıkmaktadır.^[1] Ayrıca koltuk altı ve kulaktan yapılan ölçümlerde farklı sıcaklıkları da göstermektedir.^[1]

Sağlıklı bir insanın vücut sıcaklığı gün içinde yaklaşık olarak 0.5 derece civarında değişiklik göstermektedir, ayrıca kişinin yapmış olduğu aktivitelerin yoğunluğundan dolayı sabahları düşük sıcaklıklarda, ikindi ve akşam saatlerinde daha yüksek sıcaklık değerlerine sahiptir.^[1] İnsan vücut sıcaklığı aynı zamanda da aç karnına, uykulu halde iken, hasta iken ve üşümüş hissettiğinde de farklı değerler gösterebilmektedir.

İnsan vücut sıcaklığı ile ilgilenen alanlar; tıp bilimi, insan üremesi ile ilgili çalışmalar ve sportif branşlardır.

Ölçüm şekilleri

İnsan vücut sıcaklığının ölçümü genellikle doktorlar tarafından yapılan muayenelerde kullanılan ilk işlemdir. Ölçme işlemleri için kullanılan birçok çeşit biyolojik termometre bulunmaktadır.

Vücut sıcaklığının ölçüm yöntemlerini şu şekilde sıralanabilir:

Anüsten (rektal [içsel] ölçüm)
Ağızdan (oral ölçüm)
Koltuk altından
Kulaktan
Vajinadan (rektal [içsel] ölçüm)
Üre örneğinden
Alından

Sıcaklık çeşitleri, değişimleri

Organizmaların işleyişinin sürdürebilirliği açısından organizmanın kendini ayarladığı ideal bir sıcaklık değeri bulunmaktadır, bu sıcaklık organizmanın içinde meydana gelen kimyasal reaksiyonların dengesini de sağlamaktadır. İnsanlarda ortalama içsel sıcaklık derecesi 37 derecedir, ayrıca bu değer her birey için değişiklik gösterebilmektedir. Fakat, hiçbir insanın gün içinde vücut sıcaklığı aynı kalmamaktadır. Gün içinde bu sıcaklık değerleri yükselip düşebilmektedir.

İnsan vücudunda en düşük sıcaklık bireyin ilk uyanmadan önceki 2 saat öncesinde olmakla birlikte kişinin hareketlilik seviyesine, hava derecesine ve dış etkenlere bağlı olarak da değişiklik gösterir.^[2] Bir önceki gün ve bir sonraki gün yapılan ölçümlerde de vücut sıcaklığının minimum ve maksimum değerleri değişiklik gösterebilmektedir. Oral yöntemle yapılan ölçümlerde minimum 36.3 derece ve maksimum 37.3 derece olan ısı aralığındaki bir insanın sıcaklığı ortalama değerler arasında kabul görmektedir.^[3] Genellikle insan vücut sıcaklığı 36.5–37.5 dereceler arası kabul görse de;^[4] son yapılan çalışmalarla birlikte yetişkinlerde bu değerler bireyin cinsiyeti ve bulunduğu konum dahilinde 33.2–38.2 dereceler arasındaki sıcaklıkları da normal vücut sıcaklığı değerleri arasında kabul görmeye başlamıştır.^[5]

Doğal ritim

Düzenli uyku düzenine sahip olan sıradan bir bireyin vücut sıcaklığı genellikle sabah 04.00 sularında en düşük sıcaklığa, saat 16.00-18.00 arasında ise en yüksek sıcaklığa sahiptir.^[1]^[3] Yapılan çalışmalar sonucunda oral yöntemle öğleden ölçülen bir bireyin vücut sıcaklığının 37.3 derece civarında olması normaldir, fakat bu değer sabah ölçülüp karşılaşılmış ise normal değildir.^[1] İnsan vücut sıcaklığı gün içinde ortalama 0,5 derece arasında değişiklik göstermektedir.^[1]^[3]

Vücut sıcaklığının değişim göstermesi metabolizmamızdaki hormonlara da etki etmektedir. Özellikle kadınlarda, regl oldukları dönemlerde bazal vücut sıcaklığında ciddi bir artış gözükmektedir, bunun sebebi östrojen üretiminin azalması ve progesteron hormonunun yükselmesidir.^[2]

