İçeriğe atla

İncûlular

İncûlular
اینجو
İncû
1335-1350
İncûluların hâkimiyet alanı (1335)
İncûluların hâkimiyet alanı (1335)
BaşkentŞiraz
Yaygın dil(ler)Farsça
Resmî din
İslam
HükûmetSultanlık
Sultan 
• 1335-1336
Şerefeddin Mahmud Şah
• 1336-1343
Celâleddin Mesud Şâh
• 1343-1357
Cemâleddin Ebû İshak
Tarihî dönemOrta Çağ
• Kuruluşu
1335
• Olcaytu Han'ın Şerefeddin Mahmud Şâh'ı İncû olarak Fars bölgesine ataması
1325
• Çobaniler ile ittifak, Şemsüddin Muhammedin öldürülmesi, Mesud Şâh'ın tahta geçmesi
1339-1340
• Ebu İshak ve Melik Eşref (Çobanlı) İttifakı, Mesud Şâh'ın öldürülmesi, Ebu İshak'ın tahta geçmesi
1340-1343
• Ebu İshak'ın Bağımsızlığını ilan etmesi, Muzafferiler ile mücadele
1343-1357
• Dağılışı
1357
Günümüzdeki durumu İran
Keykâvus, Siyavuş ve Rüstem ile görüşürken, Şiraz, 1341.
Cemâleddin Ebû İshak'ın bastırdığı sikkeler

İncûlular (Farsça: آل إنجو) Kurucusu Şerefeddin Mahmud Şah’ın İlhanlı hükümdarı Olcaytu Han tarafından incûların (hassa arazi) idaresiyle görevlendirilmiş olmasından dolayı hânedan bu adla anılmıştır. Hamdullah el-Müstevfî'ye göre Şerefeddin Mahmud Şah’ın soyunun mutasavvıf Hâce Abdullah Herevî’ye ulaşır.[1] İlhanlı Hükümdarı Ebû Said Bahadır Han döneminde Şîraz ve hemen hemen bütün Fars bölgesini hâkimiyeti altına alan Şerefeddin Mahmud Şah fiilen bağımsız bir hükümdar haline geldi (1325).

İlhanlı Dönemi

Şerefeddin, Ebû Said Bahadır Han’dan sonra İlhanlı tahtına geçen Arpa Han tarafından öldürtülünce (1336) Celâleddin Mesud, Gıyâseddin Keyhusrev, Şemseddin Muhammed ve Cemâleddin Ebû İshak adlı dört oğlu arasında iktidar mücadelesi başladı. Şîraz’ı babasının sağlığında yönetmeye başlayan Celâleddin Mesud hükümdarlığını ilân etti. Mesud’un, kardeşi Ebû İshak ile Fars’a gitmesini fırsat bilen Gıyâseddin Keyhusrev iktidarı ele geçirdi. Kardeşler arasındaki mücadele Gıyâseddin Keyhusrev’in (1338-39) ölümüyle sona erdi. Ardından Mesud, Şemseddin Muhammed’i Kal‘a-i Sefîd’de hapsetti.[2]

Çobaniler Dönemi

Çobanîler’den Pîr Hüseyin’in desteğiyle hapisten kurtulmayı başaran Şemseddin Muhammed, Pîr Hüseyin ile birlikte Şîraz üzerine yürüdü. Zor durumda kalan Mesud Şah şehri terketti (1340). Pîr Hüseyin Şîraz’da idareyi ele geçirince Şemseddin Muhammed’i öldürttü. Bir yıl sonra Ebû İshak, İncûlular’ın hâkimiyetini sağlamak üzere Çobanîler’den Melik Eşref’in yardımıyla Şîraz’a saldırdı ve Pîr Hüseyin’i buradan sürerek şehre hâkim oldu. Bu arada Mesud Şah Luristan’a gidip Melik Eşref’in kardeşi Yağıbastı ile ittifak yaptı. Yağıbastı’nın desteğiyle Şîraz’a giren Mesud Şah 1343 yılında öldürüldü. Çobanîler arasında çıkan ihtilâftan faydalanan Ebû İshak Şîraz’a ve bütün Fars’a hâkim oldu. Hâkimiyet alanını genişletip Yezd ve Kirman’ı da ele geçirmek için faaliyete başladı.[2]

