İncilli, Ardanuç
| İncilli | |
|---|---|
 | |
 Dmitri Yermakov tarafından çekilen "Ança manastırı kalıntıları arasında Müslüman Gürcüler" başlıklı fotoğraf, Ança (İncilli) köyü, 19. yüzyıl. | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  İncilli İncilli'nin Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Ardanuç |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 18,8 km² |
| Rakım | 1313 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 86 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08390 |
İncilli, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Bugün İncilli adını taşıyan köyün bilinen en eski Türkçe adı Anç’tır. Bu ad Gürcüce Ança’dan (ანჩა) gelir. Ança adı Osmanlıca da Anç (انچ) biçiminde yazılıyordu.[4] 93 Harbi’nde bölgeyi ele geçiren Ruslar da köyün adını Anç (Анч) olarak kaydetmişlerdir.[5] Köyün adı 1925’te değiştirildi halde Dahiliye Vekaleti'nin 1933 yılında yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta İncili değil Anç olarak yazılmıştır.[6] Köyün adı 1968’de İçişleri Bakanlığı’nın yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta da İncili olarak geçer.[7] İncili adı daha sonra İcilli’ye dönüşmüştür.
Ança'nın kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte Giorgi Merçule’nin Grigol Hantsteli’nin Yaşamı adlı eserinde Ança Manastırı’nın 6-7. yüzyıllarda, Arap saldırılarından önce kurulduğu belirtilir. Bu bilgiden hareketle Ança’nın en geç 6. yüzyılda bir yerleşim yeri olduğu söylenebilir.[8] Ança, 9. yüzyılda Gürcü Ortodoks Kilisesi'nin en erken kurulmuş piskoposluklarından birinin merkeziydi ve Ança Kilisesi de bu piskoposluğun kilisesi olarak faaliyet gösteriyordu.[9] Gürcistan Krallığı'nın yönetimi altındayken bir süre Büyük Selçukluların egemenliğine giren Ança, 13. yüzyıldan itibaren Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Prensliği sınırları içinde yer aldı. 16. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlılar Ança'nın da için de yer aldığı Tao-Klarceti bölgesini ele geçirdi. Aynı tarihlerde bu bölgede Çıldır Eyaleti kuruldu. Uzun süre Osmanlı idaresinde kalan Ança, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusların eline geçti. Rus kayıtlarına göre 1886 yılında Ança'da 76 hanede 397 kişi yaşıyordu ve bu nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.[5] 1908 yılında ise Ança'nın nüfusu 337 Müslüman Gürcüden oluşuyordu. Ança 1910 yılında Artvin Okrugu'na bağlı Ardanuç kazasında (uçastok) bir köydü.[10] 20. yüzyılın başında Ança, Gürcücenin konuşulduğu köylerden biriydi.[11]
I. Dünya Savaşı sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra Ança, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. 1921’de, Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Türkler Ardahan ve Artvin’i fiilen ele geçirdi.[12] Aynı yıl imzalanan Kars Antlaşması uyarınca Ança'nın da içinde yer aldığı bölge Türkiye’ye bırakıldı. 1922 tarihli nüfus cetveline göre Ança'da 63 hanede 270 kişi yaşıyordu.[13] Gürcü Kolu köylerinden biri sayılan İncilli köyünde 1965 genel nüfus sayımında 685 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 305 kişi okuma yazma biliyordu.[14]
Ança, Gürcistan'ın en eski piskoposluk merkezi olarak bilinir. 9. yüzyılda kurulmuş olan piskoposluk merkezinin kilisesi ile diğer kiliselerin, kale ve kulenin kalıntıları günümüze ulaşmıştır. 9. yüzyılda inşa edilmiş olan piskoposluk kilisesi, kubbeli bir yapıydı. Bugün yıkık durumda olan kilisenin süslemeleri, cephe duvarlarının taşları köyün camisinin inşasında kullanılmıştır.[15] Ança Kilisesi'nin cemaati buradaki yerel halktan oluşuyordu. Ança'nın Osmanlıların eline geçmesinden önce, 16. yüzyılın başlarında kilise kayıtlarında "Ança cemaati"nden söz edilmiştir. 11. yüzyılın başlarında Ança’da Ezra Ançeli adında bir din adamı piskopos olarak görev yapıyordu.[16] Bu cemaatten biri olan ünlü Gürcü Avalişvili sülalesi 19. yüzyılın sonlarında da varlığını koruyordu.[17]