Vücut sıcaklığının doğal ritmini etkileyen faktörlerden diğeri ise mevsimsel değişikliklerdir. Farklı iklim koşullarında yaşayan insanlarında değişik vücut ısıları vardır. Daha hareketli ve fit bir vücuda sahip olan bireylerinde gün içinde vücut sıcaklıklarında daha çok değişiklik gözlemlenmiştir.^[6] Son olarak da; bireyin yaşının artması ve yaşlanması ile ortalama vücut sıcaklığının düştüğü gözlemlenmiştir.^[6]

Ölçüm Yöntemleri

Vücut sıcaklığını ölçerken ölçmek için seçilen bölgenin vereceği değerler ciddi oranda çeşitlilik göstermektedir. Sıradan, sağlıklı bir bireyin günlük ortalama vücut sıcaklığı şu şekildedir:

Anüs (rektal), vajinal ve kulaktan yapılan ölçüm değerleri 37,5 dereceyi göstermektedir.^[7]
Ağızdan (oral) yapılan ölçüm değerleri 36.8 dereceyi göstermektedir.^[3]
Koltuk altından yapılan ölçüm değeri genellikle 36,5 dereceyi göstermektedir.^[7]

Genelde kullanılan dört ölçüm yöntemlerinden olan oral, rektal, anüs civarından ve gövde bölgelerinden yapılan ölçümler bir miktar değişiklik gösterseler de, birbirleri ile bağlantılıdırlar. Bu dört yöntemden en düşük sıcaklığı veren oral yöntem ile yapılan ölçümdür. Oral yöntemler genelde rektal yöntemlere göre 0,4 derece daha düşük değerlere sahiptir.^[1] Oral yöntemle yapılan ölçümlerde bireyin içtiği, yediği, sigara içmesi gibi faktörler etki etmektedir. Bireyin soğuk ürünleri tüketmesi vücut sıcaklığını düşürmekte olup sıcak ürünler ve sigara kullanması durumunda sıcaklığının artmasına sebebiyet verecektir.^[2] Kulaktan yapılan ölçümler rektal ve gövdeden yapılanlara göre daha yüksek çıkmaktadır.^[6] Yapılan bu ölçümlerde cinsiyet farklılıklarına göre değişim gösterebileceğinin de unutulmaması gerekmektedir.

Dış faktörlere bağlı olan değişimler

İnsan vücut sıcaklığının ölçümlerinde dış iklim ve dış sıcaklık değerleri etki etmektedir. Oda derecesi sayılabilecek aralık olan 22.7 ve 24.4 dereceler arasında yapılan ölçümlerde genelde normal diyebileceğimiz vücut sıcaklık değerleri ölçülmektedir. İkincil olarak beslenme şekli de vücut sıcaklık değişimlerine etki etmektedir. Bireyin 15 ile 20 dakika içinde yediği, içtiği besinler ve sigara kullanımı da yapılacak olan ölçüm değerlerini etkilemektedir. Kalorisi yüksek yiyecek ve içecek tüketildiğini zaman vücut sıcaklığı artar, aynı şekilde düşük kalorili beslenme ya da diyet yapma gibi unsurlarda da vücut sıcaklığı düşer.^[2] Alkol tüketimi de yine vücut sıcaklığına etki etmektedir. Alkol kullanımı gündüz olursa vücut sıcaklığı düşer, alkol kullanımı gece olursa vücut sıcaklığı yükselir.^[2]

Sportif faaliyetler ve egzersiz yapmak da vücut sıcaklığını arttıran unsurlardan biridir. Yetişkinlerde, güç ve kuvvet gerektiren zorlayıcı hareketlerde yapılan süreye bağlı olarak vücut sıcaklığını artırır. Çocuklarda ise oyun oynamak, hareketli olmak da yine vücut sıcaklığının artmasına sebebiyet vermektedir.

Bireyin psikolojik durumu da vücut sıcaklığının artmasına sebep olur; örneğin aşırı derece heyecanlanan bir insan da vücut sıcaklığı bir anda yükselebilmektedir.