Muzafferîler ile Mücadele

Ebû İshak, muhaliflerini Şîraz’dan uzaklaştırdıktan sonra Muzafferîler’le karşı karşıya geldi. Başlangıçta bir plan gereği Muzafferîler’in kurucusu Mübârizüddin Muhammed ile dostluk antlaşması yaptı. Bunun için 5000 kişilik bir orduyla onu desteklemek ve Muzafferîler’e karşı çıkan Uganlılar’ı uyarmak üzere harekete geçti. Asıl amacı düşmanıyla iş birliği yaparak Mübârizüddin’i ortadan kaldırmak ve Kirman’ı ele geçirmekti. Ancak bunu gerçekleştiremedi. 1350 yılında Yezd’e yürüyüp şehri dört ay kuşattı. Kışın yaklaşması üzerine Şîraz’a dönmek zorunda kaldı (1352) tekrar Kirman’a saldıran Ebû İshak burada yapılan savaşta ağır kayıplar verdi. Mübârizüddin Muhammed, Ebû İshak’ın zayıflığından yararlanarak Şîraz’a saldırmak istedi. Ebû İshak saldırıya engel olmak için elçi yolladıysa da onu planından caydıramadı. Bunun üzerine ona karşı koymak amacıyla ordusuyla şehrin dışına çıktı, fakat bir savaş meydana gelmedi. Mübârizüddin şehri kuşatmaya devam ederken şehrin önde gelenlerinden bir grup kendisine bağlılıklarını bildirdi. Uzun süren kuşatmadan dolayı zor durumda kalan halkın şehrin kapısını Mübârizüddin’e açtığını öğrenen Ebû İshak şehri terkederek İsfahan’a gitti (1353), daha sonra Luristan’a geçti.[2]

Çöküş Dönemi

Ebû İshak’ın hazineleri Mübârizüddin’in yeğeni Şah Sultan’ın eline geçti. Bu olaydan bir süre sonra Ebû İshak İsfahan’a sığındı. Şehir önce Mübârizüddin, ardından Şah Sultan tarafından uzun süre kuşatılınca halk Şah Sultan’a biat etti. Şehirden kaçamayan Ebû İshak ise Şeyhülislâm Nizâmeddin Asîl’in evine sığındı. Ancak birkaç gün sonra şeyhülislâm onu Şah Sultan’a teslim etti. Şah Sultan da Ebû İshak’ı Şîraz’a Mübârizüddin’in yanına gönderdi. Ebû İshak daha önce öldürttüğü Emîr-i Hac Darrâb’ın akrabaları tarafından Mübârizüddin’in huzurunda öldürüldü (12 Mayıs 1357). Böylece İncûlular hânedanı tarihe karışmış oldu. Ebû İshak’ın ölümü münasebetiyle başta Hâfız-ı Şîrâzî ve Zâkânî olmak üzere bir kısım şairler mersiyeler yazmışlardır.[2]

Eserler

Şiir ve edebiyata yakınlığıyla tanınan Ebû İshak şair ve âlimleri himaye etmiş, Hâfız’ı himayesine alarak kendisine maaş bağlamıştır. Şemseddin Muhammed b. Mahmûd-ı Âmülî Nefâʾisü’l-fünûn fî ʿarâʾisi’l-ʿuyûn adlı eserini ona sunmuş, Şeyh Emînüddin Muhammed Kâzerûnî, Kadı Adudüddin el-Îcî ve Pîr Yahyâ Cemâlî-i Sûfî gibi dönemin önemli şahsiyetleri kendisini takdir etmişlerdir.