Ança'da piskoposluk kilisesi dışında iki köy kilisesi vardı. Ança Kalesi’nin yakınında bulunan köy kilisesi, köyün kuzeydoğusunda, bir dağın yamacında yer alıyordu. Tamamen yıkılmış olan kilise, Ança köyü ile Anakerti köyü sınırında bir yerdeydi. İkinci bir köy kilisesi ise, köylülerin verdiği bilgiye göre, köyün merkezinde bulunuyordu. Büyükçe bir yapı olan bu kilise de tamamen yıkılmıştır. Bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze'ye göre Ança'nın Osmanlıların eline geçmesinden sonra halkın Müslüman olmasına bağlı olarak bu kiliselerde rahip sayısı azalmış, Müslümanlığı kabul eden rahipler Osmanlı yönetimi tarafından kadı olarak atanmıştır.[11]
Ança’da bulunan kale, köyün batı kısmında, kayalık bir tepede yer alır. Dairesel planlı kaleden günümüze sadece 1 metre yüksekliğinde duvar kalıntısı ulaşmıştır. Kale hem piskoposluk kilisesi olan Ança Kilisesi’ne, hem de Ança Piskoposluğu’na bağlı Tskarostavi ve Hantsta manastırlarına hakim bir yerde inşa edilmiştir. Kalenin en önemli işlevinin bu dinsel kurumları saldırılara karşı uyarmak olduğu anlaşılmaktadır. Ança’da ayrıca köyün merkezinin 1,5 km kuzeyinde bir kule bulunmaktadır. Beş metre çapındaki dairesel kulenin duvarları iki metre kalınlığındadır. Bu kuleden de geriye sadece yıkıntılar kalmıştı.[18]
Ança, Ardanuç ilçesinde, Gürcü Kolu olarak adlandırılan bölgede Gürcü dilinin konuşulduğu son köylerden biri olarak bilinir.
Coğrafya
İncilli köyü, Artvin il merkezine 60 km, Ardanuç ilçe merkezine 18 km uzaklıktadır.[19]
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 86[3] |
| 2020 | 86[3] |
| 2019 | 82[3] |
| 2018 | 81[3] |
| 2017 | 74[3] |
| 2016 | 78[3] |
| 2015 | 73[3] |
| 2014 | 76[3] |
| 2013 | 61[3] |
| 2012 | 74[3] |
| 2011 | 78[3] |
| 2010 | 82[3] |
| 2009 | 82[3] |
| 2008 | 74[3] |
| 2007 | 57[3] |
| 2000 | 180[19] |
| 1990 | 325[19] |
| 1985 | 392[19] |
| 1922 | 270[20] |
Kaynakça
- ^ Albayrak, Leman (2014). "Aşağıırmaklar Köyü'nün Coğrafi Etüdü (YL Tezi)". Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. tez.yok.gov.tr. s. 76.
- ^ "Incili, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Ardanuç İncilli Köy Nüfusu". Nufusune.com. 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2022.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 114.
- ^ a b "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 43.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, 1968, Ankara, s. 290.
- ^ Kartlis Tshovreba Arkeoloji ve Yer Adları Sözlüğü (Gürcüce), Tiflis, 2013, s. 37, ISBN 9789941158964.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 128, 290, ISBN 9789941478178.
- ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 25, 31, ISBN 9789941485244.
- ^ a b Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 90.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 56, ISBN 9786055708856.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1965, s. 87.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 128, ISBN 9789941478178.
- ^ Roland Topçişvili- İnga Ğutidze, XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başlarındaki Rus Belgelerinde Şavşeti ve Klarceti Yer Adları (Gürcüce-Türkçe-İngilizce), 2019, Tiflis, s. 25, ISBN 9789941485244.
- ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 156, ISBN 9789755537207.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 290, ISBN 9789941478178.
- ^ a b c d "İncilli Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2022.
- ^ Gök, Nurşen (2008). "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler" (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 41. ankara.edu.tr. s. 89-104. 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