Bireyin giydiği kıyafetlerde de vücut sıcaklığı artabilir. Normal sıcaklık ortamında kalın giyinmiş ise vücut sıcaklığı artış gösterir.^[2] Benzer olarak ısınmak amaçlı gece saatlerinde kullanılan elektrikli battaniyelerde vücut sıcaklığının arttığı görülmüştür.^[2]

Düzensiz uyku ve uyku bozuklukları da vücut sıcaklığına etki etmektedir. Normal durumlar altında vücut sıcaklığı gece yatarken düşük seviyededir. Kısa vadeli uykusuzluk problemi bireyin gece vakitlerinde vücut sıcaklığının yükselttiği görülmekle beraber uzun dönemli uykusuzluk veya uyku problemi çeken bireylerde vücut sıcaklığının gece saatlerinde düştüğü gözlemlenmiştir.^[2] Uyuyamama hastalığına yakalanan insanlarda vücut sıcaklığının düştüğü gözlemlenmiştir.^[2] Benzer şekilde erken uyanma, bireyin alışık olmadığı yeni bir uyku düzene geçmesi gibi etmenler de vücut sıcaklığına etki etmektedir.^[2]

Vücut sıcaklığı ile ilgili önemli durumlar

Ateş çıkması durumu

Ateş çıkması durumu normal değerlerin üzerinde seyreden vücut sıcaklığının artması ve normalde daha yüksek hale gelmesine denir. Genellikle hastalık ya da mikrop, virüs tarzı durumlarda yükselen vücut sıcaklığı ilaç tedavileri sayesinde çoğu durumlarda düşürülebilmektedir.

Sabah yapılan ölçümlerde 37.2 derecenin üstü, öğlen yapılan ölçümlerde 37.7 derecenin üstündeki sıcaklıklarda genellikle ateşin çıkması olarak kabul edilmektedir.^[1]

Hipertermi durumu

Hipertermi durumu genellikle insan vücudunun normal şartlar altında üretebileceğinden ya da özümseyebileceğinden daha fazla ısıya sahip olması demektir. İnsan vücudundaki sıcaklık dengeleme mekanizmasının istikrarı sağlayamadığı ve kontrol altına alamadığı durumdur. Hipertermi durumu 40 derece sıcaklığın üstünde olan ve insan hayatına ciddi zarar verebilecek, acilen bir şekilde tedavi gerekmekte olan bir fenomendir. Semptomları genellikle; baş ağrısı, afallama ve aşırı derece yorgunluk hissi şeklindedir. Hipertermi durumundaki hasta aşırı terleme sonucunda ciddi bir su kaybı yaşayacağından dolayı, kuru ve kırmızı renkli bir cilt ile karşılaşılır.

Bu durumun tedavisinde kaybedilen su oranın tekrar kazanılmasını ve hastanın soğutulması amacı vardır, bu yüzden hasta güneş ışınlarından direkt temas etmesi engellenir ve gölge ortamında bırakılması gerekmektedir. Tedavi amaçlı hastanın soğuk bir duş alması, soğutucu tarzı bir ortamda bulunması, üstünün çıkarılması, soğuk içecek verilmesi gibi faktörlerde ateşin düşmesine yardımcı olmaktadır.

Hipotermi durumu

Hipotermi durumunda vücut sıcaklığı fonksiyonlarının devam ettirmesi için gereken sıcaklık değerinin normalin aşağısında olması durumudur. İnsanlarda, çok soğuk hava şartına maruz kalma ya da çok soğuk suya maruz kalma gibi durumların hemen tedavi edilmesi gerekmektedir. Hipoterminin ilk belirtileri arasında titreme, üşüme ve koordinasyon bozukluğu bulunur.

Bazal vücut sıcaklığı

Bazal vücut sıcaklığı insanın en düşük sıcaklığı olup dinlendiği anda olan uykusunda ölçülen değerdir. Genellikle bazal vücut sıcaklığı bireyin uyandığı ilk anda ölçülmesi gerekmektedir. Bireyin fazla hareket etmemesi ve durağan pozisyonda olması ile ölçülen değerler bazal metabolizma için doğru sonuçlar vermektedir.