Ebû İshak’ın bastırdığı gümüş sikkeler 1352’de Fars bölgesinde tedavülde idi. Birçok mimari eser yaptırarak Şîraz ve etrafının bayındır hale getirilmesi için çalışan Ebû İshak, Şîraz eski camiine Hudâhâne adıyla bir imaret eklemiş, bazı eserleri de onarmıştır. Şîraz’ı ziyaret ettiğinde Ebû İshak ile görüşen İbn Battûta onun iyiliksever ve âdil bir hükümdar olduğunu söyler. Annesi Tâşî Hatun dinî yapıların inşasına öncülük etmiş, 744 (1343) yılında Şîraz’daki Şah Çerağ’ın üzerine yüksek bir kubbe ve onun yanına bir medrese yaptırarak geniş bir külliye meydana getirmiştir.

İncûlu hükümdarları

Resim Unvan İsim Doğum Aile ilişkisi Hükümdarlığı Ölüm Notlar
Şerefeddin Mahmud Şah? 1304–1335 1335 İlhanlıların kraliyet topraklarının son derece özerk efendisi (injü), Ebû Said tarafından uzaklaştırıldı ve Arpa Han tarafından idam edildi.
EmirGıyâseddin Keyhüsrev? Mahmud Şah'ın oğlu 1335–1338/9 1338/9
EmirCelâleddin Mesud Şah? Mahmud Şah'ın oğlu 1338–1342 1342 Keyhüsrev'e muhalif. Celâyir Sultanlığı destekçisi. Çobanoğulları tarafından öldürüldü
EmirŞemseddin Muhammad? Mahmud Şah'ın oğlu 1339/40 1339/40 Mesud Şah'a muhalif. Çobanoğulları destekçileri tarafından öldürüldü
EmirCemâleddin Ebû İshak? Mahmud Şah'ın oğlu 1343–1357 ? Muzafferîler tarafından mağlup edilip, idam edildi

Kaynakça

  1. ^ Müstevfî, Târîḫ-i Güzîde (Browne), Hamdullah el-Müstevfî, Târîḫ-i Güzîde (nşr. E. G. Browne), Leiden 1910.
  2. ^ a b c d "İNCÛLULAR". Rıza Kurtuluş. 30 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2022. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Karakoyunlular</span> 1380-1469 yılları arasında bugünkü Doğu Anadolu Bölgesi, Güney Kafkasya, Azerbaycan ve Kuzey Irak topraklarında egemenlik sürmüş Oğuz Türklerinin kurduğu bir devlet

Karakoyunlular ya da Karakoyunlu Devleti, başkenti Tebriz olan ve 1380-1469 yılları arasında bugünkü Doğu Anadolu Bölgesi, Güney Kafkasya, Azerbaycan ve Kuzey Irak topraklarında egemenlik sürmüş Oğuz Türklerinin kurmuş olduğu bir devlettir.

<span class="mw-page-title-main">İldenizliler</span> Azerbaycanda Kurulmuş Bir Türk Atabeyliği

Eldenizler, ayrıca Eldegezler, İldenizliler veya Azerbaycan Atabeyleri [Azerice: Eldənizlər] - 1136-1225'te Azerbaycan'ı, Doğu Anadolu'yu, Kuzey Irak'ı, İran'ı ve Cibal'ı yöneten tarihi bir devlet. Hanedanlığın kuruluşu Kıpçak asıllı Şemseddin İldeniz ile bağlantılıdır. Böylece Arran'ı Sultan Mesud'dan ikta olarak alan Eldeniz, gücünü kısa sürede tüm Azerbaycan'a yaydı. Eldeniz, oğulluğu Arslanşah'ı 1160 yılında hükümdar yaptıktan sonra Irak Selçuklu Devleti'nde fiilen iktidarı ele geçirdi. Şemseddin İldeniz döneminde Azerbaycan atabeylerinin toprakları Arran, Azerbaycan, Şirvan, Cibal, Hemedan, Gilan, Mazenderan, İsfahan, Rey, Musul, Kirman, Fars, Huzistan, Ahlat, Erzurum ve Meraga topraklarını içeriyordu.