Vücut sıcaklığının değişimi ve etkileri

Sıcak durumu ve yan etkileri

44 °C "Büyük olasılık ile ölüm ile sonuçlanması beklenmektedir, fakat literatürde 46,5°C sahip olup kurtulan bireyler de mevcuttur."
43 °C "Normal şartlar altında ölüm olması beklenmektedir, ciddi beyin hasarı gözlemlenir, dolaşım ve solunum sistemleri çökmesi gözlemlenir."
42 °C "Hastanın rengi solgun, kırmızıya dönülmesi görülür. Kan basıncının çok yüksek ya da çok düşük olması gözlemlenebilir, nabzı yükselir."
41 °C "Tıbbı müdahale edilmesi gerekmektedir, nefes alamama, şiddetli baş ağrısı, bayılma, su kaybı ve aşırı terleme gözükür."
40 °C "Ölümcül olma eşiğidir, şiddetli baş ağrısı, bayılma, su kaybı ve aşırı terleme gözükür."
39 °C "Yüksek seviyede terleme, yüksek nabız, nefes almakta zorluk çekme görülür. Epilepsi hastalarında konvülziyon gözükme ihtimali yüksektir."
38 °C "Kendini sıcak hissetme, terleme, susama, açlık hissi, rahatsızlık hissi gözükmektedir.""

Normal durum

37 °C "Normal sıcaklık değeridir.( 36.22–37.8 °C bu aralıkta olup kişiden kişiye değişiklik göstermektedir.)"

Soğuk durumu ve yan etkileri

36 °C "Kendini soğuk hissetme, hafif titreme (kimi durumlarda normal sıcaklık değeri olarak kabul edilebilir)"
35 °C " Yoğun titreme görülür, hissizlik ve ciltte morarmalar gözükür."
34 °C "Aşırı titreme görülür, parmakların hissi, kabiliyeti kaybolur, afallama ve morarma başlar. Davranış değişiklikleri oluşmaktadır."
33 °C "Birey bazı hareketlere tepki veremez, nabzı düşer, zor nefes alma başlar, uykusu gelir, titreme(üşeme) durabilir."
32 °C "Tıbbı müdahale edilmesi gerekir, halüsinasyonlar görülür, aşırı derece uyuma isteği, tamamen afallama, titreme biter ve sıcaklığı algılama kaybolur, çok düşük oranda refleks olabilir ya da olmaz."
31 °C "Etki ve tepki olmaz, bilinç ve algı seviyesi düşer, ciddi kalp problemleri baş gösterir."
28 °C "Ciddi kalp ritim bozuklukları gözükür, nefes almanın durma ihtimali her an için var olup beklenmektedir. Hasta ölü gibi gözükmektedir."
24–26 °C "Büyük ihtimal ile hasta ölümü beklenmektedir. Sebebi dolaşım sistemin ya da solunum sisteminin düzgün çalışmamasından dolayıdır, fakat literatürde 14.2 °C'den kurtarılan bazı hastaların mevcudiyeti de vardır.^[8]

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ 1) ed. Dan L. Longo ... Eds. of previous eds.: T.R. Harrison (2011).Harrison's principles of internal medicine. (18th ed.). New York: McGraw-Hill. p. 142.ISBN 978-0-07-174889-6.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Kelly GS (March 2007). "Body temperature variability (Part 2): masking influences of body temperature variability and a review of body temperature variability in disease". Altern Med Rev 12 (1): 49–62.
^ ^a ^b ^c ^d Mackowiak, P. A.; S. S. Wasserman; M. M. Levine (1992-09-23). "A critical appraisal of 98.6 degrees F, the upper limit of the normal body temperature, and other legacies of Carl Reinhold August Wunderlich". JAMA 268 (12): 1578–1580
^ Karakitsos D, Karabinis A (September 2008). "Hypothermia therapy after traumatic brain injury in children". N. Engl. J. Med. 359 (11): 1179–80.
^ Sund-Levander M, Forsberg C, Wahren LK (June 2002). "Normal oral, rectal, tympanic and axillary body temperature in adult men and women: a systematic literature review".Scand J Caring Sci 16 (2): 122–8.
^ ^a ^b ^c Kelly G (December 2006). "Body temperature variability (Part 1): a review of the history of body temperature and its variability due to site selection, biological rhythms, fitness, and aging". Altern Med Rev 11 (4): 278–93.
^ ^a ^b Elert, Glenn (2005). "Temperature of a Healthy Human (Body Temperature)" 26 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The Physics Factbook. Retrieved 2007-08-22.
^ Excerpt: Humans, Body Extremes. Guinness World Records. 2004. Retrieved24 October 2013.