<span class="mw-page-title-main">Salgurlular</span> Vikimedya liste maddesi

Salgurlular, 1148-1286 tarihleri arasında İran'ın Fars bölgesinde hüküm süren Türk hanedanıdır. Hanedan adını yirmi dört Oğuz boyundan biri olan Salgur'dan alır. Selçukluların Fars meliki Melikşah b. Mahmûd'un bölgede yaşayan Salgurluların reisi olan, atabeyi Muzafferüddin Sungur b. Mevdûd'un kardeşini suçsuz yere öldürmesi üzerine Atabeg Sungur isyan etti. 1148'de Melikşah'ı yenilgiye uğratıp Şiraz'ı ele geçirdi ve Salgurlular veya Fars Atabegleri adıyla bilinen hanedanın temellerini attı.

<span class="mw-page-title-main">Sâhib Ataoğulları Beyliği</span>

Sâhib Ataoğulları Beyliği Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasında sonra Afyonkarahisar ve çevresinde kurulan II. Dönem Anadolu Beylikleri'ndendir. Anadolu Selçuklu Devleti veziri Sâhib Ata Fahreddin Ali'nin oğulları tarafından kurulan beylik, 1275-1341 yılları arasında varlığını sürdürdü.

Muizzeddin Melikşah ya da II. Melikşah 6. Büyük Selçuklu Sultanı. Berkyaruk'un oğludur. Babası Berkyaruk 1105'te ölünce daha çocuk iken bir yılı süren Büyük Selçuklu sultanlığına getirildiyse de amcası Muhammed Tapar tarafından sultanlık tahtından indirildi.

II. Mahmud Büyük Selçuklu Sultanı ve Muhammed Tapar'ın oğlu.

<span class="mw-page-title-main">Hüseyin Baykara</span>

Hüseyin Baykara, lakabı Ebu'l-Gazi, tam adı Hüseyin bin Gıyaseddin Mansur bin Baykara,, Timur İmparatorluğu hükümdarı ve şair. Taht kavgaları ve savaşlarla geçen uzun saltanat döneminde bilim, sanat ve edebiyatta büyük gelişmeler sağlanmıştır.

Hezarhesbi, Fadlavi ya da Luristan Atabeyliği, Orta Çağ'da (1148-1424) günümüzün İran'ın Luristan ve Fars eyaletlerinde hüküm sürmüş bir Kürt hanedanlığı. Şeref Han hanedanı Fadluya'nın soyundan geldiği için "Fadlavi" olarak adlandırdı ve hanedanın bir Kürt hanedanı olduğunu belirtmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ağa Muhammed Şah</span> Türk Kaçar Hanedanının kurucusudur.

Ağa Muhammed Şah, Kaçar Aşireti'nin reisi; 1794-1925 yılları arasında İran'a hakim olan Kaçar Hanedanı'nın kurucusudur. Aslen Kaçar kabilesinden Koyunlu kolunun aşiret reisiydi. Ağa Muhammed Han 1789'da İran Şahı olarak tahta çıktı, ancak Mart 1796'ya kadar resmen taç giymedi, 1794'te Zend hanedanlığından Lotf Ali Han'ı öldürmesiyle tahta çıktı. 17 Haziran 1797'de suikasta kurban gitti ve yeğeni Feth Ali Şah Tahta çıktı. Ağa Muhammed Han'ın Saltanatında başkenti Tahran yaparak İran'ın tekrar merkezi otoriteye kavuşmasını sağladı. Gürcistan'ın bağımsızlık ilan etmesiyle Tiflis'e şiddetli bir saldırı düzenleyerek 15,000 Gürcü esir İle İran'a geri döndü.

Hasan-ı Büzürg veya Büyük Hasan, Celâyirî devletinin kurucusu ve ilk sultanı.

İlhanlılar devrinde Alevîler Moğolların en güçlü devirlerinde Kara-Kurum saraylarında itibar sahibi olan Budist ve Hristiyan din adamlarıyla karşı karşıya gelen İslâmiyet mensupları çok büyük tehlikelere maruz kalmışlardı. İlhanlılar’ın henüz kudret sahibi olmadıkları devirlerde Cengiz’in kurduğu büyük imparatorluk henüz parçalanmamıştı. Onun yerine geçen “Oktay Han” ise Cengiz’in koyduğu yasaları taviz vermeden uygulamaktaydı. Bilhâssa Kayuk Han devrinde Moğol âdetlerinden kaynaklanan yasaların hâkimiyeti altında yaşayan Müslümanlar büyük işkencelere maruz kalarak ezilmekteydiler. Argon Han devrinde ise Müslümanlar çok şiddetli bir mezâlime maruz kaldılar.

Gıyaseddin Mesud Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı olan amcası Sultan Ahmed Sencer'e bağımlı olarak Irak ve batı İran'da hüküm süren Irak Selçuklu Devleti sultanlığı yaptı.

<span class="mw-page-title-main">Hamdullah el-Müstevfî</span> Fars tarihçisi ve yazar

Hamdullah el-Müstevfî veya Hamdullah Kazvinî, İran'lı tarihçi, coğrafyacı ve şair.

<span class="mw-page-title-main">Aksungurlular</span>

Aksungurlular İran'ın Meraga şehrinde kurulmuş Türk Atabegliğidir. 1122 - 1225 yılları arasında hüküm sürmüşdür.

<span class="mw-page-title-main">Muzafferîler</span> Güney ve Batı İran’da hüküm süren mahallî bir hânedan (1318-1393)

Muzafferî Hanedanı 14. yüzyılda İlhanlıların dağılmasının ardından İran'da iktidara gelen bir Müslüman hanedanıdır. Zirvelerinde Güney Azerbaycan, Orta İran ve Irak-ı Acem'den oluşan bir krallığı yönetiyorlardı. Muzafferîler Arap edebiyatına verdikleri destekle tanınmışlardır. Şah Shoja bir şairdi ve hem Arapça hem de Farsça yazıyordu ve Arap şiirinin sekiz ayetini bir kez okunduktan sonra ezberleyebildiği söyleniyordu. Kirman'ın Muzafferî hükümdarı Şah Yahya, alim Cünyad bin Mahmud El-Umari'yi kendisi için Arap şiiri ve nesirinden oluşan bir antoloji derlemesi için görevlendirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kert Hanedanı</span> XIII ve XIV. yüzyıllarda Herat’ta hüküm süren bir hânedan

Kert hanedanı, 13. ve 14. yüzyıllarda Horasan'ın büyük bir kısmına hükmeden, Tacik kökenli Gurlular, ile yakından akraba olan bir Sünni Müslüman hanedandır. Başkentleri Herat'ta ve Bamyan'daki merkezi Horasan'dan hüküm süren bu hanedan, ilk başta akraba oldukları Gurlu İmparatorluğu Sultanı Sultan Abul-Fateh Ghiyāṣ-ud-din Muhammed bin Sām'in daha sonra Moğol İmparatorluğu'nun astlarıydılar. İlhanlıların 1335'te parçalanması üzerine Mu'izz-uddin Husayn ibn Ghiyath-uddin, prensliğini genişletmeye çalıştı. 1370'te Hüseyin b. Ghiyath-uddin ölümü ve 1381'de Timur'un işgali, Kert hanedanının sonunu getirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Mübârizüddin Muhammed</span> Muzafferî hükümdarı

Mübârizüddin Muhammed 1314'ten 1358'e kadar hüküm süren Muzafferî hanedanının kurucusudur. İslam fethi sırasında Horasan'a yerleşen uzak Arap kökenli bir Fars ailesinde doğdu. İlhanlılar'ın hizmetkarlarından Şerefeddin Muzaffer'in oğluydu ve babasının 1314'te ölmesi üzerine babasının makamı Mubariz'e geçti.

<span class="mw-page-title-main">Şeyh Üveys Celâyir</span> Celayirî Sultan

Şeyh Üveys Celâyir Irak'ın (1356-1374) ve Azerbaycan'ın (1360-1374) Celâyir hükümdarıydı. Hasan-ı Büzürg ile Çobanoğulları prensesi Dilşad Hatun'un oğludur